مروری بر نقش‌ مفاخر فرهنگی‌در خلق فرصت‌های اقتصادی در گردشگری

دکتر مهدی ادیبان ‌/ پژوهشگر ارشد ارتباطات  و رسانه‌های نوین
در تقویم رسمی ایران روزهایی با عنوان ملی به پاس قدردانی و نکوداشت شخصیت‌ها یا رویدادهای تاریخی تعیین شده است که برخی از آنها ابعاد بین‌المللی و جهانی برجسته دارند. این روزها، همچنان‌که فرصتی ارزشمند برای بازخوانی و یادآوری چهره‌های اسطوره‌ای و آثار و آموزه‌هایشان است می‌تواند محل خلق فرصت‌های اقتصادی نیز قرار گیرد.

بسیاری از شخصیت‌های ملی همچون سعدی، حافظ، خیام و عطار به‌دلیل شهرت جهانی و تأثیر بر فرهنگ ‌و تمدن بشری مورد توجه فرهیختگان و نخبگان و مردم بسیاری از کشورها هستند.

هر یک از این افراد در حقیقت، بخشی از میراث گرانقدر بشری هستند که آثار درخشانی بر شکل‌گیری فرهنگ در سراسر جهان برجای گذاشته‌اند.

گستردگی دایره علاقه‌مندان و دوستداران این افراد نیز که در تیراژ آثار و ترجمه آنها و برگزاری مراسم مرتبط در سراسر جهان مشخص می‌شود دلیلی است بر اهمیت جهانی مشاهیر ایران‌زمین. از این‌رو جغرافیای فرهنگی ایران را می‌توان جغرافیایی جهانی دانست که شهرت و تأثیر‌گذاری اشخاص و رویداد‌های تاریخی آن فراتر از مرز‌های سیاسی است.‌

صنعت گردشگری با استفاده از ظرفیت‌های تاریخی و مشترکات میان اقوام، مذاهب، اصناف و ملل سالانه بیش از یک‌میلیارد نفر را در جریان مهاجرت موقت و جابه‌جایی از کشوری به کشوری و از شهری به شهری قرار می‌دهد.

گردشگری با تمرکز بر مشترکات، هرساله انگیزه‌های اولیه برای این جابه‌جایی عظیم بشری را در افراد ایجاد می‌کند و سپس آنها در فرایندی اقتصادی به جست‌وجوی نیازها و علایق فرهنگی، مذهبی، علمی و تجاری خود می‌پردازند.

هر یک از اشخاص و مکان‌ها و رویدادهایی که جمعیت بیشتری در گرایش به آن مشترک باشند از حیث اقتصادی سرمایه بزرگ‌تری به‌شمار می‌رود و در زنجیره صنعت گردشگری مؤثرتر خواهد بود.

خوشبختانه با وجود شخصیت‌های بزرگی که آوازه ایشان به اقصای عالم رسیده است می‌توان فرصت‌های بزرگی را در راستای جلب گردشگران ایجاد کرد.

امروزه گردشگری مشاهیر، شاخه‌ای پرطرفدار از گردشگری است که سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به کشورها و شهرهای دیگر جلب می‌کند.

جذابیت‌های مشاهیر بیش از دیگر جاذبه‌ها زمینه جلب گردشگران را در خود دارد به همین دلیل به فراگیرترین و عمومی‌ترین گونه گردشگری مشهور شده است. علاوه بر آن، مهم‌ترین مزیت این گردشگری معرفی فرهنگ و تمدن‌های بشری به یکدیگر است. تقویت ارتباطات میان‌فرهنگی در اثر تعامل میان افراد، نتایج ارزشمند فراوانی را به همراه می‌آورد.

گسترش صلح و دوستی میان ملل مهم‌ترین دستاورد گردشگری مشاهیر است. در حقیقت شناخت متقابل اقوام و ملل مانع از مخاصمات و دشمنی‌ها و ایجاد تفاهم میان آنها می‌شود. علاوه بر آن، توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از دیگر آثاری است که در سایه روابط فرهنگی ایجاد می‌شود.

کشورهای متعددی از جمله ترکیه با بهره‌برداری از گردشگری مشاهیر سالانه میلیون‌ها گردشگر را به کشورشان جذب می‌کنند. مقبره مولانا جلال‌الدین محمدبلخی- شاعر فارسی زبان ایرانی- در قونیه عامل جذب گردشگرانی است که در مراسم سالروز تولد این شاعر به ترکیه سفر می‌کنند.

