زندگی زیر سایه «سیازاخ»

هیوا محمدپور| دیواندره - خبرنگار:

سد سیازاخ دیواندره با هدف تامین آب آشامیدنی و کشاورزی دو شهرستان دیواندره و بیجار در دولت پنجم کلنگ‌زنی و در اوایل دهه 80 عملیات ساختش آغاز شد، اما با گذشت سال‎ها و تغییر دولت‌های متعدد، هنوز این سد در دولت دوازدهم به بهره‌برداری نرسیده است. در پایان دولت دهم با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری مراسم آبگیری این سد انجام شد که انتقادهایی در بر داشت. همان موقع اعلام شد که سد سیازاخ 80 درصد پیشرفت دارد. اکنون با گذشت سال‌های طولانی سد سیازاخ در انتظار تامین اعتبار است. به گفته کارشناسان تکمیل سد سیازاخ و پایاب آن می‌تواند در توسعه شهرستان و افزایش ثروت نقش تاثیرگذاری داشته باشد و حتی می‌توان چندین پروژه گردشگری و تولیدی را در پایاب آن ایجاد کرد. 


تأثیرات ساخت سد بر روستاها

یک کارشناس ارشد مدیریت دولتی می‌گوید: مدیریت بهینه آب یکی از مسائل بنیادی قرن حاضر است که پیامدهای جدی برای جوامع دارد. آب کالای اقتصادی، اجتماعی و عنصری حیاتی در توسعه است. اهمیت استفاده بهینه از منابع آبی انکارنشدنی است. در دهه‌های اخیر اغلب کشورها از جمله ایران برای کاهش مشکلات ناشی از کم‌آبی و پیشگیری از بروز بحران‌ها، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در بخش آب انجام داده‌اند. 
«زاهد نادری» ادامه می‎دهد: شغل اصلی ساکنان بالادست و پایین‌دست سد سیازاخ زراعت و دامداری بود، اما اکنون بیشتر به رانندگی و مکانیکی مشغول هستند. در بالادست سد هم پس از احداث آن کارگری و کاسبی جایگزین شغل دامداری شده است. 

وی می‎افزاید: با احداث سد، کارگری در بالادست بیشترین توزیع فراوانی را به خود اختصاص داده اما احداث آن در پایین‌دست تاثیر زیادی بر توزیع فراوانی مشاغل نداشته است. با بررسی تغییرات مشاغل کاذب بین ساکنان بالادست و پایین‌دست سد مشخص شد که ساکنان بالادست به دلیل نداشتن تخصص، با از دست دادن شغل اصلی یعنی دامداری و بخشی از کشاورزی، به مشاغل کاذب روی آورده‌اند. 


کاهش زمین‌های زیر کشت

نادری بیان می‌کند: با احداث سد سیازاخ سطح زیر‌کشت آبی نیز دچار تغییر شده است. در بالادست سد هر خانوار ۲/۷۳ هکتار کشت آبی داشت که با احداث سد این میزان به 1/4 هکتار رسید. یعنی میزان زمین در اختیار هر خانوار کاهش یافته است. در پایین‌دست سد هم قبل از احداث آن سطح زیر کشت آبی هر خانوار 69 هکتار بود که پس از احداث این میزان به ۱/۶۴ هکتار رسید. این میزان با انتقال خط لوله آبیاری بین منطقه در حال افزایش است. 
به گفته این کارشناس که مطالعاتی در این خصوص داشته است، در 4روستای مورد مطالعه بالادست سد یعنی روستاهای «دباغ»، «کاقلی»، «شیخ‌حیدر» و «گله‌سور» تعداد زمین‌های زیر کشت آبی از ۱۵۷ قطعه به ۷۰ قطعه کاهش یافته و وسعت این زمین‎ها ۱۰۰ هکتار کمتر شده است که نشان‌دهنده کاهش ۵۱ درصدی سطح زیر کشت آبی در این روستاهاست. تعداد زمین‌های زیر کشت دیم نیز از ۴۶۹ قطعه به ۴۳۸ قطعه رسیده و وسعت این زمین‌ها هم 90 هکتار کاهش یافته که نشان‌دهنده کاهش ۳/۳۹ درصدی در اراضی دیم است. 
وی بیان می‎کند: ساخت سد سیازاخ دارای اثرات مثبت اقتصادی و اجتماعی در پایین‌دست سازه و اثرات منفی در بالادست بوده است. با پژوهش مشخص شده که تاثیر ساخت سد بر سطح زندگی و منبع درآمد خانواده‎ها برجسته‎تر از سایر اثرات آن بوده است. از نظر ساکنان بالادست خانه، مزارع، باغ‌ها، مراتع و دام‌ها از مهم‌ترین داشته‎های ازدست‌رفته آنها با احداث سد بوده است که در شرایط جدید قابل جبران نیست. خرید حق مالکیت حقوقی بهره‌برداران بالادست به تنهایی نمی‌تواند تاثیر چندانی بر اثرات منفی پروژه و به‌ویژه آثار اجتماعی آن داشته باشد. تدوین برنامه همه‌جانبه‎ای برای مدیریت شرایط پس از ساخت سد پیش از اجرای پروژه ضرورت دارد. 


مشکلات به‎وجودآمده بر اثر جابه‎جایی روستاها

دهیار گله‌سور می‌گوید: «گله‌سور» یکی از روستاهای بخش سارال است که در سرشماری‌های قبلی (سال 95) دارای ۵۰ خانوار با ۲۵۰ نفر جمعیت بود. به دلیل قرار گرفتن این روستا در کاسه سد سیازاخ و مهاجرت مداوم مردم به شهر دیواندره، آمار جمعیتی آن مرتب در حال تغییر و کاهش است. این روستا در حال حاضر ۱۸ خانوار و ۱۵۰ نفر جمعیت دارد. 
مردم به دلیل جابه‎جایی سال‎هاست که به بازسازی منازل مسکونی خود اقدام نکرده‌اند و هر لحظه امکان دارد این منازل تخریب شود و خساراتی بر جای بگذارد.

 امیدواریم به زودی هم مهاجرت معکوس صورت گیرد و هم مردم برای ادامه زندگی امیدوارانه برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند. 
«حامد رحیمی» ادامه می‎دهد: نزدیک به 2 دهه است که سایه پروژه سد سیازاخ عرصه را بر مردم این روستا تنگ کرده است،  زیرا امکانات لازم برای ادامه زندگی در روستا برایشان مهیا نیست و در صورت مهاجرت به شهر دیواندره نیز هیچ تغییر مثبتی در زندگی‌شان ایجاد نمی‌شود و فقط به آمار بیکارها اضافه خواهد شد. 

وی می‎افزاید: شاید کسی که از دور به جریان قرار گرفتن روستای گله‌سور در کاسه سد سیازاخ بنگرد، تصورش این باشد که خسارت دریافتی مردم از شرکت آب منطقه‎ای زندگی‌شان را ترقی بخشیده است، غافل از اینکه دامداران این روستا میانگین درآمدشان از دامداری 10 میلیون تومان در سال بود، اما کل خسارت دریافتی خیلی‌ها از شرکت آب منطقه‌ای سود 4 سال دامداری بوده است و این افراد اکنون در جمع بیکاران شهر دیواندره هستند. 


امید به مهاجرت معکوس

دهیار روستای گله‌سور درباره احتمال مهاجرت معکوس ساکنان بیان می‎کند: به دلیل اینکه بیش از ۸۰ درصد زمین‌های زراعی خارج از محدوده سد قرار دارد و قابل کشت و برداشت است، قطعا با احداث روستای جدید، مهاجران نیز به روستا باز خواهند گشت، زیرا آنها مرتب با مراجعه به دهیاری پیگیر اسکان جدید هستند. 
«حامد رحیمی» ادامه می‎دهد: در حال حاضر دامداری روستا به حداقل رسیده است. امیدواریم با اسکان جدید، دامداری هم رونق قبل خود را بازیابد. به دلیل اینکه محل جدید با محل قبلی یک کیلومتر فاصله دارد مراتع قبلی محفوظ است و دامداران می‌توانند از آن استفاده کنند.