جایزه جهانی برای دولت هوشمند ایران

عمادالدین قاسمی پناه-روزنامه‌نگار

در آخرین روزهای سال1401 «پروژه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند جمهوری اسلامی ایران» در بخش جوایز اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی امسال که به WSIS 2023 مشهور است، به‌عنوان پروژه برتر اتحادیه بین‌المللی ارتباطات (ITU) برگزیده شد. هدف اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (World Summit on the Information Society Forum) که هر سال برگزار می‌شود، دستیابی به یک چشم‌انداز و تعهد مشترک برای شکل‌گیری یک جامعه اطلاعاتی مردم‌محور، اختصاصی و در عین حال، توسعه‌محور است. بر این اساس، هرکسی قادر خواهد بود اطلاعات را تولید کند، به اشتراک بگذارد، مورد استفاده قرار دهد و به آن دسترسی داشته باشد. این اجلاس که از 22 تا 26 اسفند1401 برگزار شد، در بخش نهایی داوری پروژه‌های دولت الکترونیک مسابقات اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی، پروژه دولت هوشمند ایران را به‌عنوان یکی از پروژه‌های برتر در حوزه دولت الکترونیک انتخاب کرد. آخرین گزارش‌ها از پیشرفت این پروژه در کشور حاکی است که بخش قابل‌توجهی از دستگاه‌های حاکمیتی به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل شده‌اند، اما بخشی دیگر هنوز با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. با این پروژه، علی‌القاعده مردم نه‌تنها نیازی به مراجعه حضوری به دستگاه‌های حاکمیتی برای بیشتر کارها نخواهند داشت، بلکه مدارک کاغذی هم حذف خواهد شد.
 
اتصال 93درصد دستگاه‌ها
مجری اصلی این پروژه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که قرار است با همکاری دستگاه‌های دیگر، این پروژه را نهایی کند. آنگونه که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرده، تاکنون ۹۳درصد از دستگاه‌های اجرایی به «پنجره ملی خدمات دولت هوشمند» پیوسته‌اند و چیزی حدود 3هزار خدمت از این طریق در دسترس کاربران قرار دارد.
زارع‌پور در متنی که منتشر کرده نوشته است: یکی از برنامه‌های راهبردی و مهم دولت سیزدهم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحقق دولت هوشمند است. به‌گفته او «طی یک‌و‌نیم‌سال گذشته با کار و تلاش شبانه‌روزی همکارانم در سازمان فناوری اطلاعات، مشارکت سازمان اداری و استخدامی و همکاری سایر دستگاه‌های اجرایی این پروژه پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.» این در حالی است که وزیر ارتباطات عنوان می‌کند که باوجود این پیشرفت، «تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم».

بودجه ۱۴۳۲میلیارد تومانی
«رسیدن به نقطه مطلوب» به این معنی است که برای بعضی از دستگاه‌ها باید بودجه‌ای درنظر گرفته شود تا چالش‌های خود برای اتصال به این سامانه و ارائه خدمات به مردم را رفع کنند.
به همین منظور، براساس لایحه بودجه1402 برای بخش ارائه خدمات یکپارچه دولت هوشمند در مجموع، 1432میلیاردو۱۲۰‌میلیون و ۳۰۰‌هزار‌تومان درنظر گرفته شده تا برای توسعه خدمات هوشمند دستگاه‌های مختلف هزینه شود. در این بخش برای 22دستگاه حاکمیتی بودجه اختصاصی درنظر گرفته شده تا به این هدف برسند. مشاهدات، بیانگر این موضوع است که وزارت دادگستری و همچنین آموزش و پرورش بیشترین سهم از این رقم را به‌خود اختصاص داده‌اند. به‌عبارت دیگر، برای گسترش حوزه فناوری اطلاعات در وزارت دادگستری مبلغ 493میلیاردو500میلیون تومان و برای آموزش و پرورش هم 490میلیارد تومان درنظر گرفته شده است. برای سایر دستگاه‌ها هم مبالغ مختلفی درنظر گرفته شده که ستاد مبارزه با مواد‌مخدر با 200میلیون تومان کمترین سهم از رقم 1432میلیارد تومانی را برای توسعه خدمات هوشمند در اختیار خواهد گرفت.
 
ارائه 20درصد خدمات تا دی1402
تلاش‌های وزارت ارتباطات و دستگاه‌های دیگر برای اتصال همه دستگاه‌های مشمول به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، باید در سال آینده منتج به ارائه همه خدمات دولت از طریق این پنجره و ارائه حداقل 20درصد از خدمات دستگاه‌های اجرایی به‌صورت هوشمند باشد.
این تکلیفی است که مجلس برعهده دولت گذاشته است. درواقع، مجلس دستگاه‌های اجرایی را مکلف کرده تا پایان دی‌ماه سال آینده حداقل ۲۰درصد از خدمات خود را به‌صورت تمام الکترونیکی و بدون دریافت هیچ‌گونه مدرکی ارائه دهند. تمام‌الکترونیکی هم به این معنی است که همه مراحل درخواست تا دریافت خدمت به‌صورت آنی، برخط، بدون دخالت عامل انسانی و «بدون اخذ هرگونه مدرک» از متقاضی و با استفاده از داده‌ها و اطلاعات ملی صورت پذیرد.
علاوه بر این دستگاه‌های اجرایی مشمول، مکلف شده‌اند حداکثر تا پایان آذرماه سال آینده، همه استعلام‌هایی را که توسط سایر دستگاه‌ها از آنها انجام می‌شود، به‌صورت برخط و آنی از طریق مرکز ملی تبادل اطلاعات در اختیار دستگاه‌های متقاضی قرار دهند.
 
ایجاد انگیزه برای کم‌کارها
اهدای جایزه WSIS Prize Champion 2023 به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که به وسیله رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران به نمایندگی از این وزارتخانه دریافت شده، نشانگر تلاش‌هایی است که در این زمینه صورت گرفته. با این حال، انتظار می‌رود که این جایزه و همچنین رقم بودجه1402 این پروژه، انگیزه لازم برای عمل به تکلیف مجلس شورای اسلامی را برای بازیگران اصلی این پروژه فراهم کند.
اکنون بعضی از دستگاه‌ها هنوز به پنجره ملی خدمات دولت هوشمند متصل نشده‌اند. آخرین آمارهای جزئی نشان می‌دهد که برخی دستگاه‌ها بیش از 75درصد به پنجره ملی خدمات هوشمند متصل شده‌اند. ازجمله این دستگاه‌ها می‌توان به کمیته امداد و سازمان حفاظت از محیط‌زیست اشاره کرد. این در حالی است که بخشی دیگر از دستگاه‌ها در گروه بالای 50درصد قرار می‌گیرند. در این میان، میزان اتصال برخی دستگاه‌ها به پنجره ملی خدمات هوشمند زیر 10درصد عنوان شده است.
براساس یکی از آخرین اظهارنظرهای وزیر ارتباطات برخی دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، بانک‌های دولتی به‌غیر از یک بانک هنوز به این پنجره متصل نشده‌اند که «امیدواریم تا پایان سال براساس قولی که داده‌اند، متصل شوند».‌

مکث
انتشار اپلیکیشن دولت هوشمند
برای سهولت دسترسی مردم به خدمات الکترونیک، سازمان فناوری اطلاعات اخیرا نرم‌افزار پنجره ملی خدمات دولت هوشمند را عرضه کرد.  این اپلیکیشن که هم به‌صورت مستقیم دانلود می‌شود و هم قابل دریافت از فروشگاه‌های نرم‌افزاری است، برای سیستم‌های عامل اندروید و iOS اجرا می‌شود. به‌عبارت دیگر، کاربران پنجره ملی خدمات دولت هوشمند علاوه بر نسخه تحت وب این سامانه، می‌توانند روی گوشی تلفن همراه خود هم از خدمات این سامانه بهره‌مند شوند.