گزارش
متهمان اصلی آلودگی هوای تهران
چه نهادهایی در زمینه کاهش آلودگی‌هوا کوتاهی و چه دستگاه‌هایی به وظایفشان عمل کرده‌اند؟
لیلا شریف-روزنامه‌نگار
دودهای خاکستری آسمان آبی تهران را پنهان کرده‌اند و شهری که تا همین چند هفته پیش فرصت تماشای کوه‌ها را به اهالی پایتخت می‌داد، دیگر کوه ندارد و ابرهای آلوده و خاکستری تمام زیبایی‌های شهر را احاطه کرده‌اند. نقشه کیفیت هوا نیز روز گذشته در بیشتر مناطق رنگ قرمز را نمایش داد تا با شاخص‌های علمی ثابت کند که حال هوای تهران خوب نیست و باید برای این قصه تکراری چاره‌ای اندیشید. یکی از راهکارهای مبارزه قانونی با آلودگی هوا مربوط به وظایف مشخص شده در بندهای قانون هوای پاک است که در گذر زمان هنوز به‌طور کامل اجرا نشده است. قانونی که قرار بود با همکاری مشترک دستگاه‌هایی همچون نیروی انتظامی، رسانه‌های دولتی، وزارت کشور، شهرداری، وزارتخانه‌های نیرو، جهادکشاورزی، نفت، راه‌وشهرسازی، سازمان محیط‌زیست و... مانع آلودگی هوا در آسمان پایتخت شود، تنها در برخی از حیطه‌ها اجرایی شده است. شهرداری تهران یکی از نقش‌آفرینان قانون هوای پاک است که وظایفی در حوزه معاینه فنی، توسعه حمل‌ونقل عمومی، مدیریت پسماند، گسترش کمربند سبز شهر و... را برعهده دارد و مسیر تحقق این وظایف قانونی را همواره در دستور کار خود قرار داده است. در کنار شهرداری نیز سایر نهادها و سازمان‌های مورد اشاره مسئول انجام وظایفی هستند تا تکه‌های پازل آسمان آبی شهر کامل شود و به‌عبارت دیگر اقدامات شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند نویدبخش آسمانی صاف برای پایتخت باشد. اجرایی شدن طرح کهاب(هدف اصلی این طرح کاهش از دست رفتن بخار بنزین در مراحل مختلف سوختگیری است که به شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران سپرده شده است.)، پرهیز از تولید خودروهای بی‌کیفیت، جایگزینی خودروهای فرسوده، تأمین سوخت مناسب برای صنایع و نیروگاه‌های تهران و... مجموعه عواملی هستند که در کنار توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی، معاینه فنی و... می‌توانند شرایط را برای زندگی در تهران بهتر کنند.
ترک فعل در قانون هوای پاک
بی‌توجهی به قانون هوای پاک از سوی سایر نهادها چنان آشفتگی‌ای ایجاد کرد که سال گذشته معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور وارد میدان شد و 4دستگاه را به انجام ندادن تکالیف قانونی متهم کرد. غلامعباس ترکی در آن زمان گفته بود: «در بحث اجرای قانون هوای پاک، کمیسیون اصل۹۰ مجلس شورای اسلامی گزارشی را در ارتباط با ترک فعل برخی از دستگاه‌های مجری قانون به قوه قضاییه ارسال کرد. در راستای گزارش مجلس، پرونده‌ای در دادسرای کارکنان دولت تهران تشکیل شد و در حال رسیدگی است. سازمان بازرسی کل کشور هم در همین رابطه گزارشی را به دادستانی ارائه کرده است. براساس گزارش کمیسیون اصل۹۰مجلس، حداقل4دستگاه ازجمله بخش‌هایی از وزارت نیرو، وزارت نفت، سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت محیط‌زیست به جهت انجام ندادن تکالیف قانونی مقرر و ترک فعل متهم شناخته شده و به دادستانی معرفی شدند.»
