گزارش
چاقی در حالی به معضل دانش‌آموزان تبدیل شده که معاونت تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش متولی ندارد
اضافه‌وزن یک نفر از هر 3دانش‌آموز ایرانی
مریم سرخوش- روزنامه‌نگار
۳۴درصد دختران و ۳۱درصد پسران دانش‌آموز در کشور چاق هستند؛ یعنی تقریبا از هر 3دانش‌آموز یک نفر دارای اضافه‌وزن است. چاقی دانش‌آموزان مدت‌هاست که به یکی از مهم‌ترین چالش‌های ساختار آموزشی و سلامت در کشور بدل شده و طی سال‌های اخیر به‌دلیل همه‌گیری کرونا و یکجانشینی محصلان، روند افزایش چاقی به مرحله حادتری هم رسیده است. سال گذشته وزارت ورزش و جوانان اعلام کرد که از جمعیت حدود 15میلیون نفری دانش‌آموزان حدود 5میلیون دانش‌آموز دچار اضافه‌وزن هستند و این مسئله بسیار نگران‌کننده است. اما به‌نظر نمی‌رسد که توجه جدی به این مسئله در آموزش و پرورش بنا به دلایلی رقم خورده باشد؛ اول اینکه 10ماه است صندلی معاونت تربیت بدنی و سلامت این وزارتخانه خالی و برنامه‌ریزی‌های این حوزه روی زمین مانده است. دومین مسئله هم اینکه کمبود نیروی انسانی مراقبان بهداشتی در مدارس حدود 19هزار نفر اعلام می‌شود و با وجود اینکه سال گذشته مراقبان بهداشتی در مدارس جذب نشدند، امسال قرار است جذب حداقلی صورت بگیرد که البته هنوز مجوز برای برگزاری آزمون استخدامی آن هم صادر نشده، این در حالی است که به تأکید متخصصان فقدان رسیدگی جدی به مسئله چاقی دانش‌آموزان می‌تواند آینده‌ای همراه با مشکلات سلامتی متعدد برای این جامعه رقم بزند. این بی‌توجهی براساس مطالعات انجام‌شده، منجر به کاهش سواد سلامت در دانش‌آموزان هم شده است.
صندلی خالی معاونت سلامت در آموزش و پرورش
آخرین آمار درباره روند افزایشی چاقی در جمعیت دانش‌آموزی کشور اواخر مهر سال 1401 -زمانی که معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش متولی داشت- اعلام شد، اما اکنون نزدیک به 10ماه است که پس از صادق ستاری‌فرد، صندلی معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش خالی مانده و برنامه‌ریزی در حوزه سلامت جسمی دانش‌آموزان هم مختل شده است. به‌ویژه آنکه امور مربوط به ساماندهی نیروی انسانی (معلم ورزش)، پایگاه‌های تغذیه سالم (بوفه مدارس)، کلاس‌های درس تربیت بدنی و اتاق‌های بهداشت از مهم‌ترین وظایف این معاونت است اما در کمتر از 2ماه مانده به شروع سال تحصیلی به‌نظر نمی‌رسد که در اولویت‌های آموزش و پرورش باشد. این درحالی است که طی این مدت 2وزیر در این وزارتخانه عزل و نصب شده‌اند. مشکلات اواخر سال گذشته در اجرای نظام رتبه‌بندی معلمان و پرداخت دستمزد آنها باعث شد که رئیس دولت سیزدهم با استعفای یوسف نوری، وزیر سابق موافقت کند و در نهایت خرداد امسال رضامراد صحرایی با دریافت رأی اعتماد مجلس، سکاندار وزارت آموزش و پرورش در کابینه دولت شد. اما طی این مدت هم معاونت تربیت بدنی و سلامت برای وزارتخانه انتخاب نشده است. این در حالی است که مطالعات جهانی نشان می‌دهد، حضور مراقب بهداشت تخصصی در مدارس منجر به افزایش سواد سلامت بین دانش‌آموزان می‌شود و مداخلات تغذیه آنها نقش جدی و معناداری در سلامت آنها دارد.
