برخوردهای قهری باعث انفعال دانشگاه می‌شود
کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری تشکیل پرونده‌های قضایی و صدور احکام سنگین برای دانشجویان را بررسی می‌کنند
محمدصادق خسروی علیا | خبرنگار:
صدور احکام حبس بین 2 تا 8سال برای تعدادی از دانشجویانی که در حوادث دی‌ماه سال گذشته دستگیر شدند در روزهای گذشته با انتقادها و مخالفت‌هایی از سوی جریان‌های سیاسی (از اصولگرا تا اصلاح‌طلب) تا فعالان مدنی و دانشگاهی روبه‌رو شده است و همه یکپارچه خواستار تجدیدنظر دستگاه قضایی در این احکام هستند. دانشجویانی که تعدادی از آنها متولدین سال 1375 و نیمه دهه 70 هستند و حالا کمتر از 25سال سن دارند. هفته گذشته و بعد از خبری شدن صدور احکام دانشجویان دستگیر شده بخشی از دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران دست به اعتراض زدند و بیش از 20نفر از استادان برجسته دانشگاه تهران هم به این دانشجویان پیوستند و از مسئولان وزارت علوم و دستگاه قضا خواستار رسیدگی مجدد به پرونده این دانشجویان و تجدید نظر در احکام صادره شدند. همچنین وزیر علوم از گفت‌وگو با آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضاییه در ارتباط با احکام صادره برای دانشجویان خبر داد. منصورغلامی گفت: همکاران من در دانشگاه تهران و ستاد وزارت علوم پیگیر حل مشکل دانشجویان از راه‌های قانونی بوده‌اند و شخصا نیز با رئیس قوه قضاییه برای رفع مشکل این دانشجویان صحبت کرده‌ام. اکنون نیز بلافاصله پس از دریافت خبر صدور حکم اولیه برای دانشجویان، دستور تشکیل کمیته‌ای را داده‌ام که پیگیر موضوع باشند.» علاوه براین غلامرضا غفاری معاون وزیر علوم هم از تشکیل کمیته پیگیری احکام قضایی دانشجویان در این وزارتخانه خبر داده و گفت: «در احکام قضایی دانشجویان تجدید نظر می‌شود.»
علاوه بر اینها روز گذشته شهیندخت مولاوردی دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی به ایسنا گفت: «امیدواریم در احکام دانشجویان تجدید نظر شود.» او درباره اقدامات انجام شده در دولت درباره احکام صادره در ارتباط با دانشجویان دستگیر شده در پی حوادث دی‌ماه سال گذشته، گفت: اقدام خاصی پیش از صدور احکام انجام نشده است، اما بعد از اینکه متوجه شدیم احکام سنگینی صادر شده است، پیگیری‌هایی را آغاز کردیم. براساس گزارش‌هایی که رسیده، برای ۱۱نفر از دانشجویان معترض که اکثرا از دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران هستند، احکامی صادر شده است. برای یکی از دانشجویان که متولد سال۷۵ است، 8سال حبس درنظر گرفته شده. انتظار داریم در مرحله تجدید نظر با مجموع عوامل و شرایطی که درنظر گرفته می‌شود، به احکام مناسب و تبرئه برسیم.»
اما در کنار این پیگیری‌ها و اعتراض‌های صورت گرفته به احکام صادر شده که البته قطعی نیست دانشجویان می‌توانند تجدید نظر بخواهند. نکته مهمی که در روزهای گذشته از سوی کارشناسان مطرح می‌شود این است که صدور احکام سنگین برای دانشجویان و رسیدگی به پرونده‌های دانشجویی با سختگیری در مراجع انتظامی و قضایی می‌تواند فضای دانشگاه و دانشجویی را که به تعبیر مقام معظم رهبری باید محیطی منتقدانه و با صراحت باشد به فضایی انفعالی تبدیل کند و دانشجویان را از ابراز نظر، انتقاد و اعتراض هراسان کند. به اعتقاد کارشناسان پرونده‌های انضباطی و تخلف‌های دانشجویی به جای اینکه به محاکم قضایی و انتظامی سپرده شود باید از سوی نهادها و تشکل‌های مرتبط با دانشگاه و متناسب با فضای دانشجویی مورد بررسی قرار گیرد. در این ارتباط با غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه و معاون اسبق وزیر علوم در دوره اصلاحات و بهمن کشاورز حقوقدان گفت‌وگو کرده‌ایم.
برخورد با جریان‌های دانشجویی از طریق تشکل‌های دانشگاه باشد
غلامرضا ظریفیان / استاد دانشگاه و معاون اسبق وزیر علوم
در‌ماه مبارک رمضان، دانشجویان با مقام معظم رهبری دیدار داشتند. رهبر انقلاب در این دیدار اشاره کردند که جوانان در جامعه ما باید شجاعت، صراحت، عواطف و احساسات و حق‌طلبی داشته باشند. ایشان نقش جوانان و دانشجویان را در جامعه نقش دیده‌بانی قلمداد کردند. در این بیانات جوانان به‌عنوان مخاطب عام و دانشجویان به‌عنوان مخاطب خاص برشمرده شدند. همین چند کلید‌واژه‌ای که از بیانات رهبری استنباط می‌شود نشان می‌دهد جامعه ما نیازمند شجاعت، دیده‌بانی، نقد و صراحت است. این ویژگی‌ها را می‌توان در میان جوانان و به‌خصوص دانشجویان جست. جامعه‌ای که برخلاف این دیدگاه به عرصه فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دانشجویان بنگرد و بخواهد این مسیر را ادامه دهد، نتیجه آن جامعه‌ای است که دیگر دیده‌بان نیست و در چنین جامعه‌ای هیچ توجهی به مصالح مردم نمی‌شود.
یک جامعه باید چه اندازه هزینه کند تا بتواند یک «چشم بینا»- افرادی که مشکلات درون جامعه را رصد می‌کنند و پیشنهادهایی برای اصلاح موانع و مشکلات دارند- داشته باشد!؟ در جامعه ما دانشجویان و جوانان نقش «چشم بینا» را ایفا می‌کنند درحالی‌که رصد آنها هیچ هزینه ای- مادی و معنوی- برای جامعه ندارد. دانشجویان به رایگان نقش پایش ابعاد مختلف جامعه را ایفا می‌کنند؛ خصوصا نقش نظاره گر عملکرد مسئولان را دارند و مشکلات را با صراحت بیان می‌کنند. البته طبیعی است که جوانان و دانشجویان ما به‌علت اینکه درعرصه‌هایی آموزش لازم را ندیده‌اند و همچنین بعضا اطلاعات کافی در رابطه با آنچه مورد انتقاد قرار می‌دهند، ندارند، انتقادشان غیرمنصفانه باشد یا کاملا منطبق با واقعیت نباشد.هرچند این انتقادهای گاهی تند با واقعیت همخوانی کامل ندارند اما شجاعت و احساس اعتماد «ارزش افزوده»ای است که این انتقادها برای جوانان و دانشجویان ما دارد.
انتقادهای اشتباه دانشجویان آثار مخرب و زیانباری برای جامعه ندارد. در صحنه بودن این جوانان و پیگیری آنها می‌تواند به‌خودی خود آگاهی آنها را افزایش داده به‌طوری که انتقادهایشان به واقعیت نزدیک‌تر شود. در جامعه ما وقتی دانشجویان دست به انتقاد می‌زنند درحالی‌که اطلاعات ناکافی است و آشنایی چندانی با نقد ندارند، نتیجه‌اش برخورد سخت و سنگین است. اینگونه برخوردها باعث عدم‌تعهد اجتماعی، بی‌اعتمادی، اندیشه‌های مالیخولیایی و... در جوانان و دانشجویان می‌شود و جامعه باید هزینه سنگین این آسیب‌ها را بپردازد.
در اینگونه شرایط آموزش و برگزاری کارگاه‌های نقد و نقادی می‌تواند به دانشجویان کمک کند تا موضوعات را واقع بینانه‌تر دنبال کنند. این آموزش‌ها به راحتی می‌تواند از آسیب‌های سنگینی که متوجه دانشجویان است جلوگیری کند. جامعه ما دوسویه است؛ به این معنا که باید ظرفیت انتقاد‌پذیری در مدیران و مسئولان کشور نیز تقویت شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد ما می‌توانیم بگوییم جامعه‌ای داریم که نقد را آموخته و انتقادپذیر است. درخصوص دانشجویان باید گفت اگر تندروی و افراط در آنها دیده می‌شود باید با استفاده از تشکل‌های دانشجویی و نهادهای جوانان آنها را تعدیل کرد. با تشکل‌ها و نهادهای دانشجویی می‌توان جریان‌های افراطی را در اقلیت نگه داشت و آنها را به حاشیه راند و نباید برخوردهای قهری با دانشجویان داشت و باید از طریق نهادهای دانشگاهی مسائل دانشجویان را پیگیری کرد.
