اهمیت نگهداری از یک میلیارد اصله نهال کاشته شده

محمد درویش؛ فعال محیط‌زیست

12میلیون هکتار کل مساحت جنگل‌های ایران است که شامل جنگل‌های هیرکانی در 3استان گلستان و مازندران و گیلان، جنگل‌های ارسباران در اردبیل و آذربایجان‌شرقی، رویشگاه زاگرسی که 14استان غربی کشور را شامل می‌شود؛ جنگل‌های حرا و مانگرو در استان‌های بوشهر، هرمزگان و جنوب سیستان‌وبلوچستان می‌شود. لکه‌های جزئی از رویشگاه‌های جنگلی نیز در مرکز ایران که به منطقه ایرانی و تورانی شهرت دارد و در اطراف ارسنجان و سبزوار واقع شده نیز رویشگاه‌های پسته وحشی یا بنه و جنگل‌های تاغ وجود دارد.

مهم‌ترین طرح در احیای جنگل‌های ایران
در نیم‌قرن اخیر نیز 2میلیون هکتار جنگل‌کاری در مناطق بیابانی کشور، بیشتر در مرکز و شرق استان اصفهان، نائین، اردستان، بخش‌هایی از سیستان، خراسان و سمنان و کرمان و اطراف کاشان انجام شده است. جنگل‌کاری در این مناطق نیز بیشتر با هدف تثبیت شن‌های روان صورت گرفته است. اما از آن 2میلیون هکتار جنگل‌کاری انجام شده تنها یک‌میلیون هکتار باقی است و یک‌میلیون هکتار از جنگل‌های این منطقه نیز از بین رفته و نابود شده است.
حالا به جرأت می‌توان گفت که طرح کاشت یک‌میلیارد اصله نهال در کشور می‌تواند با فاصله بسیار زیاد از تمام طرح‌های گذشته، مهم‌ترین طرح احیای جنگل‌های ایران باشد که در شرایط فعلی ایران نیاز بسیاری به آن دارد. طرح کاشت یک‌میلیارد نهال در ایران در فاصله 4سال اگرچه طرح بسیار مهمی است اما پیش‌نیازهایی نیز لازم دارد.

ضرورت  قرق مناطق نهال‌کاری شده
از ابتدای انقلاب تاکنون کاشت و بذرپاشی بیش از 2میلیارد نهال در کشور انجام شده است. اگر این میزان نهال به عمل می‌آمدند الان 2میلیارد درخت و نهال در کشور داشتیم. متأسفانه نه‌تنها این نهال‌ها جان نگرفتند که یک‌میلیارد نهال دیگر هم از دست رفتند. چون متولیان نتوانستند مناطقی را که بذرپاشی و نهال‌کاری کردند قرق کنند یا با جامعