چالوس؛ قطب گردشگری با یک رودخانه بحرانی

راحله عبدالحسینی-  روزنامه نگار

سیلاب هجدهم خرداد امسال در محور چالوس بی‌سابقه نیست، اما تبعات آن موجب شد یک‌ بار دیگر نگاهی به وضعیت رودخانه و جاده چالوس بیندازیم؛ رودخانه و جاده‌ای که یکی از قطب‌های گردشگری ایران محسوب می‌شود و با جاذبه‌های طبیعی خود پذیرای میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است. با وجود اهمیت گردشگری و نقش مهم چالوس در تامین آب تهران و البرز، عواملی چون لایروبی نشدن رودخانه، ساخت‌وساز در حریم آن و  انبوه زباله و فاضلابی که راهی رودخانه می‌شود، خسارت‌های سیل را بیشتر می‌کند. در سیل اخیر هم حجم بسیار زیادی از آب به همراه گل‌و‌لای، زباله و آورده‌های درشت‌دانه از بالادست همراه با سیلاب موجب افزایش شدت خسارت شد؛ درحالی‌که استفاده از تجربه‌ سیل‌های گذشته به ‌عنوان یک پدیده طبیعی می‌تواند تا حد زیادی از بروز خسارت بکاهد.

لایروبی رودخانه
بعد از وقوع سیل، بیشتر نگاه‌ها به وضعیت بازسازی ناشی از تخریب و خسارت معطوف می‌شود؛ در این میان اما نکته‌ای که مغفول می‌ماند پاسخ به این پرسش است که هرچند «سیل یک پدیده طبیعی است و نمی‌شود از وقوع آن جلوگیری کرد، اما چه بکنیم تا خسارت ناشی از آن کم‌ و کمتر شود؟»
حسینعلی محمدی، مدیر بحران مازندران با اشاره به اینکه رفتار طغیانی در رودخانه چالوس طی سال‌های اخیر بارها دیده شده است، به همشهری می‌گوید: «ساماندهی و لایروبی رودخانه‌های استان در حال انجام است، اما زمانی که با کندی انجام می‌شود و با پدیده سیل همراه می‌شود، خسارت به بار می‌آرود. به همین دلیل لایروبی رودخانه به‌صورت جدی درحال پیگیری است.»‌مسعود غیاثی، مدیر رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه‌ای البرز هم درباره وضعیت رودخانه کرج یا همان امتداد رودخانه چالوس در سیل اخیر به همشهری می‌گوید: «رودخانه کرج از حیث لایروبی مشکلی نداشت و مسیر رودخانه باز بود، اما سقوط نخاله فرسایش یافته از کوه در جریان بارش، باعث انسداد رودخانه شد. به‌صورت کلی هر مانعی که موجب کم شدن عرض بستر رودخانه شود مثل شاخه‌های درختان می‌تواند باعث خسارت بیشتر سیل شود.» علی قاسمی، فرماندار چالوس درباره وضعیت لایروبی رودخانه به همشهری می‌گوید: «اعتبار استان قابل توجه نیست و به همین دلیل لایروبی با همکاری بخش خصوصی انجام می‌شود.» ‌

ساخت‌و‌سازها

احمد افضلی، معاون عمرانی استاندار البرز به همشهری می‌گوید: «رودخانه‌های چالوس و کرج به‌دلیل تامین آب تهران، جزو رودخانه‌های حفاظت شده هستند. در بستر حریم کیفی و کمی رودخانه بیش از 50سال است که ساخت‌وساز انجام شده ‌است.»  احمد افضلی ادامه می‌دهد: «ساخت و سازهای غیرمجاز اعلام شده، برخی سند داشتند و برخی ویلاسازی‌ها هم از سوی نهادهای دولتی است که از سوی دستگاه قضایی اعلام و به مرور تخریب شده و آزادسازی حریم رودخانه ادامه دارد.»

ورود پساب صنعتی به رودخانه
به ‌غیر از نخاله‌های طبیعی، هدایت رسوبات ناشی از فعالیت معادن شن و ماسه به داخل رودخانه چالوس یکی دیگر از چالش‌های این رودخانه در مواجهه با سیل است. براساس آمارهای رسمی، حدود ۱۰کارگاه شن و ماسه و استخراج سنگ پیرامون رودخانه چالوس فعالیت دارند که حدود نیمی از این تعداد به ‌علت کیفیت پایین کارایی سیستم تصفیه‌خانه پساب و آلایندگی، مشکلاتی را برای بهره‌برداران، اهالی منطقه و محیط‌زیست ایجاد می‌کنند. شواهد نشان می‌دهد صاحبان این واحدهای معدنی، رسوباتی را به داخل رودخانه رها می‌کنند؛ درحالی‌که شماری از صاحبان معادن شن و ماسه همجوار رودخانه چالوس می‌گویند که این واحدهای تولیدی موازین زیست‌محیطی مربوط را رعایت می‌کنند.

گردشگران و ریختن زباله

امیدرضا تونی، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست کرج می‌گوید: «هرچه مسافران از ظرف‌های پلاستیکی کمتری استفاده کنند و همچنین زباله‌های خود را در حاشیه جاده و رودخانه تخلیه نکنند، هنگام بروز حوادث طبیعی مثل سیل، خسارت کمتری برای ساکنان روستاهای اطراف رودخانه رخ می‌دهد.»وضعیت بارش‌ها در کشور ما تغییر کرده و شاهد بارندگی‌ها با شدت بالا در زمان کوتاه هستیم. این موضوع نشان می‌دهد که دوره بازگشت سیل‌ها کوتاه‌تر می‌شود و مدیریت سیلاب را از سوی نهادهای متولی بیش از پیش می‌طلبد.