ایمن‌سازی‌روستاهای در خطر رانش

راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار

جدیدترین بررسی پژوهشکده سوانح طبیعی کشور نشان می‌دهد گیلان، مازندران، گلستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری در فاز اول طرح شناسایی روستاهای در معرض رانش، بیشترین آمار اینگونه از روستاها‌ را به‌خود اختصاص داده‌اند. با این حال گستردگی این پدیده طبیعی در دیگر استان‌های کشور نیز فراگیر و فاز دوم شناسایی روستاهای در معرض رانش نیز در دست مطالعه است. کارشناسان معتقدند گستردگی آمار روستاهای در معرض رانش، امکان جابه‌جایی آنها را سخت می‌کند و به‌طور کلی پایدارسازی و ایمن‌سازی در اولویت است. سیدامیرحسین گرکانی، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو درخصوص مدیریت سوانح طبیعی به همشهری می‌گوید که طرح ملی «شناسایی، اولویت‌بندی و نحوه اقدام در روستاهای در معرض خطر کشور» توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و با همکاری اداره‌های کل مدیریت بحران و بنیاد مسکن استان‌ها برای نخستین بار در روستاهای کشور آغاز و ایمن‌سازی حداقل 30درصد از روستاهای در معرض خطر رانش با مشارکت مردم و نهادهای محلی در قانون ششم توسعه لحاظ شده ‌است.

ایمن‌سازی، مقدم بر جابه‌جایی
پدیده رانش در استان‌های کوهستانی مانند آذربایجان شرقی و غربی، مرکزی، زنجان، کرمانشاه، کردستان و لرستان محتمل‌تر است. استان‌هایی مانند گیلان، مازندران و گلستان هم به‌دلیل بارندگی‌ها در معرض این تهدید قرار دارند و حتی تجربه‌هایی در این زمینه داشته‌اند. رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی تعریف دقیق‌تری از پدیده رانش دارد و به همشهری می‌گوید: «طبق تعریف ارائه شده در اسناد قانون مدیریت بحران و ضوابط شرح خدمات اطلس ملی مخاطرات به گسیختن و حرکت توده سنگ، رسوب، خاک یا خاک‌دستی تحت اثر گرانش که به‌طور عمومی روی شیب‌ها روی می‌دهد، زمین‌لغزش اطلاق می‌شود.» با این تعریف رانش در روستاهای کشور یک پدیده طبیعی به‌حساب می‌آید و باید راهکارهایی برای مقابله با آن داشت.
رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی در پاسخ به این پرسش که با وجود این بررسی‌ها چرا روستاهای در معرض رانش به نقطه‌ای ایمن جابه‌جا نمی‌شوند و گزینه ایمن‌سازی روستا به قوت خود باقی است، می‌گوید: «ملاحظات حفظ محیط‌زیست، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی جابه‌جایی روستا از قبیل ایجاد زیرساخت‌ها، احتراز از پیامدهای جابه‌جایی و اسکان مجدد، حفظ جامعه و فرهنگ، ایمنی و سلامت سبب می‌شود که ایمن‌سازی و پایدارسازی دامنه‌های ناپایدار با هدف حفظ مکانی سکونتگاه‌ها از اولویت بالاتری برخوردار است.»
به‌گفته او، گزینه جابه‌جایی روستا زمانی مطرح می‌شود که شرایط محیطی پاسخگوی تمهیدات موردنظر نباشد. نگاهی به نتایج طرح ملی «شناسایی، اولویت‌بندی و نحوه اقدام در روستاهای در معرض خطر کشور» در فاز اول از شناسایی 393روستای در معرض خطر رانش خبر می‌دهد که فقط پیشنهاد جابه‌جایی برای 2روستا در آذربایجان شرقی، 2روستا در خوزستان، یک روستا در زنجان و یک روستا در فارس مطرح شده است.  از سال ۱۳۶۳ تا ۱۴۰۰ تنها 4پایگاه انتقال خون در لرستان وجود داشت که سال گذشته 7پایگاه انتقال خون جدید و یک سردخانه نگهداری پلاسما با ظرفیت 5500واحد در این استان  به بهره‌برداری رسید.

