کرمان
زنده به گور در «زریا»
فعالان محیط زیست برای نجات درختان چند صد ساله کرمان و خرس در حال انقراض فریاد می‌زنند
فاطمه رجب‌زاده | کرمان - خبرنگار:
تیغ که بر جان «چهل‌تن» انداختند، ریشه‌هایشان عریان شد. این سال‌ها صدای ناله درختان مقدس در حاشیه مسیری مارپیچ، که جان جنگل‌های «دهبکری» تا «مسکون» را می‌گزد، قلب را به درد می‌آورد: «با هر درختی که به زیر می‌رود، دل ما ریش‌ریش می‌شود. این‌ها مقدسند. آن زمان که نان نبود، میوه همین درخت‌ها مردم را زنده نگه داشت. این درخت برای ما خیلی مهم است، خیلی...». پیرمرد بومی داستان درخت‌های چند صد ساله را این‌طور تعریف می‌کند.
خراش عمیق راه «تیتون»
ساکن «زریا» است. آبادی‌ای در مرز 2 شهرستان بم و جیرفت کرمان. منطقه‌ای با پوشش جنگل‌های انبوه بنه و کهکم. درختانی که ریشه‌هایشان با قلب زمین الفتی تاریخی دارد. اما «تیتون»، این مارپیچ عجیب، چنان خراشی بر چهره طبیعت کم‌نظیر در جنگل موسوم به چهل‌تن انداخته که نه تنها داد برخی بومی‌ها که فریاد دوست‌داران طبیعت و فعالان محیط زیست را بلند کرده است. پیرمرد می‌گوید: «مشخص نیست این جاده را چرا، با چه هدفی و به کجا می‌کشند؟ آن هم برای روستاهایی که از 50 سال قبل جاده دسترسی دارند. تا امروز در مسیر ساخت این جاده که انتهای آن مشخص نیست و گویا قرار است تا روستاهای دیمند و تیتون ادامه یابد درختان چند صد ساله بسیاری قطع شده یا ریشه‌هایشان از تیغه جاده چنان بیرون زده‌اند که با وزش بادی تند یا بارانی نه چندان سیل‌آسا سرنگون می‌شوند. این ثروت بی‌نظیر کرمان است که این گونه نابود می‌شود.»
آه از نهادش بر می‌خیزد، وقتی جمله‌اش را به انتها می‌رساند. اکبر نادری، فعال محیط زیست به همشهری می‌گوید: «احیا و کاشت دوباره این درختان سال‌ها زمان می‌برد. حال آن‌که تنفس ما و بسیاری از گونه‌های جانوری بسته به حیات آن‌هاست. در منطقه کویری کرمان این درخت‌ها چون سدی مقابل بیابان و ریزگردها عمل می‌کنند و این جنگل‌ها موهبتی برای تلطیف دمای این منطقه کشور هستند، اما به راحتی از بین می‌روند.»
گونه در حال انقراض خرس سیاه آسیایی را مثال می‌زند؛ جانوری که به طبیعت کرمان و سایه‌ساردرختان بنه پناه آورده است و این سال‌ها قار و قور ماشین‌آلات راه‌سازی آرامشش را بر هم زده است. او و آنچه آمار منتشر شده در بیانیه‌های فعالان محیط زیست کرمان می‌گویند از مرگ 2500 درخت در این سال‌ها و از زمان عملیات بازسازی این جاده خبر می‌دهد. نادری دلیل هم می‌آورد: «اگر باورش برایتان سخت است و نمی‌توانید بپذیرید که 2500 درخت نابود شده می‌توانید به نقشه‌های موجود در گوگل مراجعه و پوشش گیاهی این منطقه را با چند سال قبل مقایسه کنید.»
خرس سیاه و خواب ابدی
21 خراد 96، فردی در زریای دهبکری 3 قلاده خرس سیاه می‌بیند و موفق به تصویربرداری می‌شود. خبر مشاهده گونه در رسانه‌ها منعکس می‌شود و ارزش زیست‌محیطی منطقه را دو چندان می‌کند. گروه‌ها و ان.جی.اوهای فعال محیط زیست در این مدت تجمع‌ها و همایش‌های بسیاری برای حفاظت از جنگل و حمایت از گونه در حال انقراض خرس سیاه برگزار کرده‌اند. در بیانیه یکی از این گروه‌ها به نام «آریاز» و نامه‌ای برای رئیس دادگستری جیرفت به حادثه‌ای تلخ اشاره شده است: «خشکسالی، کمبود منابع تغذیه‌ای و تعرض انسان به محیط زیست به شدت حیات خرس سیاه را تحت‌تاثیر قرار داده و این حیوان که سال‌های زیادی خود را از معرض دید انسان دور نگه داشته، امروز برای تهیه منابع تغذیه مجبور است به حواشی روستاهای محل زندگی انسان‌ها نزدیک شود.» در نامه‌ای که عنوان رئیس دادگستری جیرفت را دارد، اطلاعاتی درج شده که اگر حقیقت باشد، دردآور است: «ساخت جاده و آواره شدن خرس سیاه موجب شده است 3 قلاده در برخورد با وسایل نقلیه کشته و چند مورد حمله خرس سیاه به کودکان روستاهای اطراف جنگل چون مسکون و دلفارد گزارش شود.»
