پاریس در تعلیق

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

تصمیم امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، برای افزایش سن بازنشستگی از 62 به 64سال، یک زلزله سیاسی در این کشور به راه انداخته است. اگرچه از نظر قانونی مکرون اکنون با استناد به اختیارات ویژه، طرح مورد نظر خود را بدون تصویب در مجلس ملی به قانون اجرایی تبدیل می‌کند، اما حقیقت آنکه ضمانت اجرای یک قانون بیش از تشریفات رسمی، میزان مشروعیت و مطلوبیت پذیرش آن است.
طرح مکرون با توسل به اختیارات ویژه رئیس‌جمهور صورت قانونی به‌خود گرفته، اما اعتراضات گسترده 2ماه گذشته به همراه اعتصابات نشان می‌دهد که این طرح فاقد رضایت عمومی لازم در جامعه فرانسه است. اعتصاب پالایشگاه‌ها در فرانسه روز شنبه هم ادامه یافت و رویترز از برنامه معترضان برای انجام تظاهرات بیشتر خبر می‌دهد. همزمان ادامه اعتصابات در میان کارگران و نیروهای شهرداری پاریس از این شهر معروف در حوزه گردشگری، یک شهر غرق در زباله ساخته که در بسیاری از خیابان‌ها و کوچه‌هایش، بسته‌های مشکی‌رنگ زباله روی هم انباشته شده است.

جلیقه‌زردها برمی‌‌گردند؟
با تداوم اعتراضات طی 2‌ماه گذشته، فرانس‌24 گزارش داده که این وضعیت می‌تواند منادی بازگشت «جلیقه‌زردها» به خیابان باشد؛ جنبشی اعتراضی که در سال2018 به‌عنوان اعتراض علیه افزایش قیمت سوخت آغاز شد و رفته‌رفته با گسترده‌ترشدن دامنه خواسته‌های معترضان به مسائل معیشتی، به بزرگ‌ترین حرکت اعتراض اجتماعی علیه مکرون در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش تبدیل شد. اعتراضات جلیقه‌زرد‌ها با اعتصابات، تظاهرات هفتگی، مسدودکردن جاده‌ها و انبارهای سوخت و بدترین درگیری‌ها با پلیس ضدشورش در دهه‌های اخیر فرانسه همراه شد و اکنون همین سناریو را برای اعتراضات فعلی فرانسه نیز می‌توان متصور بود.
فضای اجتماعی فرانسه پس از بی‌توجهی مکرون به مخالفت‌ نمایندگان مجلس ملی علیه طرح بازنشستگی در حال گرایش به سمت رادیکالیزه و تندرو شدن است. لوران اسکور، رئیس فدراسیون اتحادیه‌های کارگری به خبرگزاری فرانسه گفته است: «وقتی این همه خشم وجود دارد، عناصر رادیکال‌تر رفتار خواهند کرد، این چیزی نیست که ما می‌خواهیم، اما اتفاق خواهد افتاد و مقصر این وضعیت، دولت است.»

مکرون روی لبه تیغ
در حال حاضر مکرون برای تصویب طرح خود در مجلس با شکست مواجه شده و حمایت مجلس ملی را از دست داده است. از همین‌رو استفاده از اختیارات ویژه تنها سلاح مکرون در برابر مخالفانش بوده است. پولیتیکو گزارش می‌دهد که افکار عمومی در فرانسه درباره استفاده از ماده‌49.3 قانون اساسی یعنی همان ماده‌ای که به رئیس‌جمهور اختیارات ویژه فراتر از مجلس می‌دهد، تغییر کرده و بسیاری از فرانسوی‌ها استفاده مکرون از اختیارات ویژه را توهین آشکار به مجلس ملی می‌دانند، چون مردم خواهان شفافیت و دمکراسی بیشتر هستند، نه اقتدارگرایی فردی.
به‌دلیل نارضایتی‎های گسترده از طرح بازنشستگی مکرون، وضعیت سیاسی دولت او نیز بسیار ضعیف است. نیویورک‌تایمز گزارش می‌دهد که مکرون با گذشت 6سال از دوران ریاست‌جمهوری خود، اکنون به یک «سیاستمدار تنها» تبدیل شده است. ژاک روپنیک، استاد علوم سیاسی معتقد است: «مکرون با طرح بازنشستگی خود با همه دشمنی می‌کند و به‌نظر می‌رسد به فکر آینده سیاسی خود نیست.» در واقع در فرانسه که بسیاری از مردم به‌دلیل تورم جهانی سوخت برای پرداخت قبوض خود با مشکل مواجه هستند و چشم‌اندازی هم برای بهبود اوضاع ندارند، طرح مکرون به چالش بزرگ‌تری تبدیل شده و بعید است که شهروندان معترض فرانسوی به آسانی حاضر به کوتاه‌آمدن در برابر دولت مکرون باشند.

