نجات میش‌مرغ با نذرگندم

مجید جباری-روزنامه‌نگار

امیدها برای بیشترشدن جمعیت میش‌مرغ که در فهرست قرمز سازمان ملل برای گونه‌های جانوری در حال انقراض قرار گرفته با مشارکت مردم رو به افزایش است. جمعیت این‌گونه نادر که لابه‌لای مزارع گندم زندگی و جوجه‌آوری می‌کند، در سال1399 کمتر از 16فرد بود که حالا با اجرای پروژه حفاظت مشارکتی به 24فرد رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا چند‌ماه آینده تعدادشان به بیش از 30فرد برسد. وقتی زنگ خطر انقراض میش‌مرغ در یکی از معدود زیستگاه‌هایش در دشت‌های اطراف شهرستان بوکان (آذربایجان غربی) به صدا درآمد، علاقه‌مندان محیط‌زیست با کمک مردم محلی دست به‌کار شدند. حالا با اجرای پروژه حفاظتی، گندمکاران منطقه در قالب اجرای پویش «صدمتر برای میش‌مرغ» بخشی از گندمزارهایشان را برای حفاظت از میش‌مرغ درو نمی‌کنند تا این زمین‌ها پناهگاهی برای زیست و جوجه‌آوری این‌گونه باشد. با وجود اقدامات تأثیرگذار اما هنوز هم میش‌مرغ به‌عنوان بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین پرنده قادر به پرواز جهان، از گزند آسیب‌ها در امان نیست و نگاه ویژه سازمان ملل و همکاری علاقه‌مندان محیط‌زیست به همین‌خاطر است.

‌ میش‌مرغ  چگونه از خطر انقراض گریخت؟
مهدی نبی‌یان مدیر پروژه حفاظت مشارکتی از میش مرغ : پرژه حفاظت مشارکتی از میش مرغ با همکاری بخش کمک های کوچک جهانی سازمان ملل از سال 1399 و با هماهنگی سازمان حفاظت از محیط زیست آغاز شد. ابتدای کارضمن  آشنایی با منطقه ، کار شناسایی جوامع محلی  به منظور جلب مشارکت مردمی را شروع کردیم. تمرکز ما روی ذینفعانی بود که در حاشیه زیستگاه میش مرغ حضور داشتند.درهمین راستا جلسات هم اندیشی را با حضور در کشاورزان ، دامداران، ریش سفیدان محلی و روحانیون ( ماموستا) منطقه برگزار کردیم تا بر اساس دانش بومی، درخت مشکل میش مرغ را از دید جوامع محلی ترسیم کنیم. با سازمان محیط زیست هم در ارتباط بودیم. دراین زمینه اقدامات مختلف و متعددی انجام شد. یکی از اقدامات مهمی که در این زمینه انجام دادیم، پیش بینی استراتژی خروج بود. به این معنی که تعدادی از افراد بومی را شناسایی کنیم و تشکل مردمی در منطقه را آموزش دهیم،  کمک و تجهیز کنیم تا بتوانند این فرایند را در بازه بلند مدت و بعد از خروج ما ازمنطقه ادمه دهند .در این راستا انجمن ژین بانان بوکان
( ژین به معنی محیط زیست در زبان محلی است) تشکیل شد. در ابتدای کار جمعیت میش مرغ در پناه‌گاه‌های حیات وحش ایران در دشت سوتاو حمامیان در بوکان (آذربایجان غربی) و بخش هایی از شمال کردستان 16 فرد بود. پس از اقدامات حفاظتی که در این زمینه با همکاری مردم و کشاورزان انجام شد، جمعیت این گونه 25 تا 30 درصد افزایش یافته  است. پروژه حفاظت مشارکتی توانسته است در هر فصل جوجه آوری با مشارکت کشاورزان، بیشتر از 5 هکتار از زمین های کشاورزی را برای بقای جوجه میش مرغ هایی که در میان گندمزارها زندگی می کنند امن کند.
همچنین فرهنگ سازی و ترویج صنایع دستی و اطلاع رسانی در شهر ، فروشگاه ها و مدارس انجام و باعث آگاهی مردم وجوامع محلی از اهمیت حفاظت از این پرنده شده است. علیرضا شهرداری، فعال محیط‌زیست هم به‌عنوان آموزشگر به مدارس آمد. او هم در فاز عملی و هم تئوری با بچه‌های پایه‌های مختلف کار کرد و بازی‌ها و اردوهایی در این زمینه برگزار شد . «انجمن ژین‌بانان بوکان» هم تن‌پوش میش‌مرغ تهیه کرده بودند و این تن‌پوش به مدارس برده شد و استقبال بسیار زیادی از آنها شد. همچنین کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتابی به نام «پرنده بی‌لانه» درباره میش‌مرغ منتشر کرد و این کتاب را هم با هماهنگی به منطقه بردیم و مورد استفاده قرار گرفت.
از دیگر اقدامات حفاظتی، مدیریت جمعیت طعمه‌خوارانی مثل سگ‌هاست که توسط محیط‌زیست بوکان، زنده‌گیری آنها و خروج این سگ‌ها از منطقه در جریان است. اما موضوع اصلی، ادامه فرایند آموزش و جلب مشارکت کشاورزان در حفاظت از میش‌مرغ است. در این ارتباط خرید گندم زمین هایی که گزارش جوجه‌آوری میش‌مرغ داشت در محدوده خارج پناهگاه انجام پذیرفت. همچنین بیش از ۵۰ کشاورز و کمباین‌دار و نزدیک به ۲۰دامدار در فصل جوجه‌آوری آموزش چهره به چهره دیدند و از کشاورزان خواستیم بخشی از گندم را درو نکنند و برای بقای جوجه‌ها باقی بگذارند. اردیبهشت تا پایان تیر‌ماه فصل جوجه‌آوری است و فصل دروی گندم هم اوایل تیرماه است و در این زمان اغلب جوجه‌ها قابلیت پرواز کردن ندارند؛ در نتیجه بخشی از گندم‌ها نباید درو شوند. کشاورزان ۳۰ تا ۴۰ قطعه زمین برای میش‌مرغ اهدا کردند و «چیرگه‌وانان» یا حافظان میش‌مرغ هم در این زمینه حضور و همکاری گسترده‌ای داشته‌اند.
متأسفانه در سطح استان بعد از تغییر مدیریت با مشکلات گسترده‌ای روبه‌رو شدیم. در خود سازمان حفاظت محیط‌زیست حمایت‌ها خوب است، اما در اداره‌کل محیط‌زیست آذربایجان غربی به ناگهان با تغییر رفتار و با برخورد قهری روبه‌رو شدیم. از ابتدای سال که این برخوردها جدی شد، موارد را به حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش منتقل کردیم. آقای اکبری نامه زد که با ما همکاری شود، اما به آن نامه هم از سوی استان پاسخی داده نشد. ما گفتیم سالن پاسگاه محیط‌زیست بوکان را تجهیز می‌کنیم تا اگر کسی می‌خواهد میش‌مرغ را ببیند، ابتدا به آنجا بیاید، فیلمی برایش گذاشته شود و محیط‌بانان درباره این‌گونه توضیح دهند. از این مورد هم استقبالی نشد و اینک هم با وجود پیگیری‌های متعدد برای همکاری، به مکاتبات ما همچنان پاسخی ندادند.