مصوبه دیر با آرزویی دور

آرش فهیم-کارشناس رسانه

30خرداد سال 1402را می‌توان یک نقطه‌عطف و شروع تازه برای شبکه نمایش خانگی دانست. در این تاریخ، با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست رئیس‌جمهور - ابراهیم رئیسی- نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی رسمیت یافت و قانونمند شد. مصوبه‌ای که بازخوردهای منفی و انتقاداتی را هم در پی داشت اما می‌تواند پایانی بر اوضاع آشفته و بی‌سامان مدیریت و نظارت بر شبکه نمایش خانگی باشد. نکته این است که از سال 1399به سفارش نهادهای کلان حاکمیتی، صداوسیما مسئول نظارت بر شبکه نمایش خانگی شد اما در کمال تعجب، بیش از 3‌سال طول کشید تا این موضوع، جنبه قانونی و رسمی پیدا کند و در این مدت، هم در حق مخاطب آثار شبکه نمایش خانگی جفا شد و هم صاحبان این آثار و هنرمندان شریک در آنها از برخی حقوق و امنیت کاری محروم ماندند؛ مثل ماجرای جمع شدن تبلیغات شهری سریال «رهایم کن» به‌دلیل نداشتن مجوز ساخت و نمایش یا حاشیه‌هایی که موجب معطل و ناقص ماندن برخی سریال‌ها شد و... که اگر نظارت دقیق و پیوسته و با پشتوانه قانونی بود، شاید این مسائل پیش نمی‌آمد.
البته انتقال مسئولیت نظارت بر شبکه نمایش خانگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صداوسیما زمینه‌هایی داشت. مهم‌ترین زمینه، تغییر وضعیت این عرصه مهم از فرهنگ و هنر کشورمان است. از سال 1389که برای نخستین بار سریال‌هایی با مجوز و حمایت وزارت فرهنگ راهی شبکه نمایش خانگی شدند و تا سال‌ها، مسئول این حوزه، همان وزارتخانه بود. اما در آن دوران، تعداد معدودی از آثار تولید می‌شد که اتفاقا بیشترشان هم دچار مشکلاتی می‌شدند. مثل سریال «قلب یخی» که بعد از فصل دوم، ناگهان نویسنده و کارگردان تغییر کردند و فضا و داستان سریال به‌طور کامل متفاوت شد. یا سریال «قهوه تلخ» که نیمه کاره رها شد. چند سال بعد هم حرف و حدیث‌هایی که پیرامون سریال «شهرزاد» پیش آمد موجب بی‌اعتباری آن شد. همین سریال شهرزاد، در فصل سوم، دچار یک آب‌بندی آشکار بود و دچار تنزل گردید. تمام این اتفاقات گویای عدم‌مدیریت نظام‌مند بر این عرصه بود.
اما از نیمه دوم دهه 90شمسی وضعیت شبکه نمایش خانگی کاملا دگرگون شد. اگر قبلا فقط سالی 3،2 سریال آن هم در قالب سی‌دی و دی‌وی‌دی در فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شد، با راه‌اندازی وی‌او‌دی و افتتاح پلتفرم‌های نمایش برخط آثار تصویری، شبکه نمایش خانگی وارد اینترنت و فضای مجازی شد. قبلا مردم برای تماشای این آثار باید به فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها مراجعه می‌کردند، اما زین پس هر کس گوشی تلفن همراه هوشمند داشت با خرید اشتراک یا پرداخت هزینه دانلود و یا با دریافت غیرقانونی از اینترنت می‌توانست به همه این محصولات دسترسی پیدا کند. علاوه بر این، در دوره جدید، شبکه نمایش خانگی فقط به سریال‌های ایرانی محدود نبود، بلکه فیلم‌های سینمایی داخلی، فیلم و سریال‌های خارجی، رئالیتی‌شو (نمایش واقع‌نما)، مسابقات، مستند و ... که حجم عظیمی هم هستند، شبکه نمایش خانگی را در برگرفتند. به طوری که ما با فضایی روبه‌رو شدیم که برخلاف قبل، در دسترس کل مردم قرار گرفت و یک پهنه بزرگ از محصولات مختلف را ایجاد کرد. یعنی دقیقا چیزی شبیه به یک شبکه تلویزیونی مجازی به‌وجود آمد. اما با وجود این وسعت و اهمیت، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، نظارت ضعیفی بر آن داشت و به‌عبارتی دچار ترک فعل شد به طوری که ناگهان تعداد زیادی سریال با کیفیت بسیار پایین و محتوای نازل و ماجراهای غیراخلاقی وارد این عرصه شد. حتی خیلی از فیلم و سریال‌های خارجی، با محتوای انحرافی مثلا تبلیغ تفکرات صهیونیستی یا شیطان‌پرستی و بدون استانداردسازی با فرهنگ و آداب خانواده‌های ایرانی، در فضای وی‌اودی نشر یافت. این مشکلات شائبه‌ای را ایجاد کرد که اساسا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در عمل نظارتی بر عملکرد سکوهای نمایشی ندارد. به همین دلیل هم از سال 1399این مسئولیت به‌طور غیررسمی به صداوسیما واگذار شد. چون به‌نظر می‌رسید این سازمان دارای سازوکار نظارتی تعیین‌شده‌تری است. از این زمان بود که نام «ساترا» به‌عنوان بازوی رسانه ملی در زمینه تنظیم‌گری فضای صوت و تصویر، دائم شنیده شد. هر چند که به‌دلیل عدم‌رسمیت یافتن این موضوع، باز هم وضعیت شبکه نمایش خانگی مطلوب نشد. حالا با مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و تثبیت جایگاه ساترا، انتظار می‌رود که این نهاد با رویکرد کارشناسانه‌تری نسبت به گذشته به تنظیم‌گری و استانداردسازی محصولات شبکه نمایش خانگی بپردازد. تجربه نشان داده است که فعالیت هنری در ایران به‌ویژه در حوزه‌های سینما، تلویزیون و موسیقی، تحت نظارت قانونمند توأم با تعامل و فرهیختگی، هدفمندتر و باکیفیت والاتری پیش خواهد رفت. به امید اینکه چنین انتظاری محقق‌شود.