یادداشت
منابع متحرک، مهم‌ترین منبع تولید آلودگی در شهر تهران
محمدمهدی میرزایی قمی*
براساس آخرین محاسبات سیاهه انتشار شهر تهران، منابع متحرک یا خودروهای در حال تردد در معابر شهر با سهم 61درصدی در تولید ذرات معلق و سهم 83درصدی در تولید گازهای آلاینده مهم‌ترین منبع تولید آلودگی در شهر هستند.
منابع متحرک شهر تهران را می‌توان در 8دسته شامل خودروهای سواری شخصی، تاکسی، وانت، مینی‌بوس، اتوبوس واحد، اتوبوس سرویس، کامیون و موتورسیکلت تقسیم‌بندی کرد.
حال چه اقدامات و سیاستگذاری‌هایی باید اتخاذ و اجرا شود تا منجر به کاهش آلودگی بخش حمل‌ونقل در شهرهای بزرگی مثل شهر تهران شود؟ و از چه طریقی می‌توان به این هدف دست یافت؟
یکی از اقدامات مؤثر در این زمینه، پیاده‌سازی و اجرای طرح‌های هدفمند ترافیکی با رویکرد کاهش آلودگی هواست. در این راستا، از چند سال گذشته طرح کاهش (LEZ) به‌عنوان جایگزینی برای طرح زوج و فرد با رویکرد کنترل و کاهش آلودگی هوای ناشی از تردد خودروها در شهر تهران در حال اجراست.
در طرح‌های ترافیکی پیش از این، صرفا توجه و تمرکز بر کاهش حجم تردد خودروها بود و تصور می‌شد که هرچقدر حجم تردد خودروها بیشتر کاهش پیدا کند، میزان تولید آلودگی بخش حمل‌ونقل کمتر می‌شود و طرح ترافیکی به هدف خود که کاهش آلودگی هواست، می‌رسد. این تصور ممکن است درست باشد اما کامل، جامع و در برگیرنده تمامی ابعاد و جوانب مسئله نیست.
به این منظور باید مؤلفه‌های مؤثر بر انتشار آلایندگی خودروها در شهر تهران شناسایی شوند که ازجمله مهم‌ترین عوامل مؤثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حجم تردد انواع وسایل نقلیه
تکنولوژی خودروهای در حال تردد (استاندارد آلایندگی)
فرسودگی ناوگان
معاینه فنی و پایداری انتشار خودرو براساس استاندارد تولید
الگوی ترافیک و زمان سفر
سهم خودروهای پاک و خودروهای با آلایندگی پایین در حمل‌ونقل
هریک از متغیرهای مذکور بر میزان تولید آلودگی ناشی از منابع متحرک در شهر تهران مؤثر بوده و این مسئله نشان می‌دهد که کاهش حجم تردد به تنهایی ملاک و معیار مناسبی برای موفقیت یک طرح ترافیکی در کاهش آلودگی هوا نیست و در طرح‌های ترافیکی باید به ابعاد و جنبه‌های مختلف توجه شود تا شاهد کاهش پایدار آلودگی هوا باشیم.
در طرح کاهش با اعمال سیاست‌های زیر، اهداف فوق دنبال شده است که البته همچنان نواقصی دارند و باید متناسب با شرایط روز شهر تهران اصلاح شوند.
الف) تخفیف عوارض برای خودروهای با سطح آلایندگی کمتر و دارای معاینه فنی برتر
ب) تخفیف عوارض برای تردد در ساعات کم ترافیک روز در شهر تهران
ج) کنترل مکانیزه معاینه فنی و اعمال قانون خودروهای فاقد معاینه فنی معتبر
د) تخفیف عوارض برای خودروهای هیبریدی و برقی
با توجه به تردد انواع وسایل نقلیه در شهر تهران، با سنین مختلف و اغلب فرسوده، توجه صرف به کاهش تردد وسایل نقلیه در راستای کاهش آلودگی هوا راهگشا نبوده؛ لذا طرح کاهش (LEZ) با درنظر گرفتن تمامی پارامترها و هوشمندسازی فرایندها به‌دنبال کاهش مؤثر آلودگی هوا در کلانشهر تهران است.
*مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
