گفت و گو
اردبیلی‌ها می‌گویند ما را تنها نگذار
گفت‌وگو با پزشکی که برای نخستین‌بار بخش جراحی عروق را در استان اردبیل راه‌اندازی کرد
مریم سرخوش- روزنامه‌نگار
تا همین چند سال پیش، تعداد زیادی از بیماران تصادفی، تروما، دیالیزی و قطع عضو استان اردبیل چاره‌ای جز تحمل دردهای چندساعته و اعزام به شهرهای دیگر برای دسترسی به جراح عروق نداشتند؛ بیمارانی که یا جان‌شان را از طول راه از دست می‌دادند یا درصورت رسیدن به پزشک شهرهای دیگر، اقداماتی که باید درباره آنها انجام می‌شد، فایده‌ای نداشت. این وضعیت در استانی شایع بود که حتی در تصادفات جادهای هم آماری بالاتر از میانگین کشوری دارد، اما یک پزشک جراح عروق در این منطقه وجود نداشت که بتواند در بزنگاه حادثه، جان بیماران را بموقع نجات دهد. حالا اما وضعیت فرق کرد 4سالی می‌شود که دیگر هیچ بیمار نیازمند جراحی عروقی به خارج از اردبیل اعزام نمی‌شود؛ چون دقیقا از سال 98دکتر امیر عرب‌زاده، به‌عنوان تنها فوق‌تخصص جراحی عروق به اردبیل رفته و نخستین کاری هم که انجام داده راه‌اندازی بخش جراحی و بستری در بیمارستان امام‌خمینی (ره) اردبیل است. عرب‌زاده ریاست این بیمارستان را برعهده دارد و سال‌هاست که از 6.5صبح تا 12شب به‌عنوان تنها فوق‌تخصص این حوزه در استان به بیمارانش خدمات درمانی ارائه می‌کند. او در شروع صحبت‌هایش با همشهری از یک جمله پرتکرار بیماران اردبیلی می‌گوید که در همان ابتدای برخورد به او می‌گویند؛ «ما رو تنها نذار» مردمی که نگرانند به‌دلیل مشکلات پزشکان در مناطق کم‌برخوردار، از نعمتی که اکنون دارند، محروم شوند.
داستان حضور شما در اردبیل از چه زمانی آغاز شد؟
من فارغ‌التحصیل پزشکی عمومی در سال 82هستم و سال 91هم دوره تخصص جراحی عمومی را در همین شهر اردبیل تمام کردم. سال 98فوق‌تخصص جراحی عروق و اندوواسکولار شدم و چمدانم را برای اقامت در اردبیل بستم. از همان زمان دوران تحصیل در اردبیل می‌دانستم که مردم به این رشته نیاز دارند. زمانی که پس از فارغ‌التحصیلی می‌خواستم به این شهر برگردم، در تهران پیشنهادهای خوبی هم داشتم، اما به عشق مردم به اینجا آمدم.
پیش از حضور شما بیماران نیازمند این جراحی شرایط خوبی نداشتند؟
بیماران رشته جراحی عروق عمدتا اورژانسی هستند؛ یعنی بیمارانی که دچار ترومای عروقی یا قطع عضو می‌شوند. همچنین بیماران دیالیزی که نیاز به «اَکسس» دارند یا مبتلایان به دیابت که به‌دلیل زخم‌ها، عضوی از بدن یا جان خود را از دست می‌دهند. به‌طور کلی هر بیماری که در عروق مختلف بدن به جز کرونری و داخل مغزی دچار مشکل شده باشد نیاز به متخصص جراحی عروق دارد. ذات این رشته اورژانسی، نیمه‌اورژانسی و تخصصی است و از عهده هر کسی برنمی‌آید؛ به همین دلیل تا پیش از راه‌اندازی بخش جراحی عروق در اردبیل، تمام بیماران به استان‌های مجاور یا تهران اعزام می‌شدند.
این اعزام‌ها جان بیماران را به خطر نمی‌انداخت؟
در این رشته بحث زمان اهمیت بسیاری دارد. در گذشته حتی اگر بیماران به شهرهای دیگر می‌رسیدند هم سودی برای آنها نداشت؛ چون زمان از دست می‌رفت. برای یک اندام قطع شده نباید زمان را از دست داد؛ به همین دلیل بیماران یا در طول مسیر جان خودشان را از دست می‌دادند یا اگر می‌رسیدند به‌دلیل سپری شدن زمان دیگر اقدامات درمانی فایده‌ای نداشت.
حالا دیگر هیچ بیماری اعزام نمی‌شود؟
پس از راه‌اندازی بخش جراحی عروق، بخش قابل‌توجهی از اعزام‌ها به سایر استان‌ها به‌ویژه تهران به صفر رسیده است. این یک مزیت بسیار بزرگ برای این استان به شمار می‌رود.
