جهانی دیگر
گذری در دنیای علم
آمپر زمین بالا رفته زمین داغ کرده!
در این روزهای گرم تابستان، بازار دنیای علم هم گرم‌گرم است. انگار دانشمندان هم مثل مولکول‌های آب گرم، حرکتشان سریع‌تر شده و ناشناخته‌های جهان هستی را با سرعت بیش‌تری به ما می‌شناسانند. در این شماره از دوچرخه، این سه خبر از دنیای علم، پیش‌روی شماست.
رادیاتور زمین!
احتمالاً در این روزهای آ‌خر مرداد، اتومبیل‌هایی را دیده‌اید که کنار خیابان، از گرما، از حال رفته‌اند و در اصطلاح، جوش آورده‌اند؟ قطعه‌ای که در کاپوت ماشین کم‌آورده و بقیه‌ی اجزای اتومبیل را همراهی نکرده، رادیاتور اتومبیل است. اصلاً تابه‌حال رادیاتور ماشین را دیده‌اید؟ مجموعه‌ای از لوله‌های آب مشبک که وقتی کاپوت ماشین را بالا می‌زنید، جلوی موتور اتومبیل قرار دارد و کارش، مبدل حرارتی است که آب داغ را از موتور اتومبیل تحویل می‌گیرد و طی فعل و انفعالاتی، آب سرد را تحویل موتور می‌دهد. حالا تصور کنید رادیاتور اتومبیل، کار خودش را انجام ندهد! در این‌صورت همانطور که گفتیم حتماً یک فاجعه پیش می‌آید و اتومبیل در اصطلاح، جوش می‌آورد و دیگر خبری از حرکت اتومبیل نیست!
بد نیست بدانید قصه‌ی رادیاتور و خنک‌کردن آب، تنها به اتومبیل محدود نمی‌شود. آب اقیانوس‌های پیوسته‌ی کره زمین هم احتیاج به چیزی مثل رادیاتور دارند؛ احتیاج به جریانی که به «گردش واژگونی نصف‌النهار اقیانوس اطلس» یا MACO معروف است. در این جریان پیچیده، آب‌های گرم کره زمین در خط استوا از طریق اقیانوس اطلس به قطب‌ها فرستاده می‌شود و در آن‌جا، آب مثل عملکرد رادیاتور ماشین، خنک شده و دوباره به‌جای اولش بازمی‌گردد. این عمل، در کاهش دمای آب و هوا، اثری مهم دارد.
اما حالا یک پژوهش علمی، هشدار داده که این سامانه‌ی گردش آب، احتمال دارد به همین زودی‌ها ازمیان برود و متوقف شود. به زبان ساده، دانشمندان پیش‌بینی کرده‌اند به همین زودی‌ها و با افزایش دما و گازهای گلخانه‌ای، رادیاتور زمین مختل می‌شود و زمین، جوش می‌آورد.
پروفسور «پیتر دیتلوسن» (Peter Ditlevsen) از دانشگاه کپنهاک دانمارک که این پژوهش را انجام داده، گفته این جریان از سال 2004تا‌کنون رو به کاهش است و پیش‌بینی کرده از سال 2025تا 2095به‌طور کامل از میان می‌رود.
البته این سامانه به‌شدت پیچیده است و کارشناسان، تمام دلایل لازم برای پیش‌بینی توقف گردش واژگونی نصف‌النهار اقیانوس اطلس را ندارند. بد نیست بدانید آخرین باری که گردش واژگونی نصف‌النهار اقیانوس اطلس متوقف شد و البته دوباره به‌جریان افتاد، در عصر یخبندان و حدود 115هزار تا 12هزار سال پیش بود.
به‌نظر می‌رسد برای جلوگیری از این اتفاق، به‌جای نگران‌شدن، باید به راه‌های ساده‌تری توجه کنیم که کمک می‌کند تا زمین ما گرم نشود؛ راه‌هایی مثل جلوگیری از اتلاف انرژی، استفاده کمتر از وسایل خنک‌کننده و...
