آغاز چندجانبه‌گرایی در سیاست بین‌الملل

حمید رضا بوجاریان-خبرنگار

از پایان جنگ سرد تا امروز، دنیا با یک نظام بین‌الملل در حال‌گذار روبه‌رو بوده است. سال ۲۰۲۲ سال عینیت‌یافتن بیشتر ظهور قدرت‌های جدید جهانی بود که همین مسئله گویای خلق دنیای چندقطبی است و در نتیجه برای جلوگیری از بحران‌های آتی به ساختارهای جدید مبتنی بر چندجانبه‌گرایی نیاز است. پیامدهای سیاسی بحران اوکراین در چهارگوشه جهان اثرگذار بوده و زنده‌شدن شاخک‌های کروناویروس شاید هشداری باشد برای تغییر نقشه اقتصادی جهان. از سوی دیگر انباشت ثروت در یک کشور، آن را از رئالیسم تدافعی به معنی افزایش امنیت نسبی و قدرت نرم به‌سوی رئالیسم تهاجمی به معنی افزایش توان نظامی و سپس روحیه ماجراجویی سوق می‌دهد. در این گزارش به چگونگی ظهور نظام تک‌قطبی و نقش ایران در ازمیان‌بردن این نظام از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون پرداخته‌ایم.

جنگ جهانی به نفع آمریکا!

هنگامی که جنگ جهانی دوم آغاز شد،کشورهای اروپایی زیر حملات ویران‌کننده بسیاری از زیرساخت‌ها و توان انسانی و مالی خود را از دست دادند. با این حال، آمریکایی‌ها هزاران کیلومتر ازصحنه میدانی جنگ فاصله داشتند و متحدین به‌دلیل دوری آمریکا از صحنه جنگ، نمی‌توانستند به مرزهای آمریکا حمله کنند، این موضوع سبب شد بعد از جنگ آمریکا از توان بالاتری برای تأثیر‌گذاری در معادلات سیاسی جهان برخوردار شود. آنان بدون اینکه هزینه‌ای پرداخت کنند خود را در صحنه سیاسی جهان مطرح کردند.

 افزایش عمق استراتژیک

پیام انقلاب به کشورهایی که مورد ظلم بودند رسیده بود و افکارعمومی تشنه شنیدن از جمهوری اسلامی بود.پیروزی ایران مقابل ابرقدرت‌های جهان درجنگ بدون اینکه حتی یک متر از اراضی خود را از دست داده باشد، این پیام را به دوستداران انقلاب مخابره کرد که مقاومت تنها رمز ایستادگی برابر ظالم  است و پیروزی تنها محصولی است که در پی آن به‌دست می‌آید. بسیاری از گروه‌های انقلابی در منطقه با تأسی از انقلاب، هسته‌های مقاومت را علیه دولت‌های مزدور آمریکا و دست نشانده آن شکل دادند.

پایان حکومت دست نشانده  

با پایان جنگ آمریکایی‌ها با فروش محصولات مورد نیاز اروپایی‌ها قدرت خود را به آنان دیکته کردند.این روند در آسیا نیز اتفاق افتاد و ایران در دوران پهلوی به کشوری تبدیل شد که بیشتر سعی داشت منافع آمریکایی‌ها را تامین کند تا منافع مردم خودش را. تعامل و نزدیکی دولت‌های آمریکا با حکومت پهلوی به‌گونه‌ای بود که از ایران به‌عنوان ژاندارم منطقه یاد شود. با وقوع انقلاب روابط غیرعادی ایران و آمریکا به شکل اساسی تغییر کرد. تحریم و حمله نظامی از جمله این اقدامات بود.

خداحافظ آقای پوشالی

با شکل‌گیری محور مقاومت و ایجاد هلال شیعی در منطقه که با عضویت گروه‌های انقلابی شکل‌گرفته است، قدرت و نفوذ غرب به‌مراتب کاهش یافته است.مؤسسات پژوهشی به این واقعیت اذعان کرده‌اند که هرگونه حمله به ایران و آسیب‌زدن نظامی به آن می‌تواند از سوی گروه‌های مقاومت پاسخ داده شود؛ موضوعی که منافع آمریکا را در جهان به خطر می‌اندازد. به این دلیل، آمریکا دست‌کم در منطقه احساس آرامش نکرده و تلاش کرده است خود را از خلیج‌فارس خارج کند.
 
آغاز یک حرف جدید

در جهان تک‌قطبی که به آقایی آمریکا عادت کرده بود، پیروزی و توفیقات نظام نوپای ایران  اسلامی گویی حرف تازه‌ای به میان آورده بود. ایرانی‌ها با شعار نه شرقی و نه غربی از جمهوری اسلامی دفاع کردند که نه لیبرال بود و نه مارکسیست. نظام ایران زیر بار زور نمی‌رفت و در عین حال سعی داشت با همه کمی‌ها و کاستی‌ها حرف خودش را بزند. این کشور حالا آماج حملات گسترده‌ای از نبرد صدام تا مبارزه با ندای تجزیه‌طلبی قرار گرفته بود، اما همچنان بر آرمانش ایستاده بود؛ اتفاقی که برای مردم دنیا جذاب بود.

ولادیمیر پوتین و روسیه

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درباره پایان جهان تک قطبی گفته است:« اتحادیه اروپا حاکمیت سیاسی خود را از دست داده است. نخبگان آن با آهنگ دیگران می‌رقصند و به جمعیت خود آسیب می‌رسانند. در طول دهه‌های گذشته، مراکز قدرت جدیدی روی کره زمین شکل گرفته است. هر یک از آنها سیستم سیاسی و نهادهای عمومی مختص خود را دارند.» ازاین‌رو است که باید گفت دنیایی که امروز شاهد آن هستیم با ایجاد هسته‌های مقاومت به سمتی حرکت می‌کندکه دیگر یک کشور نمی‌تواند آقایی خود را به جهان تحمیل کند.

رؤیای جهان تک‌قطبی

پس از پایان جنگ جهانی، دنیا 2 قدرت را به رسمیت شناخت و به این ترتیب اتحاد جماهیر شوروی در بلوک شرق و آمریکا در بلوک غرب خود را آقای جهان دانستند. با این حال، 2 ابرقدرت تازه از جنگ بیرون آمده با یکدیگر سرناسازگاری داشتند و نمی‌خواستند جهان را بین خود تقسیم کنند.با شروع جنگ سرد شوروی از هم فروپاشید. فروپاشی شوروی رسما جهان را وارد یک صورت‌بندی جدید کرد و آن‌هم آقایی بلامنازع آمریکا بود. البته آوای پیام امام(ره) به گورباچف در گوش خردمندان علم سیاست دنیا بود.

بازیگران  جهان چندقطبی

صورت‌بندی جدید که از آن به‌عنوان نظم نوین جهانی تعبیرمی‌شود، بازیگرانی دارد اما نقش اصلی آن را ایران، روسیه و چین ایفا می‌کنند. آمریکا تلاش کرد به اضلاع این مثلث حمله کند اما دست آخر از اجلاس آسه‌آن تا توافق پکن عایدی‌ای جز انزوا برای آمریکا حاصل نشد. آمریکا سخت‌ترین حملات را به ایران داشت،  ایجاد جنگ نیابتی، پشتیبانی از داعش در نزدیکی ایران و ساماندهی ترور دانشمندان ایرانی از  ابزارهایی بود که آمریکا و یارانش سعی کردند با آن یا ایران را از بین ببرند و یا دست‌کم جلوی پیشروی او در صورت‌بندی جدید جهان را بگیرند.