ایران جزو کشورهای پرحادثه ناشی از سوانح ترافیکی است و اردبیل هم از این مسئله مستثنا نیست. راه‌اندازی این بخش تاچه میزان در نجات بیماران مؤثر بوده است؟
نکته مهم این است که یک سمت تصادفات جادهای و تروما، جراحان عروق قرار دارند و بسیار تأثیرگذار هستند. هر قدر این رشته تحکیم و به آن رسیدگی شود، قطعا ارائه خدمات هم بیشتر خواهد شد که منجر به کاهش آمار مرگ‌ومیر هم می‌شود، اما مشکل اینجاست که استان اردبیل تنها یک جراح عروق دارد و بسیاری از استان‌ها هم محروم از حضور چنین پزشکانی هستند. ما نیاز داریم که افراد بیشتری در این رشته تربیت و تحویل جامعه شوند؛ چون یک نفر نمی‌تواند تمام نیازهای یک استان را به‌صورت روزانه پوشش دهد. درباره خود من، زمانی که یک هفته به مرخصی می‌روم، بحران عجیبی رخ می‌دهد.
این حجم از ارائه خدمات توسط یک نفر باعث نمی‌شود که جان بیماران به‌دلیل انتظار به خطر بیفتد؟
برخی جراحی‌های عروق زمان‌بر هستند و گاهی تا 12ساعت هم طول می‌کشند. در اردبیل ماهانه 70مورد جراحی باز در بخش دولتی و 40مورد در بخش خصوصی انجام می‌دهم و حدود 40مورد هم آنژیوگرافی. این عدد بسیار بزرگی برای یک نفر است و شامل ویزیت، درمان و مراقبت‌ها هم نیست، اما بیماران اورژانسی همیشه در اولویت قرار دارند و به سرعت خدمات درمانی درباره آنها انجام می‌شود.
از استان‌های دیگر هم بیماران به شما مراجعه می‌کنند؟
در استان گیلان، از شهر تالش به سمت اردبیل، در آذربایجان‌شرقی از بستان‌آباد و سراب به سمت اردبیل و از دیگر شهرهای استان بیماران به بیمارستان ما مراجعه می‌کنند. البته 2سالی است که آذربایجان‌غربی جراح عروق دارد و دیگر بیماران این منطقه به ما مراجعه نمی‌کنند.
واکنش مردم اردبیل نسبت به شما و این اقدام ارزشمندتان چیست؟
در این‌باره فقط همین جمله را بگویم که بیماران زمانی که به من مراجعه می‌کنند با ادبیات خواهش و التماس می‌گویند: «ما رو تنها نذار.» این نشان می‌دهد که مردم به این خدمات نیاز دارند. همیشه در نقاط محروم و کوچک مردم این نگرانی را دارند که مبادا یک پزشک خوب و دارای مهارت به‌دلیل تامین نشدن امکانات، آن منطقه را ترک کند. این اتفاق رایجی در کشور ماست و بسیاری از پزشکان به‌دلیل اینکه شرایط مطلوبی در شهرستان‌ها ندارند، دلسرد می‌شوند و آنجا را ترک می‌کنند. امیدوارم این شرایط شامل من نشود!
یعنی فکر می‌کنید یک روز شما هم از اردبیل بروید؟
تا‌کنون به این مسئله فکر نکرده‌ام.
به لحاظ جهانی ایران در رشته جراحی عروق چه جایگاهی دارد؟
تعداد فوق‌تخصص‌های عروق در ایران بسیارکم است شاید کمی بیشتر از 50نفر، اما افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، بسیار شاخص و مطرحند. متخصصان جراحی عروق ایران در تمامی انجمن‌های بین‌المللی عضو هستند و انجمن جراحان عروق هم سالانه در 3تا 4کنگره بزرگ دنیا شرکت می‌کند. ما در این کنگره‌ها صاحب پنل و سخنرانی هم هستیم و اخیرا هم در جامعه جراحان آسیا، ایران با قدرت شرکت کرد.
یعنی تمام جراحی‌های این حوزه در دنیا در کشور ما انجام می‌شود؟
از نظر تکنیک نسبت به سایر دنیا ما هیچ کمبودی نداریم و در اجرای بسیاری از تکنیک‌ها هم‌رتبه کشورهای پیشرفته هستیم. تنها مشکلی که وجود دارد کمبود امکانات است. از نظر بحث تجهیزات و تکنولوژی با توجه به تحریم‌هایی که صورت گرفته و محدودیت‌هایی که وجود دارد، همچنین گرانی برخی تجهیزات مشکلاتی وجود دارد. امیدوارم این تحریم و محرومیت‌ها برطرف شود که خدمات همگام با تکنولوژی روز به بیماران ارائه شود.