نقش‌آفرینی شهرداری برای پیشگیری از آلودگی‌هوا
اجرای قانون هوای پاک نقاط قوت و ضعفی دارد و هر چند این قانون هنوز به شکل کامل اجرایی نشده است، اما هر سازمانی تلاش کرده است در اقدامات خود، گریزی به این قانون بزند. شهرداری تهران با وجود اینکه به‌عنوان بازیگر اصلی پیشگیری از آلودگی هوا معرفی نشده، اما مسئولان شهری تلاش کرده‌اند تا با توسعه حمل‌ونقل شهری، برقی‌سازی وسایل نقلیه، معاینه فنی، توسعه فضای سبز و... شرایط را برای زیست‌پذیر بودن تهران مهیا کنند. در همین راستا بود که علیرضا زاکانی شهردار تهران در سفر به چین، خرید ناوگان‌های حمل‌ونقل برقی همچون اتوبوس، موتورسیکلت، ون و تاکسی را پیگیری کرد و توانست این خواسته را به مرحله عقد قرارداد برساند. در کنار وسایل نقلیه روی زمین، موضوع توسعه مترو نیز در دستور کار شهردار قرار گرفته تا علاوه بر 14ایستگا‌هی که از ابتدای مدیریت زاکانی افتتاح شده است، احداث خط11 مترو با کمک چینی‌ها و واردات هزار و50واگن مترو از این کشور به نتیجه برسد.
مکث
نمایندگان مجلس، هوای «هوای تهران» را داشته باشند
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران: پای آلودگی هوای این روزهای شهر به شورای شهر تهران نیز کشیده شد؛ تا جایی که رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به صحبت‌های مهدی پیرهادی اعلام کرد که «وزارتخانه‌ها اذعان دارند که مجلس بودجه‌ای برای خروج خودروهای فرسوده درنظر گرفته است. نماینده‌های مجلس باید هوای «هوای تهران» را داشته باشند.»
توسعه کمربند سبز برای مقابله با هوای آلوده
حلیا حسینی، مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار تهران: اکثر مواد قانونی هوای پاک که به شهرداری مرتبط می‌شود، در محدوده فعالیت حوزه حمل‌ونقل و ترافیک است. مدیریت شهری و شورای شهر تهران بودجه قابل‌توجهی به این موضوع اختصاص داده‌اند و این خواسته را از طریق توسعه مترو، نوسازی ناوگان و برقی‌سازی پیگیری کرده‌اند. این اقدامات به‌طور یقین تأثیر مثبتی بر کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. در ماده17 قانون هوای پاک به موضوع معاینه فنی موتورخانه‌های شهرداری تأکید شده است و بر همین اساس شهرداری تهران تمام ساختمان‌های تحت مدیریتش را به سمت این معاینه فنی برد و می‌توان گفت که تمام ساختمان‌های شهرداری دارای معاینه فنی هستند. توسعه کمربند سبز شهر نیز موضوعی است که از سوی شهرداری پیگیری می‌شود و مدیریت شهری ششم در این حوزه پیشگام بوده است. تا پایان سال1403 تمام وظایف محول شده در حوزه توسعه کمربند سبز اجرایی خواهد شد. مدیریت پسماند و جلوگیری از پسماندسوزی موضوعی است که برای اجرای درست آن از گشت‌های پایش مستمر با همکاری سازمان حفاظت از محیط‌زیست بهره برده‌ایم؛ هر چند تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم، اما تلاش کرده‌ایم تا این موضوع را مدیریت کنیم. در رابطه با مدیریت بخار بنزین نیز در قالب طرح کهاب مسئولیتی بر عهده وزارت نفت گذاشته شد و این وزارتخانه از سال‌ها پیش مکلف به اجرای این طرح شده است، اما متأسفانه این طرح به‌طور کامل اجرایی نشد. لازم است که با رعایت استانداردهای بنزین و جایگاه‌های سوخت این موضوع پیگیری شود؛ چراکه اثرگذاری رفع آلایندگی منابع ثابت در موضوع آلودگی هوا، بسیار بالاتر از منابع متحرک است. نکته قابل توجه این است که تمام سازمان‌ها و نهادهای نقش‌آفرین در پیشگیری از آلودگی هوا باید در کنار هم وظایف خود را در دستور کار قرار دهند و نمی‌توان تنها از شهرداری انتظار انجام اقدامات جدی را داشت.
