صنایع‌دستی طهران قدیم را با داریوش شهبازی، تاریخ‌پژوه و تهران‌شناس مرورکرده‌ایم
گیوه‌بافی و حصیردوزی تا دباغی
پریسانوری
اگرچه صنایع دستی تهران در مقایسه با شهرهای تاریخی کشورمان مثل اصفهان، شیراز و تبریز که از دیرباز به هنرهای متعدد و صنایع‌دستی رنگارنگ ازجمله قالیبافی، پارچه‌بافی، سوزن‌دوزی و ده‌ها صنعت و هنر دیگر شهره‌اند، قدمت چندانی ندارد، اما دستش از صنایع و هنرهای دستی اصیل و سنتی خالی هم نیست. به مناسبت روز جهانی صنایع‌دستی سراغ داریوش شهبازی، تهران‌شناس و تاریخ پژوه رفته‌ایم و او تعدادی از صنایع‌دستی تهران قدیم را برای‌مان بازخوانی می‌کند.
رونق صنایع‌دستی در دوره قاجار
اگر دوره قاجار را سرآغاز توسعه هنر و فنون در تهران بنامیم، بیراه نگفته‌ایم. در این دوره که تهران ردای پایتختی به تن کرد، بسیاری از هنرمندان و صنعتگران از نقاط مختلف کشور به این شهر آمدند و هنرشان را در آن ادامه دادند، از این‌رو تهران همزمان با گسترش جغرافیایی و جمعیتی در هنر و صنعت هم توسعه پیدا کرد و برخی از صنایع و هنرهای دستی‌ای که در دوره قاجار میان اهالی پایتخت رایج شد ازجمله سریشم‌پزی، سراجی، یخدان‌سازی، اسلحه و چاقوسازی، خراطی، جل‌دوزی، گیوه‌بافی، اروسی‌دوزی، کلاه‌مالی یا دوخت کلاه‌نمد، حصیربافی، گلیم و جاجیم‌بافی.
اروسی‌دوزی
در دوره قاجار به کشور روسیه اروس می‌گفتند و کفش‌هایی که از این کشور به ایران آمد به اروسی معروف شد و کفاشان تهرانی به تقلید از روس‌ها شروع به دوخت اروسی کردند و راسته‌ای از بازار به نام اروسی‌دوزها معروف شد.
سراجی
سراجی یا هنر تهیه اسباب و لوازم کاربردی و تزیینی از چرم صنعتی است وابسته به دباغی که در آن از پوست دباغی شده انواع کیف، کمربند، قطار فشنگ، زین اسب، جلد اسلحه، تابلو، قاب آینه، قلمدان و...ساخته می‌شود. در دوره قاجار سراجان قابلی فعالیت می‌کردند و آثار بسیاری از خود بر‌جای گذاشتند.
خراطی
خراطی یا هنر کنده‌کاری و تراش چوب از زمان قاجار در تهران رایج شد. آن روزگار خراطی بیشتر صنعتی کاربردی بود تا هنر و خراط‌ها لوازم زورخانه مثل میل، کباده و وسایل نانوایی مانند وردنه، دم‌کنی، پارو، کج بیل می‌ساختند. خراط‌ها در خیابان قزوین و قلمستان فعلی حدود 70سال قدمت دارند و این صنعت برخلاف صابون‌پزی و اسلحه‌سازی هنوز رایج است.
کلاه مالی یا دوخت کلاه نمد
رسم بود که مردان در تهران دوره قاجار کلاه نمدی بر سر می‌گذاشتند، از این‌رو صنعت و هنر کلاه مالی در آن روزگار رواج پیدا کرد.
گیوه‌بافی
بافتن گیوه که یکی از قدیمی‌ترین پاپوش‌های ایرانی‌هاست، در پایتخت قاجارها رواج داشت. گرچه طبقات بالای جامعه در آن روزگار پاپوش‌های چرمی استفاده می‌کردند اما گیوه در میان مردم عادی به‌ویژه در فصل تابستان پرطرفدار بود.
گلیم و جاجیم‌بافی
گلیم و جاجیم از قدیمی‌ترین پارچه‌های دستباف است و به فراخور افزایش جمعیت و افزایش نیاز مردم، صنعت گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی در دوره قاجار در تهران رونق پیدا کرد.
حصیربافی
حصیربافی هنری بود که از شمال و جنوب کشورمان به تهران آمد و در دوره قاجار بیشتر به‌عنوان زیرانداز در خانه‌ها یا ساخت ظرف‌های حصیری استفاده می‌شد. گرچه این هنر اکنون هم در تهران کم‌رونق ولی رایج است.
جل‌دوزی
در دوره قاجار که اتومبیل رایج نبود، مردم تهران از الاغ استفاده می‌کردند. جل‌دوزی یکی از حرفه‌های پررونق آن روزگار بود و بخشی از بازار تهران به جل‌دوزی‌ها اختصاص داشت.
قدیمی‌ترین صنعت دستی تهرانی‌ها
طبق اسناد و شواهد صنعت دباغی یعنی فن آماده‌سازی و فراوری پوست حیوانات برای تبدیل آن به چرم یکی از قدیمی‌ترین صنایع‌دستی تهران است. البته چون این حرفه بوی بدی داشت و اطراف را آلوده می‌کرد، نخستین دباغ‌های تهران کارشان را خارج از شهر و در کنار باغ‌ها و زمین‌های شمال‌غربی محله سنگلج شروع کردند. هر چند تاریخ دقیق شروع کار دباغی در محله سنگلج را نمی‌دانیم ولی اگر فرض کنیم تهرانی‌ها هم مانند دیگر مردم ایران پوست گاو و گوسفند ذبح شده خود را خود فرآوری می‌کردند؛ بنابراین پیش از ساخت حصار صفوی، یعنی از حوالی قرن 9قمری که تهران شکل جمعیتی خود را مانند قصبه‌ای بزرگ یا شهری کوچک به‌دست آورد، اهالی تهران به کاردباغی مشغول بودند. دباغ‌های تهران به سنگلج آمدند و چون آب از ملزومات کار دباغی است، در پایین‌دست آب سنگلج چندین دباغ‌خانه برپا کردند و به مرور محله‌ای به‌نام دباغ‌خانه شکل گرفت. اگرچه محله دباغ‌خانه در آن زمان داخل حصار صفوی بود، اما خارج از محدوده مرکزی و بسیار دور از مرکز سکونت و بازار تهرانی‌ها به‌حساب می‌آمد، چون همانطور که گفته شد به‌دلیل بوی زننده و آلودگی این کار کسی رغبت نمی‌کرد نزدیک دباغ‌خانه‌ها زندگی کند. دباغی در تهران تا سال‌ها بعد یعنی اواخر دوره قاجار رواج داشت و در کنار آن صنایعی چون سراجی و سریشم‌پزی هم شکل گرفت.
در همینه زمینه :