این محدودیت‌ها انجام برخی جراحی‌ها را مختل می‌کند؟
خیر. در تمام حوزه‌ها خدمات ارائه می‌کنیم. در حوزه جراحی‌های عروق کاری نیست که بگوییم ما نمی‌توانیم و بیمار به خارج از کشور اعزام شود. ما کارهایی را انجام می‌دهیم که حتی کشورهای همجوار و هم‌رتبه ما هم نمی‌توانند آنها را انجام دهند، اما دسترسی به این تجهیزات و تکنولوژی می‌تواند کار را تسهیل کند. جالب است بدانید که برخی کشورها امکانات و تجهیزات پیشرفته در اختیار دارند، اما از نیروی ماهر و متبحر مثل ایران برخوردار نیستند.
آیا مانند سایر رشته‌های فوق‌تخصصی در کشور، جراحی عروق هم با کمبود متخصص مواجه است؟
در حوزه دانشگاهی چند سالی است که همکاران ما به‌دلیل برخی مسائل، رغبت کمتری برای ورود به حوزه‌های فوق تخصصی ازجمله جراحی عروق دارند. این رشته بسیار سختی است و فردی که وارد آن می‌شود باید 24ساعته آماده ارائه خدمات باشد. در این‌باره باید مشوق‌های خوبی وجود داشته باشد. بسیاری از رشته‌ها هستند که فوریت و خدمات اورژانسی این رشته را ندارند و به همین دلیل باید چنین تفاوت‌هایی دیده شود؛ چون هم دوره آموزشی و هم دوره خدمات‌رسانی این رشته بسیار سخت است. شاید عجیب باشد که بگویم در مرحله ارزشگذاری از نظر مالی افرادی که در این حوزه کار می‌کنند، بسیار ضعیف هستند و به همین دلیل ظرفیت‌ها خالی می‌مانند. این در حالی است که در کل دنیا این رشته جایگاه ویژه‌ای دارد و افرادی که در این حوزه حضور دارند، بسیار شاخص هستند.
موفقیت جراحی عروق در ایران
«ایران در حوزه جراحی عروق آمار بسیار قابل‌توجهی دارد.» رئیس بیمارستان امام اردبیل با بیان این مطلب درباره دستاوردهای این حوزه در استان توضیح می‌دهد: «نمی‌توان به‌صورت کلی در این‌باره عدد ارائه کرد، اما در استان محرومی مثل اردبیل ما در برخی عمل‌های جراحی حتی جلوتر از استانداردها هستیم؛ به‌عنوان مثال در جراحی آئورت شکمی میزان مرگ‌ومیر 20تا 30درصد است، اما در شهر اردبیل این آمار بسیار کمتر است که نشان می‌دهد کشور ما در این حوزه بسیار توانمند است.»
مکث
فوق‌تخصص‌های آلمان 4روز شیفت دارند ایرانی‌ها 30روز
رشته جراحی عروق یکی از سخت‌ترین رشته‌های یدی در حوزه پزشکی است، اما مانند سایر رشته‌های مشابه از نظر وضعیت سختی، با کمترین حمایت‌های مالی مواجه است. این نکته را عرب‌زاده هم تأیید می‌کند و می‌گوید: «ای‌کاش وزارت بهداشت به برخی رشته‌های خودش بهای بیشتری بدهد؛ به‌ویژه رشته‌هایی که کار یدی سخت دارند. آنها باید مشوق‌هایی را ایجاد کنند که پزشکان برای ورود به این رشته تشویق شوند و نیروی انسانی متبحر کمبود نداشته باشد. امکانات و تجهیزات هم در این حوزه باید به اندازه کافی فراهم شود. در این حوزه نباید تجهیزات کم باشد؛ چون با جان ارزشمند بیمار سروکار دارد. زمانی که یک نفر فوت می‌کند یک نفر نیست، بلکه یک خانواده داغدار می‌شود. زمانی هم که فردی معلول شود، از گردونه فعالیت اجتماعی خارج می‌شود. باید این موارد را دید و اینکه یک رشته پزشکی مثل جراحی عروق چه میزان در این‌باره تأثیرگذار است.» او ادامه می‌دهد: «آلمان، جمعیتی اندازه ایران دارد، اما تعداد جراحان عروق در این کشور 100برابر کشور ماست. من در استان اردبیل 30روز آنکال هستم و باید خدمات 24ساعته ارائه کنم، اما در همین کشور آلمان جراحان عروق در ماه 4روز آنکال هستند. آنها اجازه نمی‌دهند که پزشکان‌شان فرسوده و خسته شوند. این تفاوت ما با کشورهای دیگر است. این میزان از فشار کاری می‌تواند باعث خستگی مفرط و نقص در کار پزشکان شود.»