شناسایی نقص آلایندگی 15درصد خودروها در سال‌جاری
شادی مالکی، مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران: براساس قانون هوای پاک، یک تکلیف قانونی بر دوش ستاد معاینه فنی مبنی بر پایش مستمر خودروها در بازه زمانی مشخص، گذاشته شده است. در ماده 6قانون هوای پاک آمده است که تمام خودروها و وسایل نقلیه موتوری برای بررسی مسائل ایمنی و آلایندگی ملزم به حضور در مراکز معاینه فنی هستند. آخرین سیاهه انتشار آلایندگی شهر تهران نشان می‌دهد که سهم منابع متحرک در انتشار سالانه آلایندگی گازی نزدیک به 83درصد و در تولید ذرات معلق نیز 61درصد است. خودروهای سواری در بحث آلاینده‌های گازی در رتبه نخست قرار دارند. در بحث ذرات معلق نیز کامیون‌ها با 15.7درصد رتبه نخست و خودروهای سواری با 14درصد رتبه دوم را دارند؛ بنابراین بررسی معاینه فنی خودروها و وسایل نقلیه در شهر بزرگی مانند تهران، می‌تواند اثرات محسوسی بر کاهش آلودگی هوا بگذارد. در سال گذشته 300هزار دستگاه خودرو را از میان یک‌میلیون و 300هزار خودرویی که برای نخستین‌بار مراجعه کرده بودند، شناسایی کردیم که در سیستم آلایندگی و ایمنی نقص داشتند. رفع نقص 300هزار دستگاه خودرو قدم مهمی در مقابله با آلودگی هواست. از ابتدای سال‌جاری نزدیک به یک‌میلیون‌و100هزار دستگاه خودرو برای معاینه فنی مراجعه کرده‌اند که 15درصد خودروها دچار نقص آلایندگی بوده‌اند. بحث ابطال گواهی معاینه فنی خودروهای دودزا اتفاق مهمی است که از سوی پلیس راهور پیگیری می‌شود. به‌گفته پلیس راهور تهران بزرگ از زمان آغاز طرح، معاینه فنی نزدیک به 5هزار وسیله نقلیه ابطال شده است.
چرا قوه قضاییه طرح «کهاب» را پیگیری نمی‌کند؟
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران: هرسال پیش از آغاز آلودگی هوا تذکرات خود را مطرح می‌کنم. بسیاری از مسئولان دغدغه‌ای را که باید درخصوص آلودگی هوا داشته باشند، ندارند. رئیس شورای شهر در این زمینه دغدغه داشت و سیاستگذاری خود را بر این موضوع گذاشت و شهردار تهران نیز مسئله را پیگیری کرد که نتایج اولیه خوبی به همراه آورد. چند سال است که قرار بوده طرح کهاب اجرایی شود. سؤال من این است که آیا وزارت نفت پول اجرای این طرح را ندارد؟ مگر سلامت مردم شوخی است؟ چرا قوه قضاییه موضوع را پیگیری نمی‌کند؟ ذرات آلاینده کمتر از ۲.۵میکرون دلیل آلایندگی است که ناشی از تردد وسایل نقلیه سنگین و فرسوده در شهر تهران است. وقتی خودروهای فرسوده از شهر تهران خارج نمی‌شوند، حتماً آلودگی هوا پابرجا خواهد ماند. از سوی دیگر تا وقتی تردد خودروهای فاقد معاینه فنی و عدم‌استفاده از فیلترهای جاذب دوده را شاهد هستیم، این آلودگی ادامه خواهد داشت. وضعیت صنایع و کارخانجات سیمان امروز چگونه است؟ آیا وزارت صمت به وظایف خود عمل کرده است؟ ما از سازمان استاندارد انتظار داریم که روشی را اتخاذ و سطح مجاز آلایندگی را تعیین‌تکلیف کند. از شهردار تهران نیز می‌خواهیم موضوع را در هیأت دولت پیگیری کند. شورا و شهرداری وظایف خود را انجام داده‌اند، اما مسئول وزارتخانه‌ها و دیگر نهادها نیستند. وزارتخانه‌ها نیز باید وظایف خود را انجام دهند.