برخوردهای دانشجویی، سوءنیت مجرمانه ندارد
بهمن کشاورز / حقوقدان
جوانی ویژگی‌های خاص خود را دارد و ازجمله این ویژگی‌ها سریع‌التأثر بودن، حساسیت بسیار درمقابل وقایع خارجی و اتخاذ تصمیم به‌صورت فوری و شاید بدون تحمل و تعمق زیاد باشد. دانشجو با دیده‌ها و شنیده‌ها در دانشگاه و آنچه از منابع داخلی و خارجی برداشت می‌کند، به تحلیل آن می‌پردازد و بالاخره ملاحظه کجروی‌ها، مفاسد و عدم‌تساوی بین مردم و قشرها، ناچار ذهن دانشجوی جوان را به خلجان وامی‌دارد. هرگاه او در جریان تحولات سریع و غیرقابل پیش‌بینی اجتماعی و سیاسی قرار گیرد، عکس‌العمل‌هایی خواهد داشت که ناچار با عکس‌العمل‌های افراد مسن‌تر و نیز آنان که دانشجو نیستند، متفاوت خواهد بود.
این عکس‌العمل‌ها عمدتا از نوعی است که اخیرا در تعریف جرم سیاسی به آنها اشاره شده. دانشجوی جوان در قبال مسائلی که می‌بیند و می‌شنود، حرکاتی انجام می‌دهد یا اقداماتی می‌کند. مطمئنا سوءنیت مجرمانه و مثلا قصد براندازی و تخریب و امثال اینها را ندارد، بلکه هدف او اصلاح امور، تذکر به مقامات و جلب‌توجه مسئولان است. ممکن است این قصد و نیت باتوجه به خلجانات روحی و هیجانات ناشی از جوانی به شکلی ظاهر شود که در وهله اول ذهن را به جانب دیگری- غیراز آنچه در مخیله دانشجوی جوان گذشته و او را به حرکت واداشته- ببرد. احیانا این اتفاقات باعث آغاز یک فرایند قضایی علیه فرد دانشجو می‌شود.
نکته‌ای که در این حالت باید مورد توجه قرار گیرد، این است که همچنان که در تعریف جرم سیاسی قانونگذار بالاخره به این نتیجه رسید که بعضی از مصادیق اعمال مجرمانه باید به شکل خاصی مورد تعقیب و بررسی قرار گیرد، در مورد این دانشجویان جوان نیز صدق می‌کند. منطبق‌کردن اقدامات و اعمال دانشجویان بر عناوین مجرمانه سنگین و تعیین مجازات‌های شدید برای آنان، گمان نمی‌رود که باعث تنبه آنان شود. درمورد اینگونه افراد بحث و روشنگری مؤثرتر و مفیدتر خواهد بود تا تعیین مجازات سنگین و انطباق عمل‌شان بر عناوینی که نفس این انطباق ممکن است خود موجب اشکال باشد.
به‌نظر می‌رسد برای برخورد با اینگونه مسائل که منتسب به دانشجویان جوان است، بهتر آن است که آغاز بررسی با بحث و گفت‌وگو و جویاشدن علل و اسباب حرکات و اقدامات باشد، چه‌بسا درصورت اعمال این روش‌ها اصولا کار به صدور قرار مجرمیت کیفرخواست نرسد و دانشجوی جوان نسبت به نحوه بیان دیدگاه‌های خود تعدیل قائل شود و به این ترتیب از تبدیل‌شدن فرد منتقد و جست‌وجوگر اصلاح به فردی رادیکال و دوری‌کننده از بحث و استدلال جلوگیری شود. به هر حال فراموش نکنیم که دانشجو همچنان‌که بزرگان مملکت گفته‌اند باید دارای اندیشه پویا و دیدگاه نقادانه سیاسی باشد و بر این موارد ناچار آثار و اتفاقات مشابهی رخ می‌دهد که باید تحمل شود.
