تکمیل پازل مترو با اقدامات تاثیرگذار

محمد قربانی-روزنامه نگار

رفع آلودگی هوا و ترافیک 2دغدغه و خواسته شهروندان تهرانی از مدیران شهری است؛ دغدغه‌هایی که یک راه‌حل بیشتر ندارد و آن هم توسعه و استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر همچون مترو و اتوبوس تنها راه برون‌رفت از مشکلات چندده‌ساله تهران است.
در میان وسایل حمل‌ونقل عمومی انبوه‌بر، مترو به‌دلیل نداشتن ترافیک و ایمنی، همواره مورد استقبال بیشتر شهروندان قرار گرفته و به همین دلیل نیز توسعه مترو کلانشهر تهران در دستور کار مدیران فعلی شهرداری قرار دارد و سعی شده تا با تزریق منابع مالی از راه‌های مختلف، نه‌تنها کم‌کاری مدیران قبلی را جبران کنند بلکه گام‌های بلندتری را در راستای توسعه مترو بردارند؛ به‌گونه‌ای که عملیات اجرایی ساخت خط10 مترو آغاز شد و تلاش برای ورود بخش خصوصی به ساخت خطوط 8، 9 و 11 ادامه دارد.
 ساخت خطوط جدید مترو امری ضروری برای تهران است اما تکمیل خطوط فعلی نیز یک نیاز مهم است و به همین دلیل مدیران فعلی شهرداری تهران در کنار توسعه و ساخت خطوط جدید، به تکمیل خطوط مترو که اتفاقا در حال بهره‌برداری هم هستند، توجه کردند؛ چراکه تکمیل خطوط و ایستگاه‌های باقیمانده به افزایش راندمان و کیفیت فعالیت خطوط مترو کمک می‌کند و می‌تواند جذابیت سفر با مترو برای مسافران را افزایش دهد. شاید تکمیل کارهای باقیمانده در ایستگاه‌های مترو در مقابل عملیات بزرگ ساخت تونل‌های عظیم و ایستگاه‌های بزرگ مترو، در نگاه اول اهمیت یا حتی «ریزه‌کاری» محسوب شود اما اشتباه نکنید همین اقدامات تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت و ایمنی سیر و سفر با مترو ایفا می‌کند؛ تکمیل خطوط فعلی متروی تهران را شاید بتوان در 3دسته کلی تکمیل شبکه، تکمیل ایستگاه‌های باقیمانده و تکمیل زیرساخت‌ها تقسیم‌بندی کرد؛ تقسیم‌بندی‌ای که نقش بسزایی بر کیفیت سفر با مترو برای شهروندان به ارمغان می‌آورد.

ساخت ایستگاه‌هایی که مشتریان زیادی دارد
پازل تکمیل شبکه خطوط فعال مترو تهران، با افتتاح ایستگاه‌های باقیمانده به‌خصوص در خطوط 6 و 7 تکمیل می‌شود و آن‌موقع است که می‌توان اعلام کرد‌ عملیات ساخت و بهره‌برداری از خطوط 6 و 7 مترو به پایان رسیده. در این دوره مدیران انقلابی شهر با همت جهادی خود و اتخاذ روش‌های نوین مالی نسبت به جذب منابع مالی و تکمیل، ساخت و بهره‌برداری از ایستگاه‌های باقیمانده را در دستور کار خود قرار داده و در این مدت 15ایستگاه مترو افتتاح کردند که به نوع خود رکورد خوبی برای مدیران شهری است.

