امنیت شغلی کارگران در دوربرگردان

احمد میرخدائی- روزنامه‌نگار

25سال بعد از ظهور قراردادهای کار موقت، فرصت احیای امنیت شغلی کارگران ایجاد شده و در صورت اجرای قانون، از بهمن‌ماه  قرارداد کارگرانی که حداقل 4سال با قرارداد موقت در یک کارگاه فعالیت کرده‌اند، باید به‌صورت قرارداد دائم منعقد شود. با این حساب دیگر خبری از قرارداد موقت برای کارگران باسابقه نخواهد بود. به گزارش همشهری، امنیت شغلی، یکی از اضلاع اصلی مطالبات کارگران بوده که در کنار جبران هزینه معیشت، بارها به شیوه‌های مختلف فریاد زده شده؛ اما از 4سال پیش، در دوره وزارت علی ربیعی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بالاخره الزام قانون برای تدوین آیین‌نامه مشاغل با ماهیت موقت اجرایی و درنهایت مقرر شد، افرادی که 4سال در یک کارگاه با قرارداد مشاغل موقت فعالیت می‌کنند، بعد از این دوره زمانی قرارداد دائم منعقد کنند؛ سررسید این قانون، بهمن امسال است و اگر شورای‌عالی کار و شرکای اجتماعی با اجرای این قانون همراهی کنند، به‌تدریج باید قرارداد اکثر کارگران به‌صورت دائمی منعقد شود.

چرا تغییر ماهیت قراردادها مهم است؟
قراردادهای موقت که از سال‌ها پیش با انعقاد قراردادهای پیمانی 5ساله و 2ساله وارد ادبیات بازار کار ایران شد، به‌تدریج به سمت قراردادهای سالانه، فصلی، ماهانه و حتی سفیدامضا میل کرد و به‌واسطه شرایط کلان بازار کار به‌ویژه ازدیاد تقاضا، امنیت شغلی نیروی کار به باد فراموشی سپرده شد. در این وضعیت کارگری که قراردادش موقت چندماهه یا حتی سفیدامضا می‌شد، باید برای معیشت و زندگی خانواده خود در یک‌سال برنامه‌ریزی می‌کرد و به‌تدریج هراس از بیکاری و سقوط معیشت خانوار، باعث شد حقوق کارگر یک‌به‌یک نادیده انگاشته شود. برای این وضعیت، احیای قراردادهای معتبر و با پشتوانه کار الزامی است و نتیجه اقدامات 4سال اخیر برای تدوین آیین‌نامه مشاغل با ماهیت غیرمستمر و همچنین راه‌اندازی سامانه جامع روابط کار، به‌تدریج در حال نمایان شدن است. البته این یک روی سکه است و در روی دیگر ماجرا، کارفرمایان نیز به دائمی شدن قراردادهای کار نیاز دارند؛ چراکه در دوره جدید، نیروی کار جوان به‌شدت از مشاغل موجود در بازار روی‌گردان است؛ زیرا در باور عامه، در اغلب این مشاغل، نه منزلتی برای کارگر قائل می‌شوند و نه حقوق و مزایای مناسبی به آنها می‌پردازند؛ ازاین‌رو، بازار کار نیازمند تغییر بنیادین رویکردهاست تا بتواند نیروی کار جدید را پای‌کار بیاورد.

بهمن 1402؛ سررسید قانون
ناصر چمنی، فعال کارگری و نماینده پیشین کارگران در شورای‌عالی کار تأکید می‌کند: طبق آیین‌نامه تبصره‌یک ماده۷ قانون کار، تمام کسانی که به‌مدت ۴سال در کارهایی با ماهیت موقت حضور داشته‌اند باید قرارداد کارشان دائم شود و موعد اجرای این قانون هم بهمن‌ماه۱۴۰۲ است. چمنی با اشاره به مشکلات کارگران به تسنیم می‌گوید: نداشتن امنیت شغلی یکی از اساسی‌ترین مشکلات جامعه کارگری است و بعد از آن امنیت معیشت و گذراندن زندگی است. اگر این الزام قراردادهای دائمی از بهمن‌ماه اجرایی شود، در پله بعدی می‌توان به عدم‌وجود تشکل‌های آزاد کارگری هم پرداخت. او با اشاره به اینکه دستمزد امسال کارگران به نسبت تورم و هزینه معیشت افزایش پیدا نکرد، می‌افزاید: تجربه‌های گذشته نشان می‌دهد امیدی به ترمیم حقوق در سال‌جاری وجود ندارد و می‌توان گفت سرکوب مزدی در مذاکرات سال گذشته یک اشتباه بزرگ بود.

الزامات ترمیم امنیت شغلی
کارگران یکی از اصلی‌ترین بازوهای تولید کشور هستند و بیش از 96درصد از آنها قرارداد موقت دارند. بعد از 30سال، حالا قرار است طبق آیین‌نامه تبصره‌یک ماده7 قانون کار، بساط قراردادهای موقت برای مشاغل دائمی برچیده شود؛ اما با وجود قانون، همچنان نمی‌توان به اجرای درست آن خوش‌بین بود. نکته مهم این است که این آیین‌نامه فقط با دستور اجرایی انجام نمی‌شود و حتما به نظارت قوی نیاز دارد؛ به‌عنوان‌مثال، براساس مقررات روابط کار، کارفرمایان باید یک نسخه از قرارداد کار را در سامانه روابط کار ثبت کنند و تغییرات قرارداد باید مبتنی‌بر قانون کار انجام شود؛ اما در کمال تعجب، کارگاه‌هایی هستند که چندین سال متوالی بدون توجه به سابقه و... قرارداد حداقلی با کارگر امضا می‌کنند و بازخواست هم نمی‌شوند. به عقیده چمنی، برای اجرای قانون جدید قراردادها، ادارات کل استان‌ها باید وارد عمل شوند و نظارت کامل داشته باشند و معاونت روابط کار نیز باید همه تناقض‌های موجود در این حوزه را برطرف کند.

تسهیل بازخواست کارگر در مقابل قرارداد دائم
البته تغییر قواعد قرارداد کار از موقت به دائم، فقط محدود به همین مسئله نیست و در مقابل، موارد مدنظر کارفرما برای برخورد با قصور کارگر و اخراج او نیز اصلاح شده است. براساس ماده۲۷ قانون کار، درخصوص قصور کارگر در کار یا نقص و عدم‌رعایت آیین‌نامه انضباطی کار، برای اخراج کارگر به‌نظر شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی و تشکل مربوطه نیاز است و در مقابل تغییر قواعد قراردادها، این موضوع هم تسهیل شده و در قالب کمیته‌های انضباطی با حضور نمایندگان تشکل کارگری و کارفرمایی دنبال می‌شود. در حقیقت، قرارداد دائمی به شکل 3دهه پیش که برخورد با کارگر  را بسیار سخت می‌کرد، در دوره جدید وجود نخواهد داشت و اگر کارفرما قصد اخراج کارگر را داشته باشد، امکان اخراج او راحت‌تر خواهد بود.