این کشور با طراحی برنامه‌ای منظم و حساب‌شده ضمن یادآوری آموزه‌های اخلاقی مولانا و مراسمی که یادآور سماع صوفیان قرون هفتم و هشتم اسلامی است و دیگر برنامه‌های مرتبط با آن، در روزهای پاییز و همچنین در طول سال گردشگران را جذب می‌کند.

در کشورهای اروپایی نیز به گردشگری مشاهیر به چشم یک فرصت نگریسته می‌‌شود، برای مثال در فرانسه و در منطقه؟؟؟ برای یادآوری پیاده‌روی‌های نیچه- فیلسوف آلمانی- مسیری را با عنوان مسیر نیچه نامگذاری کرده‌اند که توجه گردشگران را جلب می‌کند.

اگر چه ترکیه موقعیت‌های دیگری از جمله طبیعت و ساحل را نیز مهیای پذیرش گردشگران کرده است، لیکن جاذبه مولانا در مجموعه جاذبه‌های گردشگری این کشور کمتر از شهرهایی با موقعیت‌های طبیعی زیبا نیست.

طبعا بهره‌برداری از این فرصت‌ها مستلزم ایجاد زیرساخت‌هایی مانند امکانات حمل‌ونقل، اقامت، غذا، بازار و طراحی رویدادهای جذابی است که گردشگران را به کشور هدف بکشاند.

در منطق گردشگری، مقصد مهم‌ترین عنصر در زنجیره صنعت گردشگری است. در حقیقت مقصد و جذابیت‌های استاندارد گردشگری در آن عامل اساسی در انگیزش گردشگر برای حرکت و سفر به آن منطقه است.

بزرگ‌ترین ظرفیت و قابلیت گردشگری، در تبدیل یک مکان به مقصد نهفته است.

از همین جهت، طراحان و برنامه‌ریزان صنعت گردشگری به‌طور ویژه مقصد را مورد اهتمام قرار می‌دهند؛ چراکه چرخ این صنعت با قدرت مقصد به تحرک درمی‌آید.

شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز، همدان و در رأس آنها نیشابور به‌عنوان کهن‌ترین شهرهای ایران در حقیقت گنج‌هایی هستند که قادرند ارزش‌های فرهنگی این مرز و بوم را به فرصت‌های کم نظیر اقتصادی تبدیل کنند. شخصیتی چون خیام نیشابوری که در جهان از شهرت و موقعیت بی‌نظیری برخوردار است می‌تواند علاقه‌مندانش را از سراسر جهان جذب کند و علاوه بر معرفی فرهنگ غنی ایرانی- اسلامی به ایشان، اقتصاد منطقه وسیعی را تحت‌تأثیر قرار ‌دهد.

علاوه بر خیام، شخصیت‌های ارزشمند دیگری هم در محدوده خراسان امروزی می‌زیسته‌اند که اکنون در پیشروان فرهنگی -دینی شناخته‌شده  در اقصی نقاط جهان به‌شمار می‌روند.

برای مثال در قرون اولیه اسلامی، حکمرانان شمال آفریقا در کشورهایی مانند تونس از خراسان منصوب می‌شده‌اند و اکنون شهرت این گروه با عنوان نیشابوریان در آن سرزمین یادآور دورانی طلایی در تاریخ این کشور است که مورد علاقه عمومی قرار دارد.

همچنین شخصیت‌های دیگری چون بکتاش ولی از رهبران فرق اسلامی در ترکیه یا صاحب صحیح مسلم از روات بزرگ و معتبری که برادران اهل سنت به احادیث منقول او اقتدا می‌کنند و همچنین بسیاری از روایات او مقبول علمای شیعه است، بنا بر شواهد فراوان در نیشابور و در جوار فضل ابن شاذان مدفون است.

هر یک از این شخصیت‌ها، یادآور دوره‌هایی افتخارآمیز در تاریخ این مرز و بوم است. این مشاهیر نه‌تنها شاهدی بر نقش و تأثیر فرهنگ این سرزمین بر تمدن بشری در سراسر جهان هستند بلکه معرف مفاهیم عمیق در فلسفه و فرهنگ و اخلاق هستند که دیدار از مقابر  آنها می‌تواند سرآغاز آشنایی مردم سراسر دنیا با این مفاهیم باشد.

نیشابور صاحب 3 روز ملی است که هر یک عظمتی درخور توجه جهانی دارند. نخست، روز دهم تیرماه روز خراسان؛ سالروز ورود تاریخی امام رضا(ع) به نیشابور در قرن دوم هجری که تأثیر تمدن‌ساز تشریف‌فرمایی آن امام همام به نیشابور مرکز علم و ادب آن روزگار و مواجهه با علمای ادیان و مذاهب دیگر و همچنین حدیث پرعظمت سلسله‌الذهب در این شهر موضوعی بس مهم و تأثیرگذار است.

