بر مدار احترام

حمیدرضا محمدی

اینجا قرار است عـزاخـانه‌ای مصوّر باشد. یک گالری عاشورایی با در و دیواری سیاهپوش در این روزهای منتهی به یوم‌الحزن. می‌خواهیم برویم به دل تاریخ سوگواری ایرانیان معاصر به قدر و قدّ یک‌ونیم سده اخیر و در لابه‌لای آلبوم عزاداری گذشتگان‌مان تورق کنیم. نیت کرده‌ایم با این مقصود و منظور تا هم خاطره‌بازی کرده باشیم و هم سری چرخانده و نقبی زده باشیم به نسل پدران‌مان. به احترام و احتشام همه سینه‌زنان حسینی در دهه اول محرم  اینجا چراغ ماتمکده‌‌ای از جنس قاب عکس روشن است.

زنان همیشه مؤثرترین‌ بودند. در جای‌جای تاریخ و فرهنگ و هنر و ادبیات ایران، اگرچه شاید نگاه جامعه کهن، برای به حاشیه‌راندن زنان بوده‌است اما وقتی بر زوایا و خفایای تاریک تاریخ‌ این سرزمین نوری می‌‎افکنیم، این نقش تابان و درخشان را به‌روشنی درمی‌یابیم. پس اگر در این عکس که آنتوان سوروگین عکاس
 (Antoin Sevruguin)  از یکی از تکایای تهران روزگار قاجار برداشته، با چنین اجتماعی از زنان مواجه شویم، هیچ جای تعجب نیست. شاید البته بگویید که همه‌جای شهر در محرم، در تسخیر مردان بود و این یکی به زنان رسیده، اما اگر حتی تک‌وتوک عکس‌های باقیمانده از تکیه دولت را هم ببینید، درمی‌یابید که زنان چادرپوش پوشیه‌به‌‎سر، حضور پررنگی داشته‌اند. هنوز هم البته بقایای چنین روضه‌خوانی‌ای را می‌توان در تهران سراغ گرفت که حسینیه سادات‌اخوی، همچنان مرکزیت زنان در حسینیه را میراث‌داری می‌کند، درست مانند همین عکس، زنان در قلب تکیه می‌نشینند و تنها غرفه‌ای از آن مردنشین است. گویی عزاداری برای زنان برپا می‌شود که البته برای جامعه‌ای مردسالار، اتفاق مبارکی است.