جاده خبر فیک بسیار لغزنده است

محمد لسانی؛ ‌کارشناس رسانه

اتفاق نارنجستان شیراز و تعارض پیش آمده در یک مورد امر به معروف و نهی از منکر میان 2نفر، از جنبه حرفه‌ای ژورنالیسم مسئله مهمی است. فضای رسانه‌ای کشور با منابع فیک روبه‌روست و تا منبع اصلی و رسمی در حادثه‌ای اعلام‌موضع کند، خبر افشا می‌شود. شیوه اطلاع‌رسانی چنین اتفاقاتی در کشور از نظر منابع رسانه‌ای و صحت‌سنجی آنها تبدیل به امر بغرنجی شده است. ذکر چند نکته در این ارتباط ضروری است:
1- 2برند رسانه‌ای داخلی شامل یک روزنامه و یک خبرگزاری دارند از فیلمی نقل می‌کنند که نزد نهاد یا سازمانی است. در این حالت بحث منبع پنهان پیش آمده و این رسانه‌ها یا فیلم را دیده‌اند یا برایشان نقل شده است.
2-برخی طرف‌های رسانه‌ای در این فرایند بهره‌گیری از منابع خبری دچار آسیب شدند؛ چون اطلاعات غلط به یک طرف داده شده است؛ زیرا به لحاظ منطقی نمی‌توان گفت هر دوطرف درست می‌گویند. برندهای رسانه‌ای در این اتفاق از چیزی صحبت می‌کنند که دست مردم نیست و سازمان صاحب فیلم نیز برای اینکه در فضای رسانه‌ای اصطلاحا پایش خیس نشود، اظهارنظر نمی‌کند.
3-اختلاف‌نظر مدیران رسانه در حادثه اخیر ناشی از ضعف روابط‌عمومی، اقتدار و شفافیت سازمانی است که به‌علت عدم‌اعلام موضع سریع و صریح باعث روایت‌های متفاوت، متناقض یا متضاد برندهای رسانه‌ای می‌شود. در حالت معمول روایت برندهای فیک یا انسان‌رسانه‌ها را خیلی راحت می‌توان زیر سؤال برد، اما در مورد اخیر با 2ارگان رسانه‌ای مواجه هستیم که هر دو دارای عقبه هستند و اعتماد برند دارند.
4-اگر ماجرای نارنجستان شیراز با «تک‌روایت» یا «خبر واحد» همراه بود، می‌شد به آن اعتماد کرد؛ چون ازسوی یک برند رسانه‌ای معتبر منتشر شده است، اما اتفاق اخیر نشان داد که زمین در حوزه خبر فیک بسیار لغزنده است و باید سازمان‌ها، جایی که رسانه‌ها 2روایت متفاوت و متضاد از یک واقعیت می‌دهند، به‌سرعت وارد میدان شوند و روایت واقعی را تصحیح کنند.
5-در ژورنالیسم بحثی تحت عنوان روزنامه‌نگاری ضعیف  (Weak Journalism) وجود دارد که می‌تواند باعث فیک‌نیوز
(Fake News) و گسترش شایعات و اخبار جعلی شود. ژورنالیسم اصولی همچون منبع معتبر، رویت اسناد و شواهد قطعیت دارد.
6-اگر قرار بر پرهیز از جانبداری یک‌طرفه باشد، کارشناسان رسانه‌ای باید فیلم را شخصا رویت کرده باشند. ممکن است فردی خبر را براساس مصلحت‌سنجی تنظیم کرده باشد و امکان دارد  فردی خبر را برای مخالف‌خوانی تنظیم کرده باشد و هر کدام اینها جزو روزنامه‌نگاری ضعیف محسوب می‌شود.
7-برای صحت‌سنجی و جلب اعتماد افکار عمومی بهتر است اسناد مرتبط با نارنجستان منتشر شود. طی ماه‌های اخیر در موارد متعددی روایت‌های پربحث و دامنه‌دار در حوادث امر به معروف منتشر شده و این اتفاقات نیازمند ترمیم سیاست‌های کلان رسانه‌ای است. در اتفاق نارنجستان یا نقل ناقص صورت‌گرفته یا مداخله نیت خبرنگار در قلمش بوده است. هرکدام که باشد جزو ضعف در کار روزنامه‌نگاری است.
8-الگوی تعامل حاکمیت با رسانه‌ها و الگوی تعامل رسانه‌ها با واقعیت امور مهمی است و نادرستی آنها می‌تواند یک مسئله ساده را هم بغرنج کند. تکرار چنین اتفاقی خطرناک است؛ چون موضوعات بحران‌آفرین می‌توانند به یک جدال و بحران امنیت ملی بینجامند.