بازتاب
سخنی خیرخواهانه با خانم دکتر جمیله علم‌الهدی
نقدی درباره یادداشت روزنامه همشهری
شهاب اسفندیاری؛ مستندساز و پژوهشگر
ضمن احترام به دوستان روزنامه همشهری، با این اغراق‌ها، گزاف‌گویی‌ها و قطبی‌سازی‌ها مخالفم و این ادبیات و برخی مطالب مشابه این روزها را برای سرکار خانم دکتر علم‌الهدی هم مفید نمی‌دانم؛ لذا ضمن بیان نقدهایی یک توصیه برای ایشان دارم. به‌نظرم خواندن این نقدها برای خانم دکتر مفیدتر از آن ستایش‌ها و تحسین‌هاست.
1-همانطور که خانم دکتر علم‌الهدی در مصاحبه نیوزویک چندبار تصریح و تأکید کرده‌اند، ایشان تا قبل از انتخاب همسرشان به ریاست‌جمهوری هیچ فعالیت سیاسی نداشته‌اند و اصلا شخصیت سیاسی نبوده‌اند. این اذعان صادقانه و متواضعانه بسیار ارزشمند است. عرصه سیاست، عرصه بسیار پیچیده‌ای است و برای افرادی که هیچ تجربه‌ای در آن ندارند می‌تواند بسیار پرمخاطره و دارای تبعات ناگوار باشد.
2-چه متن مصاحبه اخیر با نیوزویک و چه مصاحبه‌ای که ایشان در سفر آمریکای‌لاتین انجام داده بودند، کاملا نشان می‌داد که ایشان یک شخص غیرسیاسی است. جملات بسیار طولانی، توصیفی و معلم‌‌گونه در توضیح و تشریح برخی مسائل و بی‌توجهی به برخی برداشت‌ها از ویژگی‌های این گفت‌وگوها بود.
3-نقد وضعیت زنان در جوامع غربی توسط خانم دکتر در مصاحبه با رسانه‌های غربی طبعا ارزشمند است، اما ایشان در این مصاحبه چند جمله گفته‌اند که مناسب نبود و بعضاً حاشیه‌ساز شد؛ اول اینکه گفته‌اند: «در ایران مردان ترجیح می‌دهند از زنان خود نخواهند که کار کنند و پول در بیاورند.»
اولا مشخص نیست منبع و مستند چنین ادعایی چیست؟ ثانیاً چه لزومی داشته ایشان به‌عنوان یک زن از طرف مردان ایران نظری اعلام کنند. ثالثاً مگر همه مردان ایرانی از یک طبقه، گروه و طیف هستند؟ واقعیت این است که میلیون‌ها زن ایرانی در روستاها و شهرها ناچارند برای کمک به تامین هزینه‌های زندگی کار کنند و لذا مانند برخی طبقات دیگر نمی‌توانند براساس حق انتخاب و ترجیح شخصی خود یا همسرشان عمل کنند. رابعاً برخی زنان - که احتمالا خود خانم دکتر هم از همین دسته هستند - با تصمیم و اراده شخصی تحصیلات عالیه داشته‌اند و در جامعه مشغول به‌کار شده‌اند.
طبعا همسر آنها هم ممکن است در این زمینه حمایت و همراهی کرده باشد، اما این به معنای انتظار مالی از کار همسر نیست. خامسا تأکید بر اهمیت نقش مادری و همسری نباید با تحقیر و تخفیف کار کردن زنان انجام شود. همانطور که رهبر فرزانه انقلاب فرمودند: «خانه‌داری به معنای خانه‌نشینی نیست». لذا به دلایل فوق به‌نظرم بیان جمله فوق‌الذکر نامطلوب و حتی نقض غرض محسوب می‌شود و یک زن سیاستمدار آن را بیان نمی‌کند.
4-جمله عجیب دیگری که خانم دکتر علم‌الهدی در این مصاحبه بیان کرده‌اند، این است که «زنان ایران برخلاف زنان غرب برای به‌دست آوردن حقوق خود، مبارزه نکردند؛ زیرا از این حقوق برخوردار بوده‌اند.» این جمله ضمن اینکه بیانگر ناآشنایی ایشان با حوزه تخصصی مطالعات زنان و تاریخ مبارزات و مطالبات حقوق زنان در ایران است، زاویه دید زنی را تداعی می‌کند که انگار خود از همه حقوق و مواهب برخوردار بوده و از اوضاع و احوال زنان محروم، مظلوم و ستمدیده در جامعه خبر ندارد. شاید خانم دکتر علم‌الهدی اینگونه نباشند و از ظلم‌ها به زنان در برخی عرصه‌ها آگاه باشند، ولی بیان این جمله متأسفانه چنین تداعی‌ای ایجاد می‌کند که باز ناشی از همان فقدان مهارت و تجربه در کنشگری سیاسی است. این جمله اخیر خانم دکتر حتی با دیدگاه رهبر معظم انقلاب درباره لزوم پیگیری حقوق زنان هم در تعارض است.
آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار جمعی از بانوان می‌فرمایند: «حرکت در جهت احقاق حقوق زنان در جوامع اسلامی و در جامعه ما، حتماً باید انجام گیرد؛ منتها بر مبنای اسلامی و با هدف اسلامی. یک عده نگویند که این چه نهضتی است و این چه حرکتی است؛ مگر زن در جامعه ما چه کم دارد؟ متأسفانه ممکن است بعضی اینگونه فکر کنند. این ظاهربینی است. زن در همه جوامع ازجمله در جامعه ما گرفتار ستم و دچار کمبودهایی است که بر او تحمیل می‌شود، اما این کمبود، کمبود آزادی به‌معنای بی‌بندوباری نیست؛ این کمبود، کمبود میدان‌ها و فرصت‌ها برای علم، معرفت، تربیت، اخلاق، پیشرفت و شکوفایی استعدادهاست. این را باید تأمین و جست‌وجو کرد. این همان چیزی است که اسلام روی آن تکیه کرده است.» (بیانات معظم‌له؛ ۳۰ مهر ۱۳۷۶)
5-یک موضوع حاشیه‌ساز دیگر نقش ایشان در برگزاری همایشی پرهزینه با عنوان «زنان تأثیرگذار» بود که صرف‌نظر از کیفیت، شیوه برگزاری و مدعوان اساساً نام آن غلط بود؛ زیرا این پیش‌فرض نادرست را القا می‌کرد که گویی فقط گروه خاصی از زنان «تأثیرگذار» هستند؛ درحالی‌که یک مادر، یک همسر، یک زن کارگر، یک زن کشاورز و یک زن معلم هم می‌توانند بسیار تأثیرگذار باشند.
6-بر این اساس به‌عنوان یک برادر خیرخواه توصیه شخصی‌ام به سرکار خانم دکتر علم‌الهدی این است که در همان عرصه تخصصی و بسیار بااهمیتی که سال‌ها در آن درخشیده‌اند، یعنی فلسفه تعلیم و تربیت، به خدمات ارزنده آموزشی و پژوهشی مشغول باشند و از ورود به عرصه پرمخاطره سیاست پرهیز کنند؛ چراکه هر خطا و لغزشی در این عرصه، غیر از هزینه‌هایی که برای خود ایشان به همراه دارد، می‌تواند به تصویر رئیس‌جمهور محترم و دولت هم لطمه بزند.
در همینه زمینه :