آسیب شناسی طرح‎های هادی

سالار شاویسی | کارشناس جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی:
 
روند توسعه روستایی، با توجه به نظریه‌‌های مختلف ارائه‌شده، تا حدودی برای محققان و صاحب‌نظران شناخته‌شده است و در یک دسته‌‌بندی کلی می‌توان این مؤلفه‌‌ها را در دو گروه عمده قرار داد: گروه اول، شامل منابع طبیعی و انسانی توسعه و گروه دوم شامل فضاهای توسعه و ساختار آن فضاها مانند شرایط جغرافیایی و اقلیمی است که می‌توانند طرح‌های عمران روستایی را شکل دهند. منابع طبیعی و انسانی بدون تجهیز و فراهم کردن زیرساخت‌ها برای استفاده از آنها نمی‌توانند عاملی در فرایند توسعه باشند یا در فرایند توسعه روستایی استفاده شوند.
 در راستای این نظرها، اولین طرح‌های مربوط به سازماندهی کالبدی روستاها در سال 1362 با عنوان طرح‌های روان‌بخشی به صورت موردی در چند استان تهیه شد. نتایج این مطالعات موجب شد که در سال 1367 برنامه‌ای گسترده و فراگیر برای تهیه طرح‌های هادی روستایی مورد توجه قرار گیرد. از آن زمان تا پایان سال 1385 بیش از 16هزار و 440 طرح ‌هادی روستایی تهیه و در بیش از 7 هزار و 870 روستا اجرا شد. طرح‌ هادی روستایی از طرح‌های عمران روستایی است که می‌تواند نقش بنیادی و زیربنایی در توسعه همه‌جانبه مناطق روستایی داشته باشد. 

این طرح با استفاده از پتانسیل‌ها و قابلیت‌های خود می‌تواند زمینه‌ساز بهبود تسهیلات عمومی و رفاهی از قبیل نوسازی مسکن روستایی، معابر جدید و حریم مسکونی، بهبود وضع زندگی روستاییان و مشارکت آنان باشد. طرح‌های هادی روستایی از پروژه‌هایی هستند که به منظور فراهم کردن زمینه توسعه و عمران روستاها تهیه و اجرا می‌شوند. این طرح‌ها را در عمران روستاها مهم و فراگیر تلقی می‌کنند. طرح‌های هادی به عنوان تنها سند رسمی نقش مهمی در هدایت توسعه کالبدی روستاها دارند. 
  طرح‌های هادی زمینه‌ساز تجدید حیات روستا در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی هستند و هدف از اجرای آنها ایجاد زمینه توسعه و بهبود شرایط زیست در روستاست. در کردستان نیز این طرح روند مشابهی را طی کرد، به طوری که تا پایان سال 1392 در استان 1358 طرح تهیه شد و 434‌مورد به بهره‌برداری کامل رسید. اجرای این طرح‌ها با وجود هزینه‌هایی که دولت صرف کرد و مشکلات و تنگناهایی که به مردم تحمیل شد، نتوانست رضایت‌ روستاییان را تأمین کند. 

«رضا قادری» مدیرکل بنیاد مسکن کردستان می‌گوید که«هزار و 703 روستای استان رسماً در آمار سرشماری مشارکت داشتند که از این تعداد، هزار و 345 روستا دارای بیش از 20 خانوار جمعیت بودند. تا پایان برنامه پنجم توسعه برای تمام روستاهای بالای 20 خانوار جمعیت طرح هادی اجرا می‌شود. مطالعات طرح هادی برای هزار و 345 روستا انجام شده، 91 روستا بازنگری شده‌اند و مطالعه برای 24 روستا با اعتبار 750 میلیون تومان در حال انجام است. در 516 روستا اجرای طرح هادی شروع شده و در 394 روستا فاز اول طرح تمام شده است که بیش از 70 درصد جمعیت روستایی را شامل می‌شود.»

   با گذشت چند دهه از اجرای گسترده طرح‌های کالبدی در محیط روستاها، به‌ویژه طرح‌های هادی روستایی، تاکنون این طرح‌ها با رویکردی علمی، هدفمند و جامع آسیب‌شناسی نشده است. بنابراین، از تغییر و تحولات محیط روستاها بر اثر این مداخلات تصویر روشنی در دست نیست. به دست آمدن این تصویر روشن مستلزم آسیب‌شناسی طرح‌ها و آسیب‌شناسی مداخلات آنها در محیط کالبدی روستاهای کشور و استان برای کاستن از آثار نامطلوب آنها و تسهیل در تسری منافعشان به روستاهاست. 
   مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته‌اند اغلب بر جنبه‌های کالبدی طرح ‌هادی تأکید داشته‌اند و کمتر به ابعاد مختلف آن (اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و زیست‌محیطی) توجه شده است.