چند مخاطره برای یک روستا
سید امیرحسین گرکانی با اشاره به آمار روستاهای در معرض رانش در فاز اول اجرای طرح ملی «شناسایی، اولویت‌بندی و نحوه اقدام در روستاهای در معرض خطر کشور» ادامه می‌دهد: «در فاز اول طرح از بین 48857روستای بالای 20خانوار در سراسر کشور، 9000روستای در معرض خطر سوانح طبیعی با ریسک بالای چند مخاطره همزمان در 5اولویت (زلزله، سیل، حرکات دامنه‌ای مانند رانش، خزش، سنگ‌افتان، فرونشست و ماسه‌های روان) دسته‌بندی شد.» فاز دوم این طرح توسط پژوهشکده سوانح طبیعی در حال اجراست و بازدید میدانی 1500روستای درمعرض خطر سوانح طبیعی در 31استان کشور انجام شده است‌. بررسی نتایج بازدید میدانی از 1418روستای در معرض خطر نشان می‌دهد از این تعداد، 1169روستا (82.4درصد) درمعرض خطر سیلاب، 638روستا در معرض خطر زلزله (45درصد)، 393روستا در معرض خطر حرکات دامنه‌ای (زمین لغزش، سنگ افتان و...) (27.7درصد)، 33روستا درمعرض خطر فرونشست و فروچاله (2.3درصد) و 18روستا درمعرض خطر ماسه‌های روان (1.3درصد) است و با توجه به رویکرد چندمخاطره‌ای، تعدادی از روستاهای مورد بازدید درمعرض 2 یا چند مخاطره همزمان هستند. فاطمه فلاحتی، مدیر گروه پژوهشی مخاطرات هیدرولوژیکی پژوهشکده سوانح طبیعی آماری درباره وضعیت رانش در استان‌ها ارائه نمی‌کند، اما 5استان اول با ریسک بالای رانش را اینطور به همشهری معرفی می‌کند: «گیلان، مازندران، گلستان، لرستان و چهارمحال و بختیاری بیشترین آمار روستاهای در معرض رانش را به‌خود اختصاص داده‌اند.»‌

مکث
 ایمن‌سازی در دستور کار
با توجه به اینکه کشور ما جزو 10کشور اول در مخاطرات طبیعی قرار دارد، ایمن‌سازی روستاها در دستور کار است. این موضوع در استان‌هایی که جزو مناطق با خطر رانش معرفی شده‌اند، با جدیت بیشتری دنبال می‌شود. شناسایی و بهسازی بافت‌های فرسوده روستایی نخستین اقدام برای پیشگیری از مخاطرات طبیعی ازجمله رانش است. بعد از تخصیص اعتبار تسهیلات قرض‌الحسنه برای ساخت مسکن روستایی در اختیار روستاییان قرار می‌گیرد. در برنامه ششم توسعه نیز پیش‌بینی ارائه 200هزار تسهیلات مسکن روستایی با سود 5درصد در هر سال شده است. علاوه بر این، ایمن‌سازی راه دسترسی روستایی نیز یکی دیگر از اقدامات برای ایمن‌سازی روستاهای در معرض رانش است. به‌عنوان مثال به تازگی ایمن‌سازی راه دسترسی روستای «ارفعده» سوادکوه در مازندران در دست انجام است و اینطور که احمد توکلی، سرپرست معاونت هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران خبر داده، ۸۳ نقطه رانشی و ناایمن راه‌های روستایی مازندران با ۱۰۶ میلیارد تومان اعتبار در حال ایمن‌سازی‌ است. ایمن‌سازی راه‌های دسترسی روستای ارفعده نیز تا پایان سال انجام می‌شود.‌