گپ
مربی سگ‌های تجسس در گفت‌وگو با سرنخ از ویژگی‌های آن سگ‌ها می‌گوید
این موجودات خارق‌العاده
سگ‌های تجسس چطور می‌توانند بعد از گذشت چند روز فردی را زیر آوار شناسایی کنند؟ این سگ‌ها از چه نژادهایی هستند و چه آموزش‌هایی می‌بینند تا بتوانند در عملیات جست‌وجو موفق باشند؟ کیانوش رستمی، مربی سگ‌های تجسس سازمان امداد و نجات در گفت‌وگویی از ویژگی‌های منحصر به فرد سگ‌های تجسس می‌گوید و توضیح می‌دهد که چه مراحلی باید طی شود تا یک سگ عملیاتی شود.
از چه زمانی به جمعیت هلال احمر پیوستید؟
من تکنیسین دامپزشکی هستم و لیسانس مدیریت امداد دارم. از سال83 این افتخار را دارم که با جمعیت هلال‌احمر در واحد آنست همکاری می‌کنم. تا سال87 فقط در درمانگاه بودم و سال 99به واحد آنست برگشتم و هم کار درمانگاه را انجام می‌دهم و هم یک سگ تجسس به من تحویل داده شده است.
شغل شما برای مردم جالب و در عین حال عجیب است. درباره کاری که انجام می‌دهید بیشتر توضیح دهید.
کار ما در عین حال که خیلی جذاب است، مشکلات خاص خودش را هم دارد. گرما، خاک و... وجود دارد. اما اگر عشق و علاقه وجود نداشته باشد، کار‌کردن خیلی سخت می‌شود و به نتیجه نمی‌رسیم. کار‌کردن با سگ روحیه و فکر آرام می‌خواهد تا بتوانیم با سگ ارتباط برقرار کنیم و سگ هم کاملا شما را درک می‌کند. اگر هر روز عصبانی و درگیری ذهنی داشته باشید این به سگ منتقل می‌شود و سگ کارایی و آموزش‌پذیری لازم را نخواهد داشت.
اولین مرتبه‌ای که توانستید با سگ‌ها ارتباط برقرار کنید چه زمانی بود؟
من رشته دانشگاهی‌ام دامپزشکی بود. با انواع و اقسام حیوانات در ارتباط بودم و اینکه علاقه خاصی لازم دارد. هر کسی به موضوعی علاقه دارد و من هم از اول به بحث کار با حیوانات علاقه زیادی داشتم و این رشته را انتخاب کردم.
درباره سگ‌ها و ویژگی‌های خاص‌شان بیشتر توضیح دهید. آنها چه موجوداتی هستند؟
ما مسائل زیادی درباره هوش سگ‌ها شنیده‌ایم اما قطعا چیزهایی که شما می‌دانید با دانسته‌های من متفاوت است. می‌توانم بگویم که سگ‌ها موجودات بسیار خارق‌العاده‌ای هستند؛ یعنی انگار خدا یک طور آنها را آفریده که در اختیار انسان باشد و بتواند از آنها استفاده کند. هم هوش بالایی دارند و هم کاری که شما می‌خواهید را جواب می‌دهند. البته این موضوع در همه نژادها وجود ندارد. مثلا بعضی از گونه‌های سگ هوش بالایی دارند و کاری که شما می‌خواهید را متوجه می‌شوند اما جواب نمی‌دهند. در زمینه‌های مختلف می‌شود از این سگ‌ها استفاده کرد؛ زنده‌یابی، کشف مواد‌مخدر، مواد منفجره و بعضی از سگ‌ها لیدر نابینایان هستند و حتی برای تشخیص بعضی از بیماری‌ها کاربرد دارند. قابلیت‌های زیادی دارند که می‌توانیم در اختیار خودمان بگیریم.
کدام نژاد سگ چنین قابلیت‌هایی را دارد و بیشتر به‌کار امداد و نجات و تجسس می‌آید؟
متفاوت است. برای کار ما و تجسس، ژرمن نژاد خوبی است و بیشترین امتیاز را دارد. اما مثلا برای کشف مواد‌مخدر نژاد بلژین مالینیوز بهتر است. سگ لابرادور سگ‌های لیدر بیماری‌هایی مثل سرطان را تشخیص می‌دهند. برای سگ‌های پلیس هم معمولا بلژین مالینیوز استفاده می‌شود و بهترین نژاد سگ برای این کار هستند.