پرونده خطوط 6 و 7 بسته می‌شود
شیوه مرسوم در ساخت مترو این است که ‌ابتدا ایستگاه‌های ابتدایی و انتهایی خط، ایستگاه‌های واقع‌شده در معابر مهم و ایستگاه تبادلی با سایر خطوط افتتاح شده و بعد از آن به مرور زمان ایستگاه‌های میانی، به همین دلیل با وجود افتتاح خطوط متروی 6 و 7 در مدیریت اسبق شهری، هنوز شهرداری فعلی تهران میراث‌دار ایستگاه‌های افتتاح‌نشده است و عزم خود را بر بستن پرونده خطوط6 و 7 مترو با افتتاح ایستگاه‌های باقیمانده گذاشته است؛ چراکه در خط‌7 مترو هنوز وضعیت ایستگاه متروی ورزشگاه تختی و در خط6 مترو هنوز فرایند ساخت 8ایستگاه که البته 4ایستگاه متعلق به نیمه جنوبی خط‌6 است، باقی مانده‌ که البته تا پایان سال 3 ایستگاه میانی خط‌6 یعنی ایستگاه‌های بهارشیراز، آیت‌الله کاشانی و شهدای کن وارد مدار بهره‌برداری خواهد شد و تا پایان سال آینده نیز پرونده خطوط 6 و 7 بسته خواهد شد.
عدم‌پیوستگی ایستگاه‌های مترو در یک خط سبب می‌شود تا مسافران عطای استفاده از مترو را به لقایش ببخشند؛ چراکه ایستگاه‌های افتتاح‌نشده در یک خط متروی فعال ‌مانند دندان‌های افتاده در دهان می‌ماند که یکی‌در‌میان خالی است و امکان استفاده از آنها به‌خوبی وجود ندارد، اما حالا با عزم جدی مدیران انقلابی، به‌زودی ایستگاه‌های باقیمانده وارد مدار بهره‌برداری می‌شوند و قطعا اقبال عمومی به استفاده از خط مترویی که همه ایستگاه‌های آن فعال است و دسترسی خوبی ایجاد می‌کند، بیشتر می‌شود.
3 ایستگاه دیگری که تهرانی‌ها چشم‌انتظار بهره‌برداری و افتتاح آن هستند در نیمه شمالی خط‌6 مترو واقع شده و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند؛ به‌گونه‌ای که ایستگاه متروی بهارشیراز جنب بیمارستان خانواده در نزدیکی خیابان شریعتی و سپاه واقع شده که در این ایستگاه نصب و راه‌اندازی آسانسورهای ویژه معلولان و نصب خطوط بساوایی برای سهولت در تردد نابینایان انجام می‌شود و در این ایستگاه 8آسانسور و 18دستگاه پله‌برقی فعال خواهد بود، این در حالی است که ایستگاه آیت‌الله کاشانی نیز مقصد بعدی افتتاح خواهد بود که ایستگاه در تقاطع جنت‌آباد جنوبی در منطقه‌5 واقع شده که با افتتاح این ایستگاه، محله‌هایی همچون شهرزیبا، آیت‌الله کاشانی، سازمان برنامه و... به شبکه مترو تهران متصل می‌شوند که در این ایستگاه نیز قرار است 4دستگاه آسانسور و 14دستگاه پله‌برقی نصب شود و سرانجام قطار افتتاح‌های ایستگاه مترو در سال‌جاری در ایستگاه شهدای کن متوقف خواهد شد که با افتتاح ایستگاه متروی شهدای کن، محله‌هایی همچون شهران شمالی، کن، کوهسار، شهید آبشناسان و... تحت چتر مترو تهران قرار خواهند گرفت که مقرر شده در این ایستگاه نیز 12دستگاه پله‌برقی و 3دستگاه آسانسور نصب شود.
برخی از مدیران، مدیرهای تمام‌کننده کارهای باقیمانده هستند و در این دوره مدیریت شهری نیز اهتمام ویژه‌ای بر تکمیل و اتمام کارهای بر‌زمین‌مانده که شاید معطل یک امضا یا همدلی و همراهی است، داشتند؛ به‌گونه‌ای که در این دوره، مدیران شهری سعی کردند با برقراری تعاملات خوب و سازنده، مشکلات باقیمانده را رفع کنند که مصداق بارز آن تکمیل، ساخت و بهره‌برداری از متروی پرند بود. در پاییز امسال بالاخره بعد از حدود 18سال مترو به پرند رسید و پرند به‌عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای اقماری تهران با حمل‌ونقل پاک به تهران متصل شد.