دندان سخت
شاید تصور کنید سخت‌ترین عضو بدنتان، استخوان، ناخن یا مثلاً موی سر مبارکتان است؛ اما سخت در اشتباهی! «مینای دندان»، سخت‌ترین و با دوام‌ترین عضو بدن انسان است. این موضوع، علاوه بر این‌که توجه دندانپزشکان را به‌خود جلب کرده، مورد توجه باستان‌شناسان نیز قرار گرفته است. چون در کاوش‌های باستانی، بسیار پیش می‌آید که استخوان‌ها، آن‌قدر فرسوده‌اند که امکان تجزیه و تحلیل دی‌ان‌ای برای تعیین جنسیت وجود ندارد. در روش نوین، دانشمندان به تجزیه و تحلیل مینای دندان می‌پردازند و از این راه، جنسیت فرد را تشخیص می‌دهند.
به‌طور مثال در اواخر دهه‌ی90میلادی، گروهی از دانشمندان در انگلستان، بقایای انسانی متعلق به عصر آهن را در یک اتاق دفن سنگی یافتند؛ اما به‌دلیل فرسوده‌‌بودن بیش از حد استخوان‌ها، تعیین جنسیت آن از طریق دی‌ان‌ای امکان‌پذیر نبود. سردرگمی دانشمندان برای تعیین جنسیت، وقتی بیش‌تر شد که در کنار جسد، یک شمشیر در غلافی از آلیاژ مس بود که وسیله‌ای مردانه است؛ اما در عین حال، یک سنجاق‌سینه همراه با آیینه‌ای برنزی، در‌آن‌جا وجود داشت که از وسایل زنانه‌ی آن روزگار بود.
اما حالا گروهی از محققان در دانشگاه «کالیفرنیا دیویس» آمریکا با روش پیچیده‌ی آنالیز مینای دندان، دریافته‌اند بقایای انسانی این گور منحصربه‌فرد، متعلق به یک زن جنگجو است.
دکتر «گلندون پارکر»، دانشیار بخش سم‌شناسی این دانشگاه گفت: «پروتئین موجود در مینای دندان، با کروموزوم ایکس و وای پیوند دارد و ما با تجزیه و تحلیل تکه‌ای 150گرمی از دندان جسد، به این نتیجه رسیدیم که به‌احتمال 96درصد، این فرد یک زن بوده است.»
همین دستاورد، تفکر دانشمندان مربوط به انسان‌های عصر آهن را تغییر داد. حالا آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که زنان 2000سال قبل، در جنگ‌ها و اتفاق‌های خشونت‌آمیز نیز مشارکت داشته‌اند.
بیداد ستاره‌های جوان
تلسکوپ فضایی «جیمز وب» که معرف حضورتان است؛ همان تلسکوپ قدرتمندی که ناسا، اداره‌ی کل ملی هوانوردی و فضایی آمریکا، چندی پیش، تولد یک سالگی‌اش را جشن گرفت و هر روز، تصاویر حیرت‌انگیز جدیدی به زمین ارسال می‌کند.
یکی از آخرین تصاویر این تلسکوپ غول‌پیکر، تصویری از دو ستاره‌ی در حال شکل‌گیری است که در نزدیکی زمین، به فاصله 1470سال نوری قرار دارند. نکته‌ای که توجه دانشمندان را به‌خود جلب کرده، بررسی نحوه‌ی شکل‌گیری این دو ستاره جوان است. دانشمندان می‌گویند این دو ستاره که نام هربیگ – هارو 46/47(Herbig-Haro 46/47) را هم بر آن نهاده‌اند، تنها چند هزار سال قدمت دارند و بلوغ کامل آن‌ها، میلیون‌ها سال طول خواهد کشید که بررسی این تکامل، اسرار حیرت‌انگیزی را از کهکشان‌ها روشن می‌کند.