آیا سگ بومی ایرانی هم وجود دارد که چنین کارایی داشته باشد؟
سگ بختیاری هست که در سال 85روی آن تحقیقاتی انجام شد اما نیمه‌کاره رها شد. متأسفانه مرکز تحقیقات ما هنوز راه‌اندازی نشده است. خیلی خوب است که این کار هم انجام شود. چون احتمال دارد که سگ‌های بختیاری بتوانند کمک کنند. بختیاری سگ گله است که نگهبان است. نژادهای بسیار معروفی داریم که ممکن است بتوانند کمکی در این زمینه انجام دهند. مثلا سگ ژرمن که حالا بیشترین استفاده را برای ما دارد سرشاخه نیست و اصلاح نژاد شده است. سگ‌های باهوشی هستند و روحیه مربی و صاحب‌شان را کاملا درک می‌کنند که او در چه وضعیتی قرار دارد؛ ناراحت است، خوشحال است و از او چه می‌خواهد. گاهی ممکن است مربی متوجه نباشد اما مثلا سگ احساس خطر می‌کند و اینجاست که می‌گویند حس ششم. بعضی‌هایشان زودتر خطر را حس و سعی می‌کنند که به صاحب‌شان کمک کنند. وقتی ارتباط برقرار می‌شود و شناخت متقابل به‌وجود می‌آید متوجه می‌شوید که سگ چه دنیای متفاوتی دارد.
در این سال‌ها در چه عملیاتی حضور داشته‌اید؟
از سال 92که وارد مربیگری شدم عملیات زیادی رفتم. اغلب حوادثی که منجر به مفقودی فردی شود، ما در آنجا حضور خواهیم داشت. مثل سیل، زلزله، ریزش آوار، مفقودی در کوهستان و جنگل و... معمولا گروه آنست در این مواقع حضور دارد. بهتر است که از همان اول موضوع را به ما خبر بدهند؛ به‌خصوص در حوادث مربوط به آوار که زمان طلایی برای نجات فرد حادثه‌دیده از دست نرود. اما گاهی این اتفاق نمی‌افتد و تیم‌های جست‌وجوگر اولیه وقتی نتوانستند افراد را از زیر‌آوار پیدا کنند و ناامید شدند گفتند که حالا آنست هم بیاید که این اشتباه است. چون آوار دستکاری شده، ممکن است خیلی از منافذ مسیرهایش از بین برود و جابه‌جا شود و بو و جریان هوا که سگ‌ها از آن کمک می‌گیرند تغییر کند چون سگ‌ها از طریق بو و جریان هوا متوجه فرد حادثه‌دیده می‌شوند.
درباره این ویژگی‌های سگ‌ها بیشتر توضیح دهید.
کارایی سگ در زمینه فعالیت تجسس براساس بویایی است. بویایی این حیوان بسیار زیاد و حساس است، به‌خاطر اینکه تعداد گیرنده‌های بویایی زیادی دارد. بدن انسان به‌خاطر هورمون‌هایی که ترشح می‌شود بوی خاص خودش را دارد و باعث می‌شود که سگ بلافاصله بو را دریافت می‌کند. مثلا خیلی از افرادی که به مرکز ما می‌آیند می‌گوییم اگر می‌ترسید زیاد نزدیک نشوید. چون وقتی انسان هیجانی می‌شود آدرنالین زیادی ترشح می‌شود و همین را سگ حس می‌کند و اگر فرد کمی احساس ترس کند، سگ یک قدم جلو می‌آید؛ مخصوصا سگ‌های نگهبان یا وحشی و بیابانی. چون متوجه می‌شوند که انسان ترسیده و آنها جری می‌شوند. از طریق بو متوجه می‌شوند که سطح هورمون بالا رفته است.
مهم‌ترین عملیاتی که شما در آن حضور داشتید کدام بود؟
حادثه ساختمان پلاسکو بود. البته امکانش نبود که ما وارد شویم. به‌دلیل اینکه حرارت فوق‌العاده شدید و دودهای سمی وجود داشت که برای سگ‌ها بسیار مضر است و در آنجا سگ‌های ما نرفتند. ما جز این حادثه در سیل اخیر جاده چالوس حضور داشتیم. در سیل روستای سیجان حضور داشتیم که چند سال قبل اتفاق افتاد. در این حادثه هم خانمی مفقود شده بود که بعد از یک هفته توانستیم او را پیدا کنیم. این کار را سگی به نام هیرو توانست انجام دهد. بعد از اینکه سطح آب کمی پایین آمد پیکر این خانم را که زیر انبوهی از چوب و درختان گیر کرده بود پیدا کردیم. در حوادثی مثل سیل کار سگ دشوار است. چون بعد از 72ساعت بوی بدن تغییر پیدا می‌کند. این البته به شرایط محیطی بستگی دارد. بعد از آن بوی بدن عوض می‌شود و از روی رفتار سگ می‌توانیم تشخیص دهیم که به چیزی رسیده یا نه.
ظاهرا سگی که شما در اختیار دارید یکی از بهترین سگ‌های تجسس در ایران است. این سگ را چطور تهیه کردید و از ویژگی‌های او بگویید.
چیکو یک سگ اهدایی است. او حدود یک سال داشت که به ما اهدا شد و من تحویل گرفتم. بسیار سگ هایپری است. واقعا از نظر جست‌وجو و بویایی بهتر از او ندیده‌ام. تاکنون نشده در هیچ عملیاتی دست خالی برگردد. در چند حادثه ریزش ساختمان، چند انفجار و... کارهای خارق‌العاده‌ای انجام داد. مثلا در یک انفجار و آوار امدادگران سمت حیاط را جست‌وجو می‌کردند اما فرد مفقود شده زیر راه پله و در نزدیکی در ورودی بود که چیکو به سرعت و در حدود 15ثانیه او را پیدا کرد. ما باید به توانایی سگ تجسس باور داشته باشیم و به او اعتماد کنیم.
