معیارهای نقد طرح جلد کتاب

سیدمجید نبوی

یکی از مباحثی که در نقد یک کتاب مطرح است نقد طرح جلد کتاب است. سؤال مهم در این رابطه این است که طرح جلد کتاب را چگونه و براساس چه معیارهایی می‌توان نقد کرد؟ یا معیارهای طرح جلد خوب برای یک کتاب چیست؟  در واقع نقد طرح جلد کتاب یکی از جنبه‌های مهم در پژوهش‌هایی با عنوان «نقد کتاب‌» است و معمولاً در نقد کتاب، نخستین چیزی که مورد توجه ناقد قرار می‌گیرد طرح جلد است؛ بنابراین باید توجه ویژه‌ای به آن بشود. طرح جلد کتاب یک عنصر تأثیرگذار بر جذابیت و فهم کتاب است. در نقد طرح جلد کتاب می‌توان به موارد زیر توجه کرد:

دقت در نحوه طراحی و هنر استفاده‌شده در جلد کتاب: ابتدا باید به نحوه طراحی جلد کتاب و هنر استفاده‌شده در طراحی توجه کنید و به این سؤالات پاسخ بدهید. آیا طرح جلد جذاب است؟ آیا هنر استفاده شده به‌خوبی با موضوع کتاب هماهنگ است؟ آیا طراحی جلد باعث جلب توجه و ترغیب مخاطب به خرید و مطالعه کتاب می‌شود؟
دقت در استفاده از رنگ‌ها و نمادها: برای نقد طرح جلد کتاب، باید به استفاده از رنگ‌ها، نمادها، تصاویر و عناصر دیگر در طراحی جلد کتاب توجه کرد و این سؤال را پرسید که آیا این عناصر به خوبی پیام و مضمون کتاب را منعکس می‌کنند؟
دقت در مواد و تکنیک‌های استفاده‌شده: برخی از کتاب‌ها از مواد خاص برای طراحی جلد استفاده می‌کنند، مانند جلد چرمی یا برجستگی‌های ویژه و...، ناقد کتاب می‌تواند به این مواد و تکنیک‌های استفاده‌شده توجه کند و آنها را ارزیابی کند و به این سؤال‌ها پاسخ دهد که آیا استفاده از اینگونه مواد، مناسب و تأثیرگذار بوده است یا خیر؟ و یا اینکه سبب جذابیت کتاب شده یا نه؟
دقت در هدف طراح جلد: باید دقت کنید تا متوجه این مسئله بشوید که هدف طراح چیست؟ آیا طراح در هدف خود موفق بوده یا خیر؟ آیا هدف طراحی جلد ایجاد جذابیت برای مخاطبان عمومی است یا مخاطبان خاصی را مدنظر قرار داده است؟ و در این کار به چه میزان موفق بوده است؟
دقت در تطابق طرح جلد با محتوای کتاب: تطابق طرح جلد کتاب با مضمون کتاب یکی از موارد مهم در نقد طرح جلد کتاب است و به‌معنای ارتباط و همخوانی بین طراحی جلد کتاب و محتوای داخلی آن است. برای نقد از این جنبه باید به این سؤال پاسخ داد که آیا تصاویر، نمادها و رنگ‌های استفاده شده در طرح جلد به‌خوبی موضوع کتاب را منعکس می‌کند یا خیر؟
به‌طور کلی باید گفت که طرح جلد کتاب باید پیام و محتوای اصلی کتاب را به‌خوبی انتقال دهد. اگر کتاب تاریخی است، طرح جلد باید این پیام را انتقال دهد. اگر کتاب رمان است، جلد کتاب باید خواننده را به محتوای کتاب، رهنمون کند.
خلاقیت و اصالت: طرح جلد باید اصیل و خلاقانه باشد. یعنی نباید به شکلی کپی‌شده از طرح‌های دیگر باشد. خلاقیت در طراحی می‌تواند به جلب توجه و ماندگاری در ذهن مخاطب کمک کند.
فرمت و سبک نوشتاری: فرمت و سبک نوشتاری در نوشتارهای متنی روی جلد نیز مهم است. این عناصر باید با دقت، جذاب، زیبا و با مضمون کتاب همخوانی داشته باشند و نمایانگر هویت و اهداف کتاب باشند.
به‌طور کلی باید گفت که نقد طرح جلد کتاب باید به‌صورت منصفانه و با توجه به معیارهای مذکور صورت گیرد و باید ارزیابی‌ها و نقدهای موجه و سازنده را به طراح جلد و ناشر یا نویسنده کتاب ارائه داده تا در ویراست‌های بعدی، اصلاحات انجام ‌ و کیفیت طرح جلد بیشتر شود.