فرصت بزرگ بر لبه پرتگاه

احمد میرخدایی- روزنامه‌نگار

در شرایط فعلی متولدان اواخر دهه 50و دهه 60به‌عنوان پنجره جمعیتی ایران، در سن کار قرار دارند و بهترین فرصت برای رشد فعالیت‌های اقتصادی مهیاست؛ اما این فرصت از حوالی سال 1420با سالخورده شدن پنجره جمعیتی به تهدیدی بزرگ برای اقتصاد و جامعه ایرانی تبدیل خواهد شد و همین مسئله اجرای سیاست‌های افزایش باروری و رشد جمعیت را دوچندان می‌کند.
به گزارش همشهری، آمارهای رسمی حاکی از این است که جمعیت ایران از سال 1335تاکنون 4برابر شده و خبر خوب اینکه از اواسط دهه 80تاکنون، پنجره جمعیتی کشور یعنی متولدان اواخر دهه 50و دهه 60وارد سن کار شده و یک فرصت بزرگ برای رشد اقتصادی ایجاد کرده‌اند. نسلی که علاوه بر جوانی، از تحصیلات عالیه و تخصص نیز برخوردارند و می‌توانند درصورت فراهم شدن شرایط اقتصادی، کارهای بزرگی انجام دهند. خبر بد اینکه مهلت استفاده از این فرصت بزرگ، محدود است و کمتر از 20سال دیگر نه‌تنها کمکی به حال اقتصاد نخواهد کرد بلکه با ورود به سن بازنشستگی، باید منابع قابل‌توجهی برای جبران اشتغال 30، 40ساله آنها اختصاص یابد.

فرازوفرود جمعیتی در ایران
براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، جمعیت کشور در سال 1335در حدود 19میلیون نفر برآورد شده و در شهریور پارسال این رقم از 84میلیون و 645هزار نفر عبور کرده است. درواقع جمعیت ایران در این دوره 66ساله 4برابر شده است. خوشبختانه ویژگی‌های حال حاضر جمعیت در ایران متمرکز بر جوانان است. نسل متولدان اواخر دهه 50 و 60، به‌عنوان بزرگ‌ترین گروه جمعیت ایران در سنین 30تا 45سالگی قرار دارند و با جمعیت 24میلیون نفری، یک محرک بزرگ اقتصادی محسوب می‌شوند؛ البته مشروط به اینکه ملزومات رشد فعالیت‌های اقتصادی فراهم شود. این جمعیت بزرگ که ناشی از افزایش باروری اوایل انقلاب بوده، از اواسط دهه 80وارد سن کار (15تا 65سال) شده است و تا حوالی 1420می‌تواند به رشد اقتصاد کمک کند. به‌خصوص که ویژگی‌های مثبت جوانان این نسل، در کنار جمعیت بسیار زیاد آنها، بالا بودن درصد باسوادی و تحصیلات عالیه است که یک فرصت طلایی برای اقتصاد صنعتی و دانش‌بنیان محسوب می‌شود. فرصتی که اگر به‌درستی از آن استفاده شود و مهارت‌های فراگرفته شده در دوران تحصیل، با مهارت‌های موردنیاز مشاغل کشور منطبق شود و جوانان را به سمت اشتغال سوق دهد، می‌تواند رمز موفقیت پنجره جمعیتی در ایران باشد؛ اما این پنجره جمعیتی به‌واسطه شرایط اقتصاد سیاسی با ناملایماتی نظیر نرخ بیکاری بالا، تأخیر در سن ازدواج و تشکیل خانواده و تأخیر در فرزندآوری روبه‌رو شده که به کاهش باروری در کل کشور منجر شده و نگرانی در مورد سالمندی جمعیت در آینده را تشدید کرده است.

آمادگی برای چالش آینده
چالش‌های جمعیتی حال حاضر و آینده ایران، به نحوه بهره‌برداری از فرصت پنجره جمعیتی بستگی دارد. بهره‌برداری از فرصت پنجره جمعیتی و تبدیل آن به فرصت اقتصادی و اجتماعی مستلزم توانمندی و مقتدر‌سازی‌ جوانان برای توسعه اقتصادی، گسترش فرصت‌های شغلی، سرمایه‌گذاری مطلوب، بهبود کیفیت سرمایه انسانی و فراهم کردن فرصت‌هایی برای حضور زنان در بازار کار است. در این میان، مهم‌ترین بستر تبدیل پنجره جمعیتی به توسعه گسترش فرصت‌های شغلی به‌ویژه برای جوانان تحصیل‌کرده در کشور است. بنابر نتایج حاصل از بررسی آمارها، به‌صورت ویژه می‌توان پیشنهادهای سیاستی عمده را در راستای موفقیت برنامه‌ریزی‌های مرتبط با سیاست جمعیتی در کشور گوشزد کرد. اول «توجه به اشتغال جوانان تحصیل‌کرده»، دوم «توجه به تشکیل خانواده و جلوگیری از تأخیر بیشتر سن ازدواج» و سوم «توجه به فرزندآوری جوانان و کمک به فرزندآوری پس از ازدواج آنها.» اجرای درست و بموقع این سیاست‌ها می‌تواند، علاوه بر استفاده از فرصت موجود جمعیت ایران، چالش آینده کشور را نیز خنثی کند و ملزومات توسعه اقتصادی را همچنان پایدار نگه دارد.

سناریوهای جمعیتی در دهه‌های پیش رو
در شرایط فعلی کمی بیش از 7درصد جمعیت ایران را افراد 65سال به بالا تشکیل می‌دهند که بازنشسته محسوب می‌شوند که در قبال یک‌عمر تلاش و خدمت، شایسته رسیدگی و خدمات تأمین اجتماعی هستند. نکته قابل‌توجه اینکه به‌واسطه جوان بودن جمعیت کشور در شرایط فعلی، به ازای هر فرد 65ساله به بالا، بیش از 9نفر زیر 65سال در کشور وجود دارد و به‌واسطه جمعیت بالای شاغلان، از منظر بیمه‌پردازی شاغلان و پرداخت مستمری بازنشستگان می‌توان برنامه‌ریزی‌های معقول انجام داد؛ اما در سناریوهای پیش‌رو، اگر وضعیت باروری جمعیت کشور به همین شیوه باقی بماند، در زمان بازنشستگی جوانان امروز یعنی در حوالی 1420تا 1445، درصد بازنشستگان به‌کل جمعیت کشور بیش از 2برابر خواهد شد و به ازای هر فرد 65سال به بالا در کشور، در بدترین سناریو 3نفر و در بهترین سناریو 4نفر زیر 65سال وجود خواهد داشت.