مردم در مواجهه با سگ‌ها واکنش‌های مختلفی دارند. اما بعضی از سگ‌ها می‌ترسند. این افراد وقتی با سگ روبه‌رو می‌شوند باید چه واکنشی داشته باشند؟
درمورد سگ‌هایی که در خیابان هستند معمولا توصیه می‌شود که به چشم‌های‌شان زل نزنید. نکته دیگر اینکه تکان نخورید. ممکن است سگ جلو بیاید و حتی پوزه‌اش هم با شما برخورد کند اما معمولا آسیبی نمی‌زنند و فرد را نمی‌گیرند. البته همه این موارد به رفتاری که قبلا با سگ شده بستگی دارد و احتمال است و هیچ‌کدام قطعی نیست. ممکن است که قبلا دیده باشد که سگی یک نفر را گرفته و او هم گاز‌گرفتن و حمله کردن را یاد گرفته است. در حالت عادی معمولا فقط پارس می‌کنند و دندان نشان می‌دهند و بهتر است تکان نخورید. البته اگر می‌توانید فرار کنید به ارتفاع یا داخل ماشین یا جایی امن بهتر است این کار را انجام دهید. اما تأکید می‌کنم که اگر می‌توانید. اگر نه که بهتر است فرار نکنید چون سگ معمولا با فرار جری می‌شود؛ مثلا اگر خم شوید طوری که انگار می‌خواهید یک سنگ بردارید. این کار برای سگ یک نوع تهدید محسوب می‌شود.
مردم در عملیات مختلف وقتی شما و سگ‌ها را می‌بینند چه واکنشی دارند؟
در دین‌مان محدودیت‌هایی نسبت به نگهداری سگ‌ها وجود دارد اما طبق استفتائاتی که انجام شده از سگ‌های کار تحت شرایطی می‌شود استفاده کرد. مثلا درباره سگ‌های زنده‌یاب وقتی آنها بتوانند یک انسان زنده را پیدا کرده و او را نجات دهند خیلی ارزشمند است. بنابر‌این دیدگاه‌ها نسبت به‌کار ما و سگ‌ها تغییر کرده است. اما حالا همه متوجه شده‌اند که کار ما چیست و خیلی‌ها می‌آیند ارتباط می‌گیرند. از شما هم تشکر می‌کنم که از کار ما گزارش تهیه می‌کنید و باعث می‌شوید مردم نسبت به سگ‌های تجسس که در مواقع بحرانی و حادثه‌ها می‌توانند به کمک انسان‌ها بیایند و جان آنها را نجات دهند، آگاهی ایجاد می‌کنید.
جست‌وجو در آب
سگ‌های تجسس توانایی جست‌وجو در آب را هم دارند. آنها در قایق می‌نشینند و روی آب حرکت می‌کنند. خیلی آرام روی سطح آب حرکت می‌کنند. هر چیزی که زیر آب است در حال ترکیب با آب و در حال تجزیه است. کم کم اینها به‌صورت حباب‌های ریز به سطح آب می‌آیند. همان حباب‌ها تبدیل به سرنخ می‌شوند و سگ می‌تواند فرد مفقودشده را پیدا کند.
تجسس در شرایط سخت
در خاک و آتش و هوای خشک قطعا برای سگ تجسس کردن سخت‌تر است. در هوای شرجی تا حدودی بهتر است. چون هوا مرطوب باشد بهتر می‌تواند بو را حس کند. به‌خاطر همین است که در عملیات بعد از اینکه سگ‌ها مدتی کار می‌کنند پوزه‌شان شست‌وشو داده می‌شود که گیرنده‌ها تمیز باشد و بو راحت‌تر روی آنها بنشیند.
از سگ‌های گارد دوری کنید
اگر سگ برای گارد و حمله آموزش دیده باشد، هر کاری که بکنید او کار خودش را انجام داده و حمله می‌کند. مگر اینکه مربی‌اش فرمان بدهد که برگرد. در غیراین صورت سگی که آماده است و برای نگهبانی و حمله تربیت شده کار خودش را انجام می‌دهد و هیچ‌چیز جز مربی‌اش نمی‌تواند جلویش را بگیرد.
بهترین نوع سگ‌های ایرانی
یکی از اصیل‌ترین و در عین حال بهترین سگ‌های ایرانی از نوع سگ بختیاری هستند. این سگ‌ها برای گله تربیت شده‌اند و نگهبان هستند اما هوشیاری زیادی دارند و می‌شود از آنها برای تجسس و امداد و نجات استفاده کرد. سال‌ها قبل برای استفاده از آنها تحقیقاتی آغاز شد اما این بررسی‌ها نیمه‌کاره رها شد. ما در ایران سگ‌های بسیار خوبی داریم.
در همینه زمینه :