توسعه خطوط جدید مترو در دست اقدام
در کنار تکمیل خطوط باقیمانده، توسعه شبکه مترو به‌عنوان ستون فقرات حمل‌ونقل عمومی در دستور کار مدیران شهری قرار گرفت به‌گونه‌ای که عملیات اجرایی خط10 مترو که در دوره قبلی مدیریت شهری، ساخت این خط بعد از کلنگ‌زنی نمایشی رها شده بود، در این دوره مورد توجه قرار گرفت و دستگاه‌های حفار TBM در محدوده دریاچه چیتگر در حال حفاری هستند.
براساس طرح جامع حمل‌ونقل شهر تهران، خطوط جدید مترو تهران شامل 4خط درون‌شهری 8، 9، 10 و 11 است که شامل خط 8مترو از مسعودیه تا سرسبز به طول 48کیلومتر و 36ایستگاه، خط‌9 مترو از دولت‌آباد تا بوستان چیتگر به طول49کیلومتر و 40ایستگاه است و همچنین خط‌10 قرار است از فلکه سوم تهرانپارس تا وردآورد به طول 45کیلومتر و 33ایستگاه باشد و خط 11مترو نیز از بوستان چیتگر تا سه‌راه تقی‌آباد به طول 33کیلومتر و 21ایستگاه خواهد بود که مطالعات نشان می‌دهد با احداث 4خط جدید، حدود 175کیلومتر مسیر و 130ایستگاه به شبکه متروی تهران اضافه خواهد شد.
در این طراحی‌ها برای نخستین‌بار، در انجام مطالعات از مجموعه مشاوران شهرسازی و ترافیکی در تعیین موقعیت دقیق ایستگاه‌ها و همچنین تعیین ظرفیت خطوط استفاده شده است و همچنین از مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده در مطالعات این 4خط، بررسی اثرات احداث و بهره‌برداری از هر یک از ایستگاه‌های جدید بر میزان جذب مسافر سایر خطوط متروی تهران است و البته یکی دیگر از ویژگی‌های مطالعات صورت‌گرفته، فازبندی اجرا و بهره‌برداری از خطوط جدید بر مبنای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای تامین منابع مالی طرح است. اطلاعات مربوط به کلیه تملک‌های مورد نیاز برای احداث تونل‌ها و ایستگاه‌ها و همچنین دپو و پارکینگ‌های خطوط جدید، توسط مشاوران طرح استخراج شده است.
برنامه اولیه ساخت خطوط 8 تا 11 در 3فاز 7ساله که هر فاز حدودا 50کیلومتر باشد، طراحی شده بود اما مدیریت شهری فعلی، قصد دارد زمان اجرای کل پروژه را به حداقل ممکن کاهش دهد تا هزینه‌های ساخت شبکه مترو تقلیل یابد تا در طول سالیان متمادی، کمتر از بابت رشد نرخ تورم متاثر شود و البته یادمان باشد که احداث خطوط 8 تا 11 در هم‌افزایی با خطوط هفت‌گانه موجود، باعث ایجاد حلقه‌ای متصل و یکپارچه در شبکه راه‌آهن ریلی زیرزمینی پایتخت شده و شکل پراکندگی ایستگاه‌ها در مناطق مختلف را متعادل‌تر خواهد ساخت.