بازسازی جاده یا ساخت بزرگراه؟!
اما مدیر کل محیط زیست کرمان آمار دقیقی از خرس‌های سیاه این منطقه، که به گفته او به «بحر آسمان» مشهورند، ندارد. منطقه حفاظت‌شده‌ای که بر اساس کنوانسیون‌‌های بین‌المللی و قوانین ملی، مقرراتی خاص دارد و هر گونه تخریب در آن غیرقانونی است. رضا جزینی‌زاده از تعداد درخت‌های قطع شده آماری نمی‌دهد، اما این سوال را می‌پرسد: «این‌که درخت بنه 150 ساله را از ریشه درآوردند، تخریب نیست؟ از همان ابتدا قرار بود جاده موجود در همان عرض 4 تا 5 متر بازسازی شود و هیچ‌گونه بوته‌کنی، تخریب و تعریض مسیر انجام نشود، اما حالا انگار بزگراه می‌سازند! آیا تعریض جاده به 16، 18 و برخی نقاط به 22 متر تخریب نیست؟»
او به دستور دادستان جیرفت اشاره می‌کند. دستوری که حامل پیام توقف پروژه این جاده بود، اما در حین تکمیل گزارش، دستور از سرگیری پروژه موجب شد مدیرکل محیط زیست کرمان چنین موضع‌گیری کند: «در حوزه محیط زیست، ما مرجع قانونی هستیم و تشخیص ما درباره تخریب محیط زیست باید مورد توجه باشد.»
لباسی از پوست خرس
با این همه، اما انگار ماجرای جاده، جنگل و خرس سیاه گرهی کور دارد. گرهی که با گفته‌های فرماندار جیرفت کورتر می‌شود. «روستاهای منطقه مسیرهای صعب‌العبور دارد و خواسته مردم راه آسفالته است. من به عنوان فرماندار باید به این مطالبه پاسخ بدهم. مسئولان استان به محل ساخت جاده رفته‌اند و اثری از تخریب ندیده‌اند. این‌ها از قبل خرس سیاه برای خود لباسی دوخته‌اند و هدف دیگری را دنبال می‌کنند.» درباه این هدف می‌پرسم که احمد امینی روش پاسخ می‌دهد: «برخی می‌خواهند با توجه به راه موجود و مورد استفاده روستاییان، بخشی از آبادی‌های جیرفت را به مرور زمان به مرز بم در تقسیمات کشوری اضافه کنند و من در جایگاه فرماندار باید مانع اتفاق احتمالی این‌چنینی شوم. از طرفی تاکید می‌کنم در این چند سال حتی یک درخت قطع نشده است و ما هم حافظ محیط زیست هستیم و هرگز اجازه نمی‌دهیم آسیبی به حیات وحش و محیط زیست وارد شود.» یحیی کمالی‌پور، نماینده جیرفت و عنبرآباد، هم بر این باور است که حساسیت‌ها درباره این جاده بیشتر جنبه سیاسی دارد و مشکلی برای محیط زیست ایجاد نشده است.
آن روی سکه
2 بیل مکانیکی در حال کندن زمین در امتداد جاده پر پیچ و خم هستند. درختی از ریشه درآمده و بر زمین جان می‌دهد. صدای لهجه‌دار مردی که این صحنه را فیلم‌برداری می‌کند تمام حواس بیننده را با خود به «چهل‌تن» می‌برد: «این‌ها را می‌کنی، دفن می‌کنی، خدا رو خوش می‌آد؟» راننده بیل مکانیکی پاسخ می‌دهد: «کار می‌کردیم، یک‌دفعه زیر درخت خالی شد، افتاد.»
اثری از تخریب نیست!
حسین سلامی، دادستان جیرفت، هم در پاسخی با واسطه به سوال‌های همشهری، به این جمله‌ها بسنده می‌کند: «دستور قبلی مبنی بر توقف موقت پروژه جاده، برای بررسی صحت تخریب صادر شد، حال آن‌که در بازرسی به همراه مدیر کل راه و شهرسازی جنوب کرمان، فرماندار و تعدادی دیگر از مسئولان به این نتیجه رسیدیم که تخریب انجام نشده و پروژه خسارتی به محیط زیست وارد نمی‌کند.»
مدیر کل راه و شهرسازی جنوب کرمان هم تاکید می‌کند جاده از عرض اعلام شده محیط زیست، بیشتر تعریض نشده است. او می‌گوید: «به هیچ درختی آسیب نرسیده است. ما برای این‌که خسارتی وارد نشود، بازسازی جاده را مارپیچ ادامه می‌دهیم که مبادا شاخه‌ای از درختی قطع شود.»
محمد ساردویی از خواسته‌های اهالی روستاهای مسیر برای برخورداری از راه مناسب و وظیفه این اداره کل برای تامین نیاز مردم منطقه می‌گوید. نظر‌ش این است که جاده در حال ساخت برای خود محیط زیست هم خوب است و حالا دیگر می‌توانند خرس‌هایشان را بشمارند.
در همینه زمینه :