خانه مشترک برای تجار ایران و عربستان

 احمد میرخدایی- روزنامه‌نگار

کمتر از یک‌ماه از آغاز دوباره روابط دیپلماتیک ایران و عربستان و آشتی 2 قدرت بزرگ منطقه می‌گذرد. این اتفاق که مقدمات آن از ماه‌ها قبل شروع شده بود، به‌سرعت در حال اثرگذاری بر سایر حوزه‌هاست. آخرین خبرها حاکی  است با پیگیری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، قرار است اتاق مشترک بازرگانی ایران و عربستان تشکیل شود.
به گزارش همشهری، ایران و عربستان هیچ‌گاه روابط تجاری قابل‌توجهی نداشته‌اند و رکورد تجارت آنها از 800میلیون دلار در اوایل دهه 90فراتر نمی‌رود؛ اما شواهد حاکی از این است که پیش از برقراری روابط دیپلماتیک 2 کشور در 19اسفند 1401و احتمالاً با میانجیگری عراق پای میز مذاکره نشستند، بازیابی تجارت 2کشور نیز در دستور کار قرار گرفته است. آمارها نشان می‌دهد: ارزش تجارت ایران و عربستان که در کل سال 1400کمتر از 42هزار دلار بود، در 8‌ماه امسال به مرز 15میلیون دلار افزایش پیدا کرده است. با این حساب، می‌توان اینگونه قلمداد کرد که بحث راه‌اندازی اتاق مشترک بازرگانی میان 2 کشور با هدف ارتقای روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه به سطوح بالاتر و ارقام چشمگیر مطرح شده است.

استقبال بخش خصوصی  
عضو هیأت رئیسه اتاق ایران با اشاره به استقبال بخش خصوصی از عادی‌سازی روابط ایران و عربستان، از پیگیری راه‌اندازی اتاق مشترک بازرگانی ایران و عربستان توسط اتاق ایران خبر داده است. کیوان کاشفی، با ابراز امیدواری به تداوم تعاملات مثبت با عربستان سعودی، می‌گوید: ایران و عربستان 2 کشور بزرگ و مهم منطقه هستند. همکاری سیاسی و اقتصادی 2 کشور زمینه‌ساز ثبات در منطقه است. از سوی دیگر، برگشت آرامش نسبی به بازارهای مالی ازجمله ارز و طلا بعد از عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نشان می‌دهد که تصمیمات درست سیاسی تا چه اندازه می‌تواند بر اقتصاد کشور اثر بگذارد. طبق اظهارات کاشفی، بخش خصوصی بعد از عادی‌سازی روابط سیاسی با عربستان، اقدامات لازم را برای تعاملات اقتصادی با این کشور را آغاز کرده و برنامه‌ریزی لازم از سوی اتاق ایران برای تعامل اقتصادی با عربستان و اتاق بازرگانی این کشور آغاز شده است. عضو هیأت رئیسه اتاق ایران می‌گوید: عربستان از معدود کشورهای منطقه است که با آن اتاق بازرگانی مشترک نداریم؛ ازاین‌رو با پیگیری اتاق ایران به‌زودی اتاق مشترک بازرگانی 2 کشور تاسیس می‌شود که گام مفید برای پیشبرد اهداف اقتصادی ایران و عربستان خواهد بود. همچنین برنامه داریم بلافاصله بعد از بازگشایی سفارتخانه‌ها و مستقر شدن سفیران 2 کشور، تبادلات هیأت‌های تجاری را آغاز کنیم.

سابقه تجارت ایران و عربستان
بررسی روابط تجاری ایران و عربستان حاکی از آن است که در فراز و نشیب روابط سیاسی 2کشور، بالاترین ارزش مبادلات تجاری ایران و عربستان به سال 1385اختصاص داشته که به 950میلیون دلار رسیده است و بعدازآن هیچ‌گاه تجارت 2 کشور از چنین رونقی برخوردار نشده است. بازخوانی آمارهای تجارت خارجی نشان می‌دهد: در سال 1385از مجموع تجارت 950میلیون دلاری ایران و عربستان سعودی، 600میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به عربستان بوده و 350میلیون دلار مربوط به واردات ایران از این کشور اختصاص داشته است اما در سال‌های بعد گرچه تراز تجاری مثبت تقریباً به نفع ایران حفظ شده اما ارزش مبادلات با افت چشمگیر مواجه بود است؛ به‌گونه‌ای کل تجارت 2 کشور در ابتدای دهه 90به کمتر از 200میلیون دلار رسیده و این رقم در سال 1392اندکی بیش از 130میلیون دلار بود. در ادامه نیز بعد از حمله به سفارت عربستان در تهران در دی‌ماه 1394که به قطع کامل روابط اقتصادی و سیاسی منجر شد، ارزش تجارت دوجانبه به ارقام بسیار ناچیز چند هزار دلار افت کرد. حالا اما، بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد مبادلات تجاری ایران و عربستان در طول سال گذشته و در سایه مذاکرات عادی‌سازی روابط بهبود پیدا کرده و صادرات ایران به این کشور در 8‌ماه 1400به 14میلیون و 710هزار دلار رسیده است. رقمی که البته در سپهر تجارت بین‌المللی رقم قابل‌اعتنایی محسوب نمی‌شود اما در مقایسه با صادرات 42هزار دلاری ایران در سال 1400بیانگر گشایشی قابل‌تأمل در این حوزه است.

دورنمای بازار سعودی برای ایران
عربستان سعودی مهم‌ترین کشور نفتی، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای ایران و مهم‌ترین عضو شورای همکاری خلیج‌فارس است که در سال‌های اخیر و با تغییر برخی سیاست‌ها داخلی و خارجی، اهداف بلندپروازانه‌ای برای نقش‌آفرینی جهانی در چشم‌انداز ۲۰۳۰ تعریف کرده است. بر مبنای آمارهای بانک جهانی در حوزه تجارت کالایی، در سال ۲۰۲۰ مهم‌ترین شرکای صادراتی عربستان امارات متحده عربی با سهم ۴.۸درصد، چین با ۴.۴۱درصد، هند با ۱.۶۷درصد، سنگاپور با ۱.۵۵درصد و بحرین با یک درصد بوده‌اند. در مقابل، 5 شریک اول وارداتی عربستان در این سال نیز شامل چین با سهمی بالغ‌بر ۲۰.۱۹درصد، ایالات‌متحده با ۱۰.۷۴درصد، امارات متحده عربی با ۶.۸۴درصد، آلمان با ۵.۱۹درصد و هند با ۴.۸۵درصد بوده است.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نشان می‌دهد: عربستان سعودی در حوزه تجارت خدمات، واردکننده خدمات با میانگین کسری سالانه ۶۱میلیارد دلار طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بوده که این رقم در سال ۲۰۱۵ به بالاترین رقم یعنی ۷۳.۶میلیارد دلار رسیده است؛ بااین‌حال، صادرات خدمات عربستان سعودی به‌طور قابل‌توجهی در مدت مشابه افزایش یافته و از ۱۴.۵میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۲۴.۲میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسیده است. در این میان، عربستان، کشوری کلیدی در گردشگری مذهبی است و میلیون‌ها نفر سالانه به این کشور برای ادای حج سفر می‌کنند و این مسئله نیز در افزایش ظرفیت و جذابیت بازار عربستان نقش دارد. بررسی دیپلماسی اقتصادی عربستان برای چشم‌انداز 2030حاکی از این است که این کشور با موقعیت برتر در جهان اسلام، به‌دنبال ارتقای موقعیت خود به‌عنوان هاب جهانی تجارت و سرمایه‌گذاری است و به‌شدت توسعه صنعتی بر پایه کاهش نقش نفت در اقتصاد را دنبال می‌کند. ساختار نهادی دیپلماسی اقتصادی عربستان در سال‌های اخیر با هدف تمرکزگرایی و افزایش اختیارات نهادهای بوروکراتیک متحول شده و اقداماتی نظیر تقویت همکاری‌های این کشور با چین در ماه‌های اخیر و همچنین نقش‌آفرینی در کریدور هند- عرب مد که هند، امارات، عربستان، اردن
و یونان را به یکدیگر متصل می‌کند، ازجمله رفتارهایی است که نشان می‌دهد عربستان منافع ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک به‌دنبال ارتقای جایگاه خود در منطقه و جهان است. اقداماتی که البته ثمردهی آنها به‌شدت نیازمند تنش‌زدایی و پرهیز از برخوردهای سلبی است و همین می‌تواند از دلایل تغییر رفتار سعودی‌ها نسبت به ایران باشد.