 پس از آن؛ 28اردیبهشت روز تولد خیام نیشابوری، فیلسوف و حکیمی که رباعیاتش جزو دو کتاب پرتیراژ دنیاست که با وجود ترجمه‌های متعدد به زبان‌های زنده دنیا، طراوت و حیات نهفته در آن هر ساله مترجمان و ادیبان را به ترجمه و بازتعریف آن وامی‌دارد.

پس از آن؛ 25فروردین‌ماه روز ملی عطار نیشابوری است؛ چهره مشهوری که آثارش آوازه او را در سراسر عالم گسترده است. در میان ستارگان بی‌شمار دانش و ادب ایرانی، معدودند چهره‌هایی که مورد توجه همه ملل قرار گرفته باشند و عطار و همشهری دیگرش خیام از آن جمله هستند.

مایه‌های اخلاق و عرفان انسانی همراه با زبان جهانشمول او، راز شهرت اوست. آثار عطار آبشخور جریانات فرهنگی متعددی در جغرافیای فرهنگی جهان است. چنان‌که ملای روم با وجود موقعیت ممتاز جهانی به عطار نیشابوری رشک می‌برد؛ «من آن مولای روم‌ام که از نطقم شکر ریزد/ ولیکن در سخن گفتن غلام شیخ عطارم» و یا  «عطار روح بود و سنایی دو چشم او/ ما از پی سنایی و عطار آمدیم».
 تأثیر زبان عطار و آثار ارزشمند او نه‌تنها در وجوه محتوایی و آموزه‌های او بی‌مانند است بلکه در شکل و فرم تمثیلی آن نیز پیشتازانه بر آثار مانند خود برتری یافته است.

به‌عبارت دیگر آثار عطار در فرهنگ مشرق زمین، چونان چشمه‌های قله مرتفعی است که در گمنامی آب‌حیات را تضمین می‌کند.

این جایگاه بی‌بدیل، البته در الگوهای جدید زندگی بیش از گذشته، قدر و قیمت پیدا کرده است و در گذر زمان گوهر آن سفته‌تر و درخشان‌تر می‌شود.

مردمان سراسر جهان اکنون در جست‌وجوی مشاهیر و نام‌آوران تمدن بشری سالانه به کشورهای مختلف سفر می‌کنند.

تشکیل رشته گردشگری مشاهیر، نتیجه تلاش‌های علمی به‌منظور مطالعه و برنامه‌ریزی در جهت توسعه و تقویت این نوع از گردشگری است که محور آن بر شناخت و دیدار با انسان‌های بزرگ تاریخ بشری است و با هدف تبدیل جاذبه‌های گردشگری به فرصت‌های اقتصادی تاسیس شده است.

اکنون کشورهای فراوانی با استفاده از موقعیت‌های مشابه، فرصت‌های اقتصادی ارزشمندی به دست ‌آورده‌اند که داشته‌هایشان در مقایسه با شهرهایی چون نیشابور و شخصیت‌هایی مانند خیام و عطار بسیار ناچیز است.

برگزاری مراسم یادبود مولانا در قونیه که هر ساله میلیون‌ها گردشگر را به ترکیه می‌کشاند از آن جمله است.

درج روز ملی عطار در تقویم ملی ظرفیت ارزشمندی است تا با جلب همکاری‌های ملی و تشریک مساعی این روز را به یک رویداد مهم بین‌المللی تبدیل کنیم.

استفاده از تخصص و دانش گردشگری و توجه به تجربه دیگر کشورها مقدمه خلق فرصت ارزشمند اقتصادی در نیشابور است.

اکنون به موازات پیشرفت‌ فناوری‌های ارتباطی و رونق صنعت گردشگری به‌عنوان صنعتی درآمد‌زا و نیز زمینه‌های بی‌بدیل فرهنگی که ایران را به‌عنوان گهواره تمدن بشری و سرزمین تأثیر‌گذار بر همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها معرفی می‌کند، توجه ویژه به گردشگری مشاهیر و مفاخر و برنامه‌ریزی به‌منظور بهره‌برداری از این فرصت‌ها می‌تواند زمینه‌های اشتغال و سرمایه‌گذاری را فراهم آورده در عین حال مانع از فراموشی هویت و فرهنگ ایرانی اسلامی در فرایند جهانی شدن و فراگیری فرهنگ‌های صاحب رسانه و ابزارهای تبلیغاتی شود.