نقش عروسک در رشد و تکامل کلامی کودک

آزاده سلطانی- روزنامه‌نگار

از دیدگاه بهداشت روان، عروسک درمانی شیوه‌ای دلپذیر برای مداوا در قلمرو روان درمانی است. عروسک، واسطه‌ای پذیرفته شده از سوی بزرگسالان و کودکان در جهت ارتباط و تبادل احساس، عاطفه و اندیشه بین این دو نسل است که در برخی از کشورها به جایگاه این ابزار تربیتی، اهمیت خاص داده شده است. می‌توان از این طریق، به کودک آموزش داد و اوقات فراغت او را به‌صورت مفید و مطلوبی پربار کرد و نکات منفی و ناسالم عاطفی، احساسی، رفتاری و شناختی او را بهبود بخشید. در حیطه روانپزشکی و روانشناسی بالینی کودک، متخصص بالینی، قادر است با استفاده از عروسک‌ها به اطلاعات مفید بالینی برای تشخیص مسائل روانی کودک دست یابد و بعد از تشخیص بالینی، درمانگر طرح مناسبی را به‌منظور درمان از طریق بازی تهیه و در جلسات درمانی اجرا کند.
نقش عروسک‌بازی، در رشد و تکامل کلامی کودک کاملاً درخور توجه است. کودک در ارتباط با عروسک، دوست دارد موقعیت خود را بیان و دنیای اطراف خود را تعریف کند. تعریف او از دنیا، تصویرهایی است که از پدر، مادر، برادر و خواهر، خانه و کوچه‌های اطراف خانه خود دارد. اگر پدر و مادر، در برخورد با او بی‌میلی کنند و یا برعکس – رفتار مناسبی داشته باشند، کودک این رفتارها را برای عروسکش بازگو می‌نماید و همین تعریف کردن اساس آرامش و تخلیه روانی کودک می‌گردد و در نهایت باعث تجلی و بروز برخی از بیانات و گفته‌های ناب و ارزشمند در ذهن کودک می‌شود. بنابراین رفتار کودک با عروسک، در پیشرفت و تکامل کلامی کودک مؤثر می‌افتد. به شرط آنکه ما رفتار و گفتار کودک را  هنگام گفت‌وگو با عروسک جدی بگیریم.

میل به داشتن هم صحبت
یکی از نیازهای اساسی که باعث گرایش کودک به عروسک می‌شود، میل به داشتن هم صحبت است. عروسک برای کودک یک شخص محسوب می‌شود و با او رابطه اجتماعی برقرار می‌کند. ضمن اینکه کودک با توجه به اینکه مسئول عروسک شناخته می‌شود، در مسیر رشد مسئولیت‌پذیری و خلاقیت اجتماعی قرار می‌گیرد. در مورد برخی از کارکردهای روانی عروسک بازی و عروسک درمانی باید گفت بازی‌های عروسکی (بازی‌های عروسک‌ها) در بازی درمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین انواع بازی درمانی‌ها مطرح شده و اهمیت دارد. بعضی از کارکردهایی که در بازی‌های عروسکی وجود دارند و نقش مستقیمی در بهداشت روانی کودک ایفا می‌کنند عبارتند از:
 احساس داشتن به عروسک و تعلق یافتن به او
 حس سرپرستی و مسئولیت مراقبت از عروسک
 ایجاد ارتباط احساسی و عاطفی با عروسک
 فعالیت‌های روانی – عقلی و باروری ذهنی کودک در ارتباط با عروسک
 خوشحال شدن و لذتبخش شدن اوقات فراغت کودک
 همذات‌پنداری عروسک با خود
  افزایش اعتماد به نفس کودک به‌علت سرپرستی و مراقبت از عروسک
 رشد عواطف و گرایش‌های عاطفی کودک
 افزایش قدرت تصمیم‌گیری و هدایت فکری

مداخله در عروسک بازی ممنوع
هنگام بازی کودک با عروسک جهت‌دهی و تصمیم بزرگسالانه نداشته باشید. بلکه عروسک را همانگونه ببینید که کودکان می‌بینند و احساس می‌کنند. یعنی همانند کودک حس کرده و درنظر بگیرید. توجه کنید که کودکان با عروسک‌های خود راحت صحبت می‌کنند. پس سعی کنید از آنها نخواهید که به‌صورت کلیشه‌ای و بسته با عروسک‌ها حرف بزنند بلکه آنها را تشویق کنید آنگونه که دوست دارند با عروسک‌ها صحبت کنند. در دیدگاه بعضی خانواده‌ها عروسک به‌عنوان دوست کودک است نه وسیله‌ای در جهت سرگرمی کودک. به همین دلیل کودک کارکردی تحت عنوان راز و نیاز عروسک را برای خود مطرح می‌کند و از آن به خوبی استفاده می‌کند. در سایه این نگرش خانواده بهتر می‌تواند احساس تنهایی و خلأ روانی کودک را جبران کند. در چنین ارتباطی، کودک برای عروسک دلتنگی می‌کند، نگرانش می‌شود و سعی در مراقبت بیشتر و دقیق‌تر از او می‌کند.

عروسک واسطه تربیتی والدین و کودکان
عروسک می‌تواند واسطه تربیتی ما با کودک و یا کودک با محیط پیرامون او باشد و در این نقش، می‌تواند پیام تربیتی را از ما گرفته و به کودک منتقل کند. علاوه بر اینکه احساس عاطفی و فکری کودک را متقابلا به ما انتقال می‌دهد. در مورد ارتباط کودک با عروسک باید گفت که ما می‌توانیم از طریق ثبت و یادداشت نوع ارتباط کودک با عروسک‌هایش  هنگام بازی، با دنیای کودک بیشتر آشنا شویم و در برنامه‌ریزی و هدایت تربیتی او مفاهیم و اصول و اهداف واقعی‌تری را انتخاب کنیم. در نهایت اینکه عروسک درمانی و اجرای نمایش عروسکی و آشنا‌سازی‌ کودک با عروسک، هم به‌منظور پر کردن اوقات فراغت و هم بهینه‌سازی‌ شرایط روانی – زیستی کودک، از نظر بهداشت روان ارزش فراوان دارد. از طرف دیگر بازی درمانی روشی است روانپزشکی و روا‌نشناسی که از طریق آن، کودک در بازی و از طریق بازی هیجان سرکوب شده خود را برون فکنی می‌کند و برخی از مشکلات روانی کودک، درمان می‌شود.