پرتراکم‌ترین سرپناه‌های وقفی
یادگار 3 مرد در 3 پهنه شهر
گوشه و کنار پایتخت هرجا که سرک بکشید به‌واسطه افراد دست به‌خیر از سال‌های دور و نزدیک، موقوفات بسیاری باقی است؛ از مسجد و مدرسه گرفته تا آب‌انبار و قنات. اما در همین کلانشهر جاهایی را می‌شود سراغ گرفت که ابعاد موقوفات فراتر از مدرسه و مسجد و... دیده می‌شود و به‌عبارتی می‌توان گفت به چندین محله وقفی شکل داده است، مانند یاخچی‌آباد، اوقاف و دروس که اکنون هزاران خانه و بنا در آن ساخته شده‌اند.
محله یاخچی‌آباد در گذشته یک روستا در کنار روستاهای دیگر مثل نازی‌آباد و عبدل‌آباد بین تهران قدیم و ری بود. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره این محله‌های اوقافی می‌گوید: «شغل اصلی ساکنان این محدوده کشاورزی بود و برخلاف شمیران که خیلی از آنها خرده‌مالک بودند، این بخش یک مالک داشت. بخشی از زمین‌های یاخچی‌آباد را شخصی به‌نام مرحوم مفرح می‌خرد و صاحب آن زمین‌ها می‌شود. سپس در این محل، مسجد و بیمارستانی (بیمارستان مفرح) می‌سازد و آنها را وقف می‌کند. از دهه۴۰ با گذشت زمان، زمین‌های کشاورزی به مسکونی تبدیل و مهاجران زیادی در آن ساکن می‌شوند و یاخچی‌آباد شکل می‌گیرد.»
اما عنوان محله وقفی شهر تهران فقط به محله یاخچی‌آباد اختصاص پیدا نمی‌کند، بلکه در میان مناطق شرق پایتخت، محله اوقاف در دل منطقه۴ پایتخت هم وقفی محسوب می‌شود. همچنین محله دروس هم در شمال شهر جزو مناطق وقفی محسوب می‌شود. محله دروس که روزگاری آبادی کوچکی بود حالا در همسایگی آبادی‌های قلهک و زرگنده، یکی از محله‌های پایتخت است که ردپای سنت حسنه وقف را می‌توان در اماکن قدیمی آن جست‌وجو کرد. میدان هدایت در دل این محله یادآور نام «مهدی‌قلی‌خان هدایت»، یکی از رجال سیاسی دوران قاجار و واقف بزرگ‌آبادی دروس است. مهدی‌قلی‌خان هدایت که مناصب متعددی ازجمله نمایندگی مجلس در دوران مشروطه، حکومت آذربایجان و فارس، نخست‌وزیری در دوران پهلوی اول و... را برعهده داشت، مالک بخش اعظمی از اراضی روستای دروس بود. او خانه‌ای اعیانی در دل این‌آبادی داشت که گفته می‌شود زمانی میرزاآقاسی، صدراعظم محمدشاه قاجار نیز در آن زندگی کرده بود. اما چیزی که نام هدایت را در این محله هنوز زنده نگه‌داشته است موقوفات بزرگ او برای خدمت‌رسانی به عموم مردم است. علیرضا زمانی، تهران‌شناس، می‌گوید: «هدایت پس از آنکه روستای دروس را خرید، یک بیمارستان، مسجد و مدرسه در آبادی دروس ساخت و وقف عام کرد که هنوز به نام او فعال است. او حدود سال 1330زمین‌های آبادی را هم به‌صورت وقف 99ساله در اختیار افراد مختلف قرار داد تا عواید حاصل از آن خرج اداره مسجد، مدرسه و بیمارستان شود. اکنون شماری از اعضای خاندان هدایت در مسجد قدیمی این محله مدفونند و نام مهدی‌قلی‌خان با موقوفه‌های ماندگارش در دروس هنوز میان اهالی این محله زنده است.»
