کوچ کتابفروشان از بازار حلبی‌سازان تا کریمخان

ناصر میرباقری-ناشر

شهر خوانسار مهد پرورش چهره‌های نامدار در عرصه دین و فرهنگ و هنر خوشنویسی در ایران است. خوانساری‌ها یکی از بانیان مهم و اصلی شکل‌گیری کتابفروشی‌ها در تهران هستند. نخستین کتابفروش‌های دوره‌گرد بازار بین‌الحرمین و حلبی‌سازان هم خوانساری بودند. واردات کتاب از کشورهای هند، عثمانی، قفقاز و مصر به ایران و تهران، نخستین بار توسط همین فروشندگان دوره‌گرد کتاب به انجام رسید. آنها سفرهای پرمشقت و دور و درازی را در روزگاری که ایرانی‌ها و تهرانی از صنعت چاپ و نشر کتاب بی‌بهره ‌بودند تجربه می‌کردند و شماری از آنها هم در این سفر‌ها جان‌شان را از دست دادند.
 این ماجرا ادامه داشت تا به مرور راسته کتابفروشی در کوچه حاج نایب پا گرفت و برای رونق بازار کتاب در کنار کتابفروشی، توسعه صنعت چاپ و نشر کتاب در بازار تهران را همین پیشگامان عهده‌دار شدند.
این روند ادامه پیدا کرد تا اینکه حدود سال 1315«حاج محمدعلی علمی» پدربزرگ خاندان علمی و ‌بانی انتشارات علمی و چند تن دیگر به جمع کتابفروش‌ها اضافه شدند و در این میان بازار بین‌الحرمین نیز به راسته کتابفروشی تبدیل شد و کتابفروشی‌های سقراط، بزرگمهر و شرق به این صنف پیوستند.
در دهه 40، تبریزی‌ها هم به بازار کتاب پایتخت اضافه می‌شوند و با توجه به تغییر سبک زندگی تهرانی‌ها، کتاب میان پایتخت‌نشینان پرمشتری می‌شود. چیزی نمی‌گذرد که انتشارات دهخدا، چهر، نشر کتاب‌های دانشگاهی، امیرکبیر و نیچه هم در میان کتابفروشی‌ها قد علم می‌کنند و این بار بازار کتاب از ناصرخسرو و جمهوری یکباره به سمت خیابان انقلاب کشیده می‌شود. کتاب‌ها به جای چاپ سنگی با دستگاه‌های باکیفیت‌تر چاپ  و فروش هم رضایت‌بخش و دلگرم‌کننده می‌شود.
 این روند تا سال    1360ادامه پیدا می‌کند و نسل جدید کتابفروشی‌ها باز هم به فکر کوچ از بازار کتاب و انتقال کسب‌وکارشان به نقطه‌ای دیگر از شهر می‌افتند و تعطیلی دانشگاه‌ها به مناسبت انقلاب فرهنگی، فرصت ریسک را فراهم و جمعی از آنها این بار برای عرضه کتاب‌های خود به خیابان کریمخان‌زند کوچ می‌کنند.
کتابفروشی گویا نخستین کتابفروشی‌ای بود که داوطلبانه این جابه‌جایی را انجام داد تا به مرور نشر قطره و چشمه و ثالث و سایر دست‌اندرکاران فرهنگی و هنری به این جمع اضافه شوند و خیابان کریمخان در قلب پایتخت سیمایی فرهنگی همراه با بوی کاغذ و جوهر چاپ به‌خود بگیرد و در دل تهران مدرن امروز با سربلندی جاخوش کند.