بیدل از بلغارستان تا آمریکا
گفت‌و‌گو با هادی سعیدی‌کیاسری که به‌زودی پنجمین «عرس بیدل» را در تهران برگزار می‌کند
مرتضی کاردر
خبر‌نگار
در سال‌های اخیر بسیاری از شاعران و مخاطبان شعر فارسی متوجه شعر سبک هندی شده‌اند و جهان شاعران سبک هندی به‌ویژه بیدل دهلوی را کشف کرده‌اند. شمار پژوهش‌های دانشگاهی و برنامه‌های تخصصی درباره شعر بیدل نیز بیشتر شده است.
«عرس بیدل» عنوان کنگره‌ای است که تا‌کنون 4دوره از آن با حضور بیدل‌شناسان سراسر دنیا در ایران برگزار شده است. در آستانه عرس پنجم بیدل با هادی سعیدی کیاسری گفت‌و‌گو کرده‌ایم؛ شاعر و پژوهشگری که در سال‌های اخیر همه همت خود را صرف پژوهش در حوزه سبک هندی و شعر بیدل دهلوی و برگزاری عرس بیدل کرده است. بخشی از این گفت‌و‌گوی بلند را امروز در این صفحه می‌خوانید و بخش‌های دیگر آن به‌زودی در همشهری منتشر خواهد شد.
پنجمین عرس بیدل به‌زودی در تهران برگزار می‌شود اما هنوز هم خیلی‌ها نمی‌دانند که عرس یعنی چه و چرا چنین عنوانی را برای کنگره بیدل انتخاب کردید؟
عرس کلمه ناشناخته‌ای نبوده است. ما هم این کلمه را وضع یا جعل نکردیم. کلمه‌ای است که در خراسان همچنان رایج است. در هند هم این کلمه اصطلاح ویژه‌ای بوده برای مراسمی که برای شاعران و عارفان در سالروز درگذشت‌شان گرفته می‌شده است. بعد از رحلت‌شان سالانه برنامه‌ای به مناسبت سالگردشان برگزار می‌شده است. تعبیر عرس از این زاویه است که اهل معرفت نمی‌میرند. مرگ عروسی آنهاست. به همین دلیل در سالگردشان شاعران، دوستان و شاگردان جمع می‌شدند و مجلسی می‌آراستند. در آن مجلس دیوان شاعر خوانده می‌شد و راجع به او حرف می‌زدند و اهل موسیقی می‌آمدند و آثار او را بازخوانی می‌کردند. دقیقاً کنگره‌وار برگزار می‌شد.
در افغانستان عرس بیدل یکی از عرس‌هایی است که همیشه برگزار می‌شده است. خاندان مرحوم عبدالحمید اسیر قندی آقا بیش از 60سال است که عرس بیدل را در کابل برگزار می‌کنند. عرس بیدل در 25کشور برگزار می‌شود. فقط ما نیستیم که چنین برنامه‌ای را برگزار می‌کنیم. از بلغارستان تا آمریکا عرس بیدل برگزار می‌شود.
عرس بیدل سی و چند سال برای بیدل برگزار می‌شد. بعد از فترتی چند ساله دوباره برگزار شد. آخرین بار هم در سال 1982در پتنا برگزار می‌شد. بعد در سال 2003خانم پروفسور قمر غفار در جامعه ملی اسلامیه آن را برگزار کرد و دور جدید عرس‌های بیدل هر سال در هند برگزار می‌شود. برای مولانا هم همین تعبیر به‌کار می‌رود. هر سال در قونیه عرس مولانا برگزار می‌شود که از آن به عُرُس تعبیر می‌کنند. عرس مولانا هم در افغانستان و در بلخ برگزار می‌شد. هم در آسیای میانه، هم در آسیای صغیر. نه‌تنها برای بیدل بلکه برای دیگران هم برگزار می‌شود، عرس معین‌الدین چشتی هر سال در هند برگزار می‌شود. عرس خواجه نظام‌الدین اولیا هر سال در دهلی برگزار می‌شود. عرس کلمه ویژه بزرگداشت شاعران و عرفاست که به‌نظرم ترجیح دارد بر کلمه‌ای مثل همایش. در عین حال برای ما تعبیر جذاب و جدیدی بود. برای همین چنین عنوانی را انتخاب کردیم.
با این حال بیدل هنوز آن‌قدرها که باید فراگیر نشده است. بسیاری از مخاطبان شعر گمان می‌کنند که بیدل شاعر دشواری است؛ برای همین به آن نزدیک نمی‌شوند. فکر می‌کنم یکی از وظایف عرس بیدل یعنی ما هنوز به کتاب‌های مقدماتی که مخاطب را با بیدل آشنا کند یا کلیدهایی برای فهم بیدل بدهد نیازمندیم.
