چرا تراز تجاری منفی است

در 7‌ماه امسال، تراز تجاری کشور به منفی 7.7میلیارد دلار رسیده که 4.4میلیارد دلار منفی‌تر از سال قبل است. نکته قابل‌توجه این است که در این بازه زمانی ارزش واردات کشور 4.1میلیارد دلار افزایش پیدا کرده درحالی‌که طبق آمارهای رسمی، مجموع واردات 20قلم کالاهای اساسی به کشور نه‌تنها رشد نداشته بلکه 5درصد هم کمتر از 7ماهه سال قبل بوده است.
به گزارش همشهری، تراز ارزی ایران در دادوستد بین‌المللی با احتساب کل صادرات نفتی و غیرنفتی مثبت است و درنتیجه این مبادلات، ضمن اینکه نیازهای وارداتی کشور تأمین می‌شود، بخشی از ارز حاصل از صادرات نفت و کالا نیز به داخل کشور برمی‌گردد؛ اما در ادبیات تجارت خارجی ایران، به‌واسطه تفکیک درآمدهای ارزی دولت از تجارت، سنجش صادرات و واردات غیرنفتی ملاک سنجش تراز تجاری کشور محسوب می‌شود.

سابقه تراز تجاری
به‌واسطه اضافه شدن مشتقات نفتی و میعانات گازی به فهرست صادرات غیرنفتی، تراز تجاری کشور در دوره‌های مختلف در نقطه سربه‌سری یا حتی محدوده مثبت قرار گرفته است؛ اما در سال‌جاری، تراز تجاری کشور با احتساب صادرات 9.3میلیارددلاری فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و میعانات گازی نیز با روند نزولی شدیدی روبه‌رو شده و فقط در 7‌ماه معادل 7.7میلیارد دلار منفی شده است.
براساس آمارهای گمرک ایران، طی 7‌ماه امسال، حدود 79.5میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش حدود 28.3میلیارددلار از کشور صادر شده و در مقابل 21میلیون تن کالا به ارزش 36میلیارد دلار، وارد کشور شده است؛ با این حساب، تراز تجاری کشور در این بازه زمانی منفی 7.7میلیارد بوده که نسبت به 7ماهه سال قبل، 4.4میلیارد دلار منفی‌تر شده است.

نقش واردات در تراز تجاری منفی
بررسی مناسبات تجارت خارجی کشور در این بازه زمانی 7ماهه حاکی از این است که یکی از دلایل منفی‌تر شدن تراز تجاری، افزایش 4.1میلیارد دلاری واردات کالا بوده است که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل حدود 13درصد رشد داشته است. البته این رشد ارزش واردات در حالی بوده که طبق گزارش گمرک ایران، مجموع واردات 20قلم کالای اساسی در 7‌ماهه امسال نسبت به‌مدت مشابه سال قبل نه‌تنها رشد نداشته بلکه حدود 5درصد هم کمتر شده است؛ ازاین‌رو انتظار می‌رود رشد ارزش واردات از محل افزایش واردات سایر کالاها باشد که تحلیل دقیق آن نیازمند دسترسی به جزئیات آمار تجاری گمرک است.
البته به‌واسطه اینکه بخش بزرگی از واردات ایران را کالاهای واسطه‌ای و موردنیاز برای تولید داخل تشکیل می‌دهد، صرفاً رشد ارزش واردات کالا نمی‌تواند مانع بهبود تراز تجاری کشور باشد؛ چراکه با فاصله زمانی کوتاهی، تولیدات حاصل از همین واردات واسطه‌ای به‌صورت کالای با ارزش‌افزوده بالاتر در صف صادرات قرار خواهد گرفت. بر همین اساس یکی از دلایل مهم منفی‌تر شدن تراز تجاری کشور، کاهش ارزش صادرات غیرنفتی به‌ویژه با صرف‌نظر از مشتقات نفتی و گازی بوده است.

صادرات و تأمین ارز واردات
براساس آمارهای رسمی، در 7‌ماه امسال، 79درصد از نیاز ارزی کشور در حوزه کالا، توسط عایدات ارزی حاصل از صادرات کالای غیرنفتی پوشش داده شده درحالی‌که این رقم در 7‌ماه پارسال 90درصد بوده است. به‌عبارتی در سال‌جاری، صادرات غیرنفتی قادر به پاسخگویی ارز برای 30درصد واردات کشور نبوده و ناگزیر این میزان از محل منابع بانک مرکزی یا بازار تأمین شده است.
البته تحولات بازارهای جهانی و کاهش قیمت جهانی اقلام عمده صادراتی ایران نیز در کاهش ارزش صادرات و منفی‌تر‌شدن تراز تجاری نقش داشته است؛ به‌گونه‌ای که طبق آمارهای رسمی، در 7‌ماه امسال، در حالی ارزش صادرات غیرنفتی ایران یک درصد افت کرده که وزن این صادرات با جهش 29.3درصد روبه‌رو بوده است. ازآنجا‌که خام فروشی و صادرات کالاهای با ارزش‌افزوده پایین، همچنان سهم بزرگی از صادرات کالایی ایران را به‌خود اختصاص می‌دهد، قدرت رقابت صادرات ایران در بازارهای جهانی رو به افول بوده است؛ درحالی‌که در حوزه واردات، 5.5درصد کل ارزش واردات ایران به گوشی تلفن همراه اختصاص داشته که یک کالای دارای ارزش‌افزوده بسیار بالا محسوب می‌شود.

صادرات و واردات کیلویی چند؟
براساس اطلاعات گمرک ایران، قیمت صادراتی کالاهای غیرنفتی ایران در 7‌ماه امسال 357دلار برای هر تن بوده در حالی که این رقم در سال گذشته به 466دلار برای هر تن رسیده بود. نکته قابل‌تأمل اینکه بدون احتساب میعانات و مشتقات نفتی، ارزش هر تن کالای صادراتی ایران به 333دلار برای هر تن یعنی 33سنت برای هر کیلو می‌رسد که به قیمت بازار آزاد قیمت ریالی آن به 17هزار تومان نیز نمی‌رسد.
این در حالی است که ارزش هر تن کالای وارداتی ایران در 7‌ماه امسال به بیش از 1714دلار رسیده است؛ یعنی هر کیلوگرم بیش از 1.7دلار که ارز ریالی آن به قیمت بازار آزاد از 85هزار تومان نیز عبور می‌کند. این رقم با توجه به سهم بالای کالاهای اساسی از واردات کشور که قیمت پایینی دارند، رقم بسیار بالایی است و از سهم قابل‌توجه کالاهای با ارزش‌افزوده بالا در ترکیب وارداتی کشور حکایت دارد.