تأمین هزینه ساخت و توسعه مترو
تهاتر املاک، ظرفیت مالی مجتمع‌های ایستگاهی، مشارکت بخش خصوصی و روش‌های جدید تامین منابع مالی مانند TOD برای پوشش هزینه‌های احداث 4خط جدید و همچنین تامین ناوگان و تجهیز تونل‌ها درنظر گرفته شده است. ضمن اینکه اخیرا مذاکراتی نیز با برخی شرکت‌های خارجی داوطلب ساخت خطوط جدید انجام شده که این امر منجر به انعقاد تفاهمنامه‌هایی نیز شده است تا با این قرارداد پای شرکت‌های خارجی در صنعت مترو‌سازی‌ تهران باز شود.
نکته قابل تامل این است که بررسی‌ها نشان داده که با احداث 4خط جدید، روزانه حداقل 2/2میلیون سفر به جمع استفاده‌کنندگان از شبکه متروی تهران اضافه شده و جمع کل سفرهای روزانه خطوط هفت‌گانه فعلی و چهارگانه جدید به حداقل 5میلیون سفر در روز می‌رسد. این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که میزان صرفه‌جویی ناشی از کاهش مصرف بنزین و گازوئیل بر اثر ساخت خطوط جدید حداقل 800میلیون لیتر در سال و به‌عبارتی 2400میلیارد تومان به قیمت امروز حامل‌های انرژی است.

توسعه پارکینگ‌های مترو
در کنار تکمیل کارهای باقیمانده در خطوط افتتاح‌شده مترو، ساخت و تکمیل پایانه و پارکینگ در ابتدا و انتهای هر خط مترو یک امر حیاتی است چراکه قطارهای مترو برای تعمیر و سرویس، شست‌وشو، نگهداری و حتی توقف و پارک نیاز به پایانه و پارکینگ دارند که در این دوره مدیریت شهری، مدیران برای ساخت پایانه‌های نوین خیز برداشتند؛ به‌گونه‌ای که چندی پیش پایانه اکباتان آن‌هم با استفاده از فضای زیرسطحی ساخته شد و حالا هم ساخت پایانه دولت‌آباد، آزادگان و فاز دوم پارکینگ شهید کلاهدوز در حال انجام است و به‌زودی شاهد افتتاح‌های بیشتر در این حوزه خواهیم بود.

ماجرای ارتقای استاندارد ایستگاه‌ها
 یکی از اقدامات تکمیلی در ایستگاه‌های مترو، ساخت و بهره‌برداری از دومین ورودی ایستگاه‌های مترو‌ست؛ چراکه به‌دلیل سرعت کار و نیاز مردم به استفاده از مترو معمولا ایستگاه مترو با یک ورودی و خروجی به مدار بهره‌برداری وارد می‌شود و این در حالی است که از نظر ایمنی ساخت ورودی دوم از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ چراکه وجود ورودی دوم علاوه بر اینکه موجب افزایش سرعت تردد و تخلیه مسافران می‌شود، در مواقع بروز حوادث همچون حریق، زلزله و... بسیار گره‌گشا‌ست و می‌تواند به تخلیه سریع مسافران کمک کند که در این دوره مدیریت شهری 13ورودی برای ایستگاه‌های فعال مترو ساخته شده و به بهره‌برداری رسیده است.
علاوه بر ساخت ورودی و خروجی‌های استاندارد برای ایستگاه‌های مترو، نصب آسانسور و پله برقی، ساخت هواساز و هواکش‌های میان‌تونلی، احداث پست برق و... از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است به‌گونه‌ای که برای افزایش کیفیت سفر با مترو، داشتن تهویه مناسب ایستگاه‌ها، تردد آسان با پله‌برقی و آسانسور امری ضروری است و جذابیت سفر با مترو را افزایش می‌دهد چراکه بعضا مشاهده می‌شود افراد کم‌توان و ناتوان به‌دلیل نبود آسانسور و پله‌برقی نمی‌توانند از مترو استفاده کنند و از طرف دیگر نبود تهویه مناسب در ایستگاه‌ها قطعا موجب ناراحتی و کلافه‌شدن مسافران در انتظار قطار در ایستگاه‌های فاقد هواساز می‌شود اما حالا در پی نگاه ارج‌نهادن به حقوق شهروندان و مترو‌سواران، بهبود وضعیت ایستگاه‌ها با ساخت هواساز و هواکش میان‌تونلی و... ارتقا یافته است.