آغاز دوره ششم انقراض ‌جمعی حیات‌وحش

لیلی عزالدین‌لو-رئیس گروه ژنتیک موزه تاریخ طبیعی

وارد دوره ششم انقراض دسته‌جمعی گونه‌های حیات‌وحش شده‌ایم و فعالیت‌های انسانی علت انقراض پرشتاب و نگران‌کننده گونه‌های مختلف حیات‌وحش است. جمعیت گونه‌های حیات‌وحش برای سازگاری با تغییرات محیطی، نیازمند تنوع ژنتیک هستند و برهمین اساس حفظ تنوع ژنتیک یکی از اولویت‌های سه‌گانه در جهان است.
 تنوع ژنتیک برای حفظ بقا و پتانسیل تکامل و سازش جمعیت‌ها و گونه‌ها بسیار ارزشمند است و بقای طولانی‌مدت گونه را تضمین و برای پایداری کل اکوسیستم اهمیت دارد. از این‌رو کاهش تنوع ژنتیک به‌معنای کاهش توانایی جمعیت‌ها برای سازگاری با تغییرات محیطی از طریق انتخاب طبیعی است.
با توجه به نرخ رو به رشد انقراض گونه‌ها، بسیاری از زیست‌شناسان معتقدند که امروزه وارد دوره ششم انقراض دسته‌جمعی گونه‌ها شده‌ایم و این سرعت رشد در طول قرن آینده، بسیار نگران‌کننده است، حال سؤال اینجاست که چرا گونه‌های بسیار زیادی در معرض خطر انقراض هستند؟ پاسخ در بسیاری از شرایط، فعالیت‌های انسانی است.
کشاورزی، جنگل‌تراشی، معدن‌کاری، سدسازی و شهرسازی، زیستگاه تعداد بی‌شماری از گونه‌ها را در سرتاسر دنیا نابود کرده است. گونه‌های بسیار زیادی به‌دلیل ورود گونه‌های وارداتی توسط انسان به‌صورت عمدی یا غیرعمدی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند. شکار، صید و تجارت گونه‌ها و اجزای آنها به بهره‌برداری بی‌رویه از آنها منجر شده ‌و بسیاری از گونه‌ها از آلودگی‌های صنعتی و کشاورزی متاثر شده‌اند.
فرایندهای تهدیدکننده متنوع هستند، اما نتیجه آنها کاهش اندازه جمعیت‌های وحشی و کاهش تنوع ژنتیک گونه‌ها‌ست. تاکنون تنوع ژنتیک در هزاران گونه مورد ارزیابی قرار گرفته و تحلیل صدها مجموعه داده، نشان می‌دهد که تنوع ژنتیک به‌ویژه از زمان انقلاب صنعتی به بعد در حال کاهش است.
در چنین شرایطی حفاظت ژنتیک اهمیت می‌یابد. نادیده‌گرفتن مباحث ژنتیک در مدیریت گونه‌ها، اغلب منجر به مدیریت نامطلوب شده و در برخی موارد سبب اتخاذ تصمیمات فاجعه‌بار می‌شود و به همین دلیل، امروزه ژنتیک به بخش جدایی‌ناپذیر علم حفاظت تبدیل شده است.
هدف بلندمدت ژنتیک حفاظت، حفظ گونه‌ها به‌صورت موجودات پویا‌ست که قادر باشند بر تغییرات محیطی فائق آیند. ژنتیک حفاظت در شاخه‌های متعدد فعالیت می‌کند و تمرکز آن، بررسی عواملی است که منجر به کوچک‌شدن جمعیت گونه‌های حیات‌وحش می‌شود. حفاظت ژنتیک یکی از روش‌های کاربردی و نسبتا دشوار حفاظت است که در آن چگونگی استفاده از داده‌های ژنتیک برای تعیین گونه‌ها و جمعیت‌های متمایز به‌عنوان جمعیت‌ها و گونه‌های قابل حفاظت مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در حفاظت ژنتیک است که حتی با بهره‌گیری از ژنتیک مولکولی می‌توان برای مدیریت جمعیت‌های وحشی یا در اسارت، تصمیم درست اتخاذ کرد.