نام افراد تأثیرگذار بر محله‌ها مانده
مهرشاد کاظمی-تهران‌پژوه
از زمانی که ردای دارالخلافه به تهران پوشانده شد، افراد بسیاری در توسعه آن نقش داشتند. در آن زمان اغلب شخصیت‌ها و خان‌ها و بزرگان اقوام از شهرهای مختلف به تهران می‌آمدند و جایی را برای سکونت انتخاب می‌کردند. بعد از مدتی اقوام و همشهری‌هایشان هم می‌آمدند و در آن محدوده ساکن می‌شدند و وقتی محله شکل می‌گرفت نام بزرگ قوم‌شان را روی آن می‌گذاشتند. این میان کسانی که بیشترین مهاجرت را به تهران داشته و نقش بسیاری در آبادانی این شهر داشتند، از شهرهای استان مرکزی بودند. آنها کارهای ماندگاری از خود به جا می‌گذاشتند. ازجمله بزرگان اقوامی که از اراک و فراهان و دیگر شهرهای استان مرکزی به تهران آمده و در این شهر تأثیرگذار بودند، یکی قائم‌مقام فراهانی بود که نیاز به شرح فعالیت‌هایش نیست و در سوی دیگر هم مستوفی‌ها بودند که محله‌های بسیاری از حسن‌آباد تا یوسف‌آباد را دایر کردند. نیاز به یادآوری نیست که محله حسن‌آباد از نام حسن مستوفی، بهجت‌آباد از نام خواهرش بهجت و یوسف‌آباد از نام پدرش یوسف وام گرفته اند.
دلیل دیگری که این افراد در ساخت محله‌ها سهیم شدند این بود که وقتی ناصرالدین‌شاه حصار صفوی را خراب کرد، برای ساخت حصار جدید و ساخت خندق پول لازم داشت. شاه قاجار در ازای دریافت هزینه ساخت خندق و حصار، زمین‌های بسیاری را به مستوفی‌الممالک واگذار کرد که این زمین‌ها را به نام خود و فرزندانش‌آباد کرد.
البته در فرهنگ ما ایرانی‌ها این موضوع که نام محله به نام افرادی که آن را ساخته و آباد کرده باشند گره خورده، موضوع عجیبی نیست. چون مثلا شهر بندرعباس را هم که شاه‌عباس توسعه داد و آباد کرد از همان زمان به این نام خوانده شده. برخی محله‌های تهران هم نام واقف زمین محله رویشان مانده است. مثلا فیروزگرها جزو زمین‌داران بزرگ تهرانی بودند که برخی زمین‌هایشان را وقف کردند و هنوز هم نامشان روی کوچه و محله‌های تهران باقی مانده است. بحث وقف زمین و شکل‌گیری محله در دوره ناصرالدین‌شاه بیش از سایر دوره‌ها بود. چون همسران شاه بر سر اینکه نامشان به یادگار و ماندگار بماند رقابت داشتند و برخی زمین‌ها و دارایی‌هایشان را وقف کردند و پایه شکل‌گیری محله‌هایی مثل اقدسیه، منیریه و... را گذاشتند.