طبیعتا این از وظایف عرس بیدل نیست اما از وظایف بنیاد بیدل است. ما راهی برای آسان‌سازی شعر بیدل نداریم. بعضی آمده‌اند و به قول خودشان آسان‌یاب‌های بیدل را چاپ کرده‌اند اما تکلیف شعرهای دیگر بیدل چه می‌شود؟ وجه تمایز بیدل به آن شعرهاست. وقتی این غزل‌ها حذف بشود درک ما از بیدل ناقص است. اندک‌اندک باید انس ما بیشتر شود. ما به‌عنوان مخاطب باید ذائقه‌مان ارتقا پیدا کند. این اتفاق خواهد افتاد چون فهم بیدل یک ضرورت است. با این حال، در عرس‌ها مقالاتی داشتیم و در همین دوره هم مقالاتی داریم که مثلا کلیدواژه‌ها یا ترکیب‌ها یا بعضی از غزل‌های دشوار را شرح داده‌اند. به‌طور کلی این مقالات و این برنامه‌ها آشنایی با بیدل را گسترش خواهد داد و شناخت و غور در آثار بیدل بیشتر خواهد شد. در طول این سال‌ها نیز انس شاعران و مخاطبان ادبیات ایران با بیدل بیشتر شده است. اندک‌اندک آشنایی ما با بیدل به جایی می‌رسد که ما از مواجهه بلاغی با بیدل عبور خواهیم کرد و به مواجهه معنایی خواهیم رسید.
عرس اول بیدل در سال1383 برگزار شد. بعد از آن عرس‌های بعدی را به فاصله 2سال برگزار کردیم. اما بین عرس سوم و چهارم وقفه‌ای 8ساله افتاد و عرس چهارم در سال1395 برگزار شد. چرا این همه تأخیر و وقفه؟
بنیاد بیدل یک بنیاد خصوصی است. امکانات ویژه‌ای هم نداریم که بتوانیم برنامه‌ریزی دقیق و درستی انجام دهیم. گاهی مجبور می‌شویم که از آرمان‌ها فاصله بگیریم و به حداقل‌ها اکتفا کنیم. درست است که از نهادها برای برگزاری برنامه کمک می‌گیریم اما به هر حال جلب مشارکت نهادهای دولتی هم کار دشواری است. برگزاری عرس پنجم هم به تعویق افتاد. چون بسیاری از وعده‌های حمایتی محقق نشد برای عرس پنجم وزارت ارشاد هزینه مهمانان را قبول کرده است. کانون پرورش فکری سالن را در اختیار ما قرار داده است. فرهنگستان هنر بخشی از منشورات عرس را قبول کرده است. همه بنیادها و نهادهای این‌چنینی در دنیا همینطورند. اما اگر بخواهیم خودمان را با آنها مقایسه کنیم حمایت‌ها خیلی زیاد نیست. عرفاً همه نهادهای مشابه ما در کشورهای دیگر از حمایت بیشتری برخوردار می‌شوند.
یکی از مسائل اصلی علاقه‌مندان شعر بیدل این است که هنوز نسخه کاملی از دیوان بیدل وجود ندارد که مخاطبان ایرانی به آن مراجعه کنند. نسخه‌هایی که در سال‌های اخیر منتشر شده اغلب پراشتباه است و هنوز بهترین نسخه بیدل نسخه چاپ کابل است که آن هم در دسترس نیست.
ما این کار را کرده‌ایم. همه نسخه‌های معتبری را که یا به خط بیدل است یا به تأیید بیدل رسیده است و سندی داریم موجود است که این نسخه‌های پیش از وفات بیدل نوشته شده را جمع‌آوری کرده‌ایم. تصحیح غزل‌ها انجام شده است. تصحیح رباعی‌ها براساس چند نسخه که از روی خط بیدل است، انجام شده است و در حال صفحه‌آرایی است. گزیده غزلیات بیدل هم قرار است انجام شود. استاد امیرخانی غزلیات بیدل را خوشنویسی کرده است. تذهیب آن هم انجام شده است. ماکت آن در عرس پنجم رونمایی می‌شود. دشواری‌های چاپ کتاب نفیس مانع از انجام کار شده است. یکی از وظایف اصلی بنیاد انتشار آثار تصحیح شده و منقح بیدل دهلوی است و بنیاد به مرور همه آثار بیدل را منتشر خواهد کرد. در عین حال وظیفه بنیاد بیدل است که از همه پژوهش‌ها و کارهای مرتبط با بیدل حمایت کند. اگر کسی منبع و مأخذ می‌خواهد و اگر کسی به نسخه‌ای از دیوان بیدل نیاز دارد آن را در اختیارش قرار می‌دهیم. آنچه داریم دریغ نخواهیم کرد.
31 بیدل‌پژوه از 18کشور
پنجمین عرس بیدل روزهای 14و 15تیر در سالن حجاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار می‌شود. 174مقاله به عرس پنجم رسیده که از میان آنها 103مقاله مورد پذیرش قرار گرفته است. 56 اثر برای چاپ در مجموعه مقالات عرس تصویب شده و 35مقاله در پنجمین عرس بیدل ارائه می‌شود. 31 بیدل‌پژوه از 18کشور دنیا در پنجمین عرس بیدل شرکت خواهند کرد.