دولت، ناگزیر از تغییر قوانین
اگرچه مخالفت‌های بسیاری با طرح مکرون برای تغییر قوانین بازنشستگی وجود دارد، اما یک حقیقت را نمی‌توان نادیده گرفت و آن دلایل اقتصادی افزایش سن بازنشستگی در فرانسه است. روزنامه واشنگتن‌پست میزان مخالفت‌ها با افزایش سن بازنشستگی در فرانسه را تا دو‌سوم افکار عمومی این کشور می‌داند، اما همزمان تأکید دارد که تغییر قوانین بازنشستگی در فرانسه در ادامه همان چالشی است که کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا نیز با آن مواجه هستند. در واقع امروزه نه فقط فرانسه، بلکه بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با چالش ارائه خدمات بازنشستگی به جمعیت بزرگ و رو به رشد بازنشستگان روبه‌رو هستند. سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرده است که تا سال‌2050، تعداد افراد مسن‌تر از 65سال در سراسر جهان دو‌برابر خواهد شد و جمعیت افراد مسن‌تر از 65سال از حدود 700میلیون به حدود 1.5میلیارد نفر خواهد رسید. فرانسه نیز از قاعده افزایش جمعیت سالمند مستثنی نیست. به گزارش مؤسسه ملی مطالعات جمعیتی فرانسه، همزمان با رشد هرکودک فرانسوی در هر 5دقیقه، بیش از 3نفر به بالاتر از 65سال می‌رسند. به‌عبارت دیگر، در این کشور 3نفر در برابر یک کودک در هر 5دقیقه به جمعیت سالمند افزوده می‌شود و همین روند نشان‌دهنده حرکت آرام جمعیت فرانسه به‌سوی سالمندی است.
همچنین میانگین امید به زندگی در فرانسه در سال‌های اخیر افزایش یافته است. در سال‌2020 امید به زندگی به حدود 85سال برای زنان و 79سال برای مردان رسید که جزو بالاترین ارقام در جهان است. براساس گزارش واشنگتن‌پست، در حال حاضر، فرانسه نزدیک به 15درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف حقوق بازنشستگی می‌کند و با افزایش جمعیت بازنشستگی، این رقم ممکن است بیشتر هم شود. از سوی دیگر، سن بازنشستگی در فرانسه در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی چندان هم زیاد نیست. به‌عنوان مثال، در آلمان سن بازنشستگی 65سال است و نمایندگان به‌دنبال افزایش سن بازنشستگی به 67سال هستند. در واقع ایراد بزرگ مکرون در اجرای طرح بازنشستگی آن است که نتوانسته شهروندان خود را به‌خوبی قانع کند؛ هرچند آنگونه که واشنگتن‌پست گزارش می‌دهد، کشورهایی مانند فرانسه در نهایت ناگزیر به افزایش سن بازنشستگی برای فائق‌آمدن بر بحران‌های اقتصادی آینده هستند.


تحلیل
نگاه نگران فرانسه به اعتراضات

گاوین مورتیمر، ستون‌نویس مجله اسپکتیتور: اگرچه فرانسه طی 2‌ماه گذشته با موجی از اعتراضات و اعتصابات سراسری علیه طرح افزایش سن بازنشستگی روبه‌رو بوده است، اما جامعه فرانسه در برابر موج اعتراضات رویکردی محافظه‌کارانه در پیش گرفته است. ترس از بی‌ثباتی و آشفتگی با محافظه‌کاری همراه شده و همه فرانسوی‌ها حاضر به همراهی با معترضان نیستند. همچنین از زمان شروع اعتراضات، تعداد خیابان‌هایی که محل برگزاری تظاهرات بوده، به‌طور پیوسته کاهش یافته و جمعیت معترضان از حدود 1.3میلیون نفر به 350هزار نفر رسیده است. نگرانی از
هرج و مرج حتی در میان معترضان فرانسوی نیز دیده می‌شود و در میان شعارهای بی‌شمار معترضان روی پلاکاردها، هشدار نسبت به تکرار حوادث سال 1968 نیز نوشته شده است. در‌ماه می‌1968 فرانسه به‌مدت 7 هفته درگیر اعتصابات و تظاهرات شد و اکنون فرانسوی‌ها نگران تکرار همان شرایط هستند. در عین حال رأی عدم‌اعتماد به کابینه مکرون نیز به سادگی قابل حصول نیست، چون با وجود مخالفت‌های گسترده علیه دولت، بسیاری از نمایندگان حاضر نیستند که پاریس را وارد یک چالش سیاسی نامعلوم کنند.