حاشیه نشینی، حذف یا اصلاح؟

حاشیه‌نشینی بخشی از شهرنشینی است که بیشتر در جوامع فقیر با اقتصاد بیمار رخ می‌دهد اما نه به این معنی که مشکلی غیرقابل حل باشد. در قرن بیستم بخشی از شهر‌های جهان توانستند مشکل حاشیه نشینی در حریم شهر را کاهش دهند.
به گزارش همشهری، راه‌حل قدیمی برای این کار، تخریب زاغه‌ها بود که تا نیمه قرن بیستم رواج داشت. در سال‌های 1930انگلستان و آمریکا شاهد برنامه‌های خانه‌سازی‌ بر مبنای تخریب زاغه‌ها بودند؛ بعد از جنگ جهانی دوم این طرح‌ها از طرف دولت مرکزی، یارانه دریافت می‌کرد اما شرط خانه‌سازی‌ استاندارد در زمین‌های به‌دست آمده و اسکان ساکنان قدیمی هم رعایت می‌شد. تداوم این طرح‌ها تا سال‌1960باعث شد که کلمه «نوسازی» جای «تخریب» را بگیرد.
طرح دیگری که برای مدتی اجرا شد، جابه‌جایی گروهی حاشیه نشینان به منطقه‌ای دور از شهر و ساخت روستا‌های جدید بود که در مناطقی مانند آفریقای جنوبی اجرا شد. بسیاری اوقات، شغل و زندگی حاشیه‌نشینان کاملا به حیات شهری گره خورده است و قشر شاغل آنها فقط درحاشیه یک شهر بزرگ می‌توانند به بقای خود ادامه دهند نه اینکه به زندگی روستایی بپردازند. آنها حتی درصورت دریافت زمین کشاورزی رایگان هم حاضر به مهاجرت نیستند. این طرح کمتر موفقیت آمیز بوده، مگر در برخی کشور‌ها که اصولا اقتصاد کشاورزی و شهر‌های کوچک دارند.
از سال‌های 1970رویکرد دیگری در پیش گرفته شد. بر این اساس نباید حاشیه‌ها را با بلدوزر از بین برد یا به حال خود رها کرد؛ بلکه باید زیرساخت‌های اساسی مانند آب آشامیدنی، برق ایمن، شبکه فاضلاب و حمل‌ونقل عمومی را به درون آنها برد تا استاندارد‌‌های زندگی در آن افزایش پیدا کند. به‌تدریج ساکنان حاشیه‌ها هم خانه‌های خود را بازسازی خواهند کرد و شکل زاغه‌نشینی از میان خواهد رفت. جان ترنر، معمار انگلیسی این ایده را در شهر‌های آرکیپا و لیما در کشور پرو اجرا کرد و نتیجه کار مثبت بود. سال‌های 1970 و 1980 در حاشیه شهر‌هایی مانند مکزیکوسیتی و مدلین در کشور کلمبیا، این طرح‌ها اجرا شد اما نتوانست حاشیه‌نشینی را حذف کند؛ زیرا این حاشیه‌ها با مشکل جرم هم درگیر بودند اما حداقل نتیجه به‌دست آمده، امکان رفت‌وآمد بین حاشیه و مرکز شهر بود که مانع از جدا ‌افتادگی زاغه‌ها شد. در بعضی کشور‌ها هم طرح نواقصی داشت و به نتیجه نرسید. در حاشیه جاکارتا در کشور اندونزی و همینطور حاشیه شهر‌هایی در فیلیپین، هند، برزیل و... پس از گذشت 10سال وضعیت حاشیه شهر‌ها دوباره به شکل قبلی برگشت، امکانات عمومی فرسوده و رها شدند و زاغه‌ها دوباره در محل سابق تولید شدند. تنها بعضی زیرساخت‌ها مانند شبکه فاضلاب همچنان مفید بودند.
با این حال رویکرد گسترش امکانات، همچنان روش اصلی مقابله با حاشیه نشینی است.