کاهش سواد سلامت دانش‌آموزان
مطالعات نشان می‌دهد که بیش از 50میلیون نفر از مردم ایران (۶۳.۷درصد) دچار چاقی و اضافه‌وزن هستند و ایرانی‌ها جزو کم‌تحرک‌ترین مردم جهان به شمار می‌روند زیرا تقریبا بیش از 90درصد آنها تحرک کافی ندارند. این در حالی است که یک‌سوم سرطان‌ها نیز با چاقی مرتبط هستند و از تعداد 385هزار مرگ سالانه در کشور حدود 50هزار مرگ (13درصد از مرگ‌ومیرها) به اضافه‌وزن و چاقی منتسب می‌شود. نکته مهم در بررسی این مسئله مطالعاتی است که درباره چاقی کودکان انجام شده و اینکه 80درصد کودکان چاق 10 تا 13ساله احتمالا یک بزرگسال چاق در آینده خواهند بود. البته که متخصصان تغذیه تأکید می‌کنند که چند کیلوگرم اضافه‌وزن در این کودکان نشان‌دهنده چاقی آنها نیست، اما ممکن است نشان‌دهنده میل بدن آنها به افزایش آسان وزن باشد و در این‌باره نیاز است که رعایت رژیم غذایی مناسب و ورزش در برنامه‌های آموزشی آنها گنجانده شود.
احمد مهری، اپیدمیولوژیست و کارشناس بهداشت عمومی درباره بی‌توجهی به سلامت دانش‌آموزان به‌دلیل نبود مراقب تخصصی بهداشت در مدارس و خسارت‌های ناشی از آن به همشهری می‌گوید: «مدرسه تأثیر مثبت معناداری بر رفتارهای مرتبط با سلامت، به‌ویژه در دانش‌آموزان دبستانی دارد. اما با وجود الزامات قانونی، بسیاری از مدارس در ایران هنوز فاقد نیروهای انسانی ارائه‌کننده خدمات بهداشتی با مدرک علوم بهداشتی آکادمیک هستند.» به‌گفته این پژوهشگر حوزه سلامت، مطالعات انجام‌شده در مدارس شهر اردبیل 1399( 2020میلادی) که نتایج آن در نشریه
Journal of Research in Health Sciences هم منتشر شده، نشان داد نزدیک به 75درصد از دانش‌آموزان، مراقب تخصصی بهداشتی نداشتند. 62درصد پسران و 58درصد دختران سواد تغذیه‌ای و بهداشتی پایینی داشتند و این عدد به‌طور معناداری در دانش‌آموزان برخوردار از مراقب بهداشت در مدارس کمتر بوده است. او به مطالعات دیگر در این زمینه هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «یک مطالعه جهانی با عنوان بهبود اجرای برنامه سوادآموزی اولیه از سوی مراقبان بهداشت کودک از طریق پرداختن به آموزش محلی و نیازهای فرهنگی نشان داد که وجود یک مراقب بهداشت تخصصی در مدرسه به‌عنوان ارائه‌دهنده بهداشت مدرسه برای افزایش سواد سلامت و مداخلات تغذیه نقش جدی و معناداری دارد. نتایج یک مطالعه دیگر روی 300دانش‌آموز تهرانی هم نشان داده دانش‌آموزانی که مراقب بهداشت تخصصی داشتند، رفتارهای بهداشتی بهتری در زمینه فعالیت بدنی و سلامت دهان و دندان داشتند. سایر مطالعات مشابه نیز رابطه بین وجود مراقبان بهداشتی تخصصی در مدارس و افزایش جنبه‌های سلامت و تغذیه دانش‌آموزان را نشان داده است.» مهری با بیان اینکه اکنون در مدارس با افزایش چالش‌های بهداشتی دانش‌آموزان ازجمله تغذیه ناسالم، افزایش چاقی، رفتارهای نامطلوب بهداشتی و مشکلات سلامت روان این گروه مهم جمعیتی مواجه هستیم، تأکید می‌کند: «به همین دلیل هر مدرسه باید یک مراقب بهداشت تخصصی داشته باشد. البته وزارت آموزش و پرورش در حال حاضر 19هزار مراقب بهداشتی کم دارد و جذب نشدن این دبیران در سال تحصیلی 1401 از سوی این وزارتخانه، چیزی جز بی‌توجهی به بهداشت دانش‌آموزان نبود. البته برای سال تحصیلی پیش‌رو قرار است جذب حداقلی این دبیران عملی شود.»
استخدام مراقبان بهداشت، معطل مجوز
شنیده می‌شود که قرار است امسال حدود 1000 مراقب سلامت از فارغ‌التحصیلان رشته‌های پیراپزشکی و پزشکی جذب آموزش و پرورش شوند که البته هنوز مجوز آن صادر نشده است. به‌گفته اعظم گودرزی، مدیرکل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش تنها شرط تحقق این موضوع موافقت سازمان امور اداری و استخدامی است تا به‌زودی آزمون استخدامی برای جذب این افراد برگزار شود. او در توضیح بیشتر به مهر گفته: «در این‌باره پیگیری، مکاتبه و اقدامات لازم را انجام دادیم و منتظر مجوز سازمان امور اداری و استخدامی هستیم. ما حدود ۱۹هزار مراقب سلامت در مدارس کشور کمبود داریم و اگرچه نمی‌توانیم همه کمبودمان را امسال جذب کنیم، اما در تلاشیم تا به تفکیک در هر سال به آن میزان که در قالب ماده۲۸ آمده، ممکن است جذب کنیم.» گودرزی همچنین درباره وظایف مراقبان سلامت در مدارس هم توضیح می‌دهد: «آموزش مهم‌ترین وظیفه مراقبان سلامت است. مراقبان سلامت ماموریت دارند آموزش‌های سلامت‌محور را با توجه به بافت، اقلیم و شرایط هر استان و مدرسه به دانش‌آموزان ارائه دهند. همچنین مراقبان سلامت غربالگری قد، وزن و بینایی‌سنجی دانش‌آموزان و ارجاع دانش‌آموزان دارای مشکلات خاص به مراکز جامع خدمات سلامت تحت پوشش وزارت بهداشت را نیز برعهده دارند. آنها در واقع پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهند تا دانش‌آموزان بتوانند خدمات درمانی دریافت کنند.»
امسال، مشاوره رایگان برای دانش‌آموزان چاق
البته سال تحصیلی 1403-1402 در حالی آغاز می‌شود که به‌گفته مدیرکل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، امسال همکاری بیشتری با دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت با هدف ارائه خدمات مشاوره‌ای «رایگان» به دانش‌آموزان برای کنترل وزن صورت خواهد گرفت. اعظم گودرزی در توضیح بیشتر این همکاری به ایسنا گفته: «با این همکاری کارشناسان و مسئولان تغذیه مراکز جامع خدمات سلامت تحت پوشش وزارت بهداشت می‌توانند خدمات مشاوره‌ای رایگان به دانش‌آموزانی که از طرف مراقبان سلامت غربال و به‌عنوان دانش‌آموز چاق، لاغر و دارای اضافه‌وزن از طرف مدرسه به این مراکز ارجاع داده می‌شوند، ارائه دهند.» به‌گفته گودرزی، این خدمات مشاوره‌ای به والدین و خود دانش‌آموزان به‌صورت رایگان ارائه می‌شود تا به کنترل وزن دانش‌آموزان بینجامد.
5میلیون دانش‌آموز براساس آمارهای اعلام‌شده در سال گذشته از سوی وزارت ورزش و جوانان دچار اضافه‌وزن هستند و این مسئله بسیار نگران‌کننده است.
200کشور در بزرگ‌ترین پژوهش بررسی میزان چاقی کودکان و نوجوانان شرکت کردند و نتایج منتشر‌شده این مطالعات در مجله پزشکی «لنست» نشان داد که میزان چاقی در کودکان در طول 4دهه گذشته 10برابر شده است.
124میلیون کودک و نوجوان در جهان با چاقی زندگی می‌کنند (6درصد دختران و 8درصد پسران). این در حالی است که در سال1975 میلادی فقط یک درصد از کودکان و نوجوانان 5 تا 19ساله چاق بودند.
10کشور رکورددار چاقی کودکان زیر 5سال هستند. در مقاله منتشر شده سایت UK times به‌ترتیب 30درصد کودکان لیبی، 25درصد کودکان استرالیایی، بیشتر از 20درصد کودکان در تونس و مصر، 15درصد کودکان در گینه‌نو، یونان، پاراگوئه، ترینیداد و توباگو، اوکراین و آلبانی، بیش از 10درصد کودکان در انگلیس و بیشتر از 5درصد کودکان در آمریکا با چاقی زندگی می‌کنند.
75درصد از دانش‌آموزان مدارس اردبیل در مطالعه انجام‌شده سال99 مراقب تخصصی بهداشتی نداشتند.
۳۴درصد دختران و ۳۱درصد پسران دانش‌آموز در کشور چاق هستند.
300دانش‌آموز تهرانی هم در مطالعه بررسی تأثیر مراقب بهداشتی در مدارس شرکت کردند و نتایج آن نشان داد که افراد برخوردار از این مراقبان، رفتارهای بهداشتی بهتری برای فعالیت بدنی، سلامت دهان و دندان داشتند.
2کشور هند و چین بیشترین تعداد کودکان و نوجوانان چاق در آسیای شرقی و جنوبی را دارند.
در همینه زمینه :
