جهانی شدن اسناد بقعه شیخ صفی

اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی کهن‌ترین آرشیو به‌دست آمده و در دسترس از تاریخ دوران میانه تا دوره قاجار به شمار می‌رود و چنین آرشیو تاریخی، حتی در منطقه نیز کم‌نظیر است. این که مجموعه اسناد بقعه شیخ صفی را در منطقه کم‌نظیر می‌دانیم، به این دلیل است که ما مجموعه اسناد مشابه در حوزه تاریخی و فرهنگی خاورمیانه قدیم را به ندرت در دسترس داریم. به‌طور کلی ما اسناد بسیار معدود و کمی از دوره پیش از صفویه در اختیار داریم و مجموعه اسناد بقعه شیخ صفی دسترسی خوبی به تاریخ اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دوران پیش از صفویه به ما می‌دهد. آرشیوهای رسمی کشور ما ازجمله سازمان اسناد ملی، محصول تلاش‌های دوره پهلوی دوم با هدف حفظ  اسناد راکد وزارتخانه‌ها ایجاد شده  و البته با خرید برخی از مجموعه‌های خصوصی، اسناد  قدیمی‌تری را هم نگهداری می‌کند؛ اما مجموعه اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی می‌تواند کهن‌ترین آرشیو موجود در دسترس در ایران به حساب‌ بیاید.
تعداد و قدمت اسناد بقعه شیخ صفی نیز قابل توجه است؛ این مجموعه شامل رونوشت سندی از سده چهارم هجری تا اسنادی از دوره قاجار است اما مشخصا یکصد سند پیش از سال 700 هجری قمری در این مجموعه وجود دارد. تعداد زیادی از اسناد هم مربوط به دوره ایلخانی، تیموری و صفوی است. در این مجموعه حدود 100فرمان و حکم و نامه از پادشاهان و حاکمانی چون ارغون، الجایتو، ابوسعید، آل جلایر و آل چوپان و یا حاکمانی از قرن پنجم- ششم موجود است. در این مجموعه، آرشیو منحصر به فردی از حدود 60سند از حاکمان ایلخانی وجود دارد. 2یا 3 فرمان از اتابکان آذربایجان مربوط به دوره سلجوقی و اسناد شرعی و قضایی قابل توجهی از افراد و خاندان های بزرگ حوزه آذربایجان در این مجموعه قرار دارد. نکته مهم این است که 95درصد از اسناد این مجموعه، نسخه اصل هستند، نه رونوشت؛ یعنی ما با نسخه اصل و اولیه اسناد و فرمان حاکمان ایران در دوران یاد شده مواجه هستیم که این مسئله اهمیت اسناد را دو چندان می‌کند.
به‌طورکلی مجموعه اسناد بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی 2 دسته هستند: گروه نخست اسنادی هستند که شامل فرامین حاکمان دوره‌های مختلف تاریخ ایرانند و برای درک تاریخ سیاسی ایران در طول قرن‌های چهارم تا دوران قاجاریه بسیار مهم هستند. همچنین بخش دیگری از اسناد موجود، مربوط به احوال شخصیه یا معاملات ملکی و معافیت‌های مالیاتی هستند. این دسته از اسناد نیز هم برای درک تاریخ دیوانی و کتابت و فرهنگ دیوانی بسیار مهم است و هم از آنجا که در این دسته از اسناد، ما با اسناد قضایی و شرعی مربوط به خرید و فروش و مصالحه نامه‌ها مواجه هستیم که به‌صورت مستند می‌توانیم زندگی ایرانیان را در دوران مختلف ارزیابی و تحلیل کنیم. لذا تاریخ اجتماعی ایران طی قرن چهارم به بعد، با مراجعه به این اسناد روشن‌تر و مستند می‌شود؛ چون اسناد به‌صورت خیلی ریز و جزئی زندگی روزمره مردم زمان خود و نحوه تعاملات شهروندان ایران در آن زمان را به تصویر کشیده است. اسناد بقعه شیخ صفی الدین همچنین از نظر شیوه خط بسیار مهم است و نمونه خطوط دوران مختلف را نشان می‌دهد. این اسناد همچنین از نظر زبان مهم هستند که نشان‌دهنده برخورد و تعامل چند فرهنگ با هم هستند.
در این میان لازم است که به اهمیت برگزاری جلسات حافظه جهانی یونسکو برای ثبت آثار ایران نیز توجه داشت. متأسفانه در چندسال اخیر جلسات کمیته حافظه جهانی ایران، برگزار نشده است و این موضوع به معنی از دست دادن فرصت هایی است که می‌تواند بی‌هیچ هزینه‌ای، معرف فرهنگ ایران در سطح بین‌المللی باشد. امیدوارم مسئولین امر نسبت به احیای مجدد این کمیته اقدامات لازم را انجام دهند.

با مراجعه به این اسناد هم فرهنگ اسلامی،  هم  فرهنگ های ایرانی ، مغولی، اویغوری و چینی  و هم تأثیراتی از گویش‌های زبان آذری قدیم در نام جای‌ها را می‌بینیم.

یکصد سند پیش از سال 700هجری قمری در این مجموعه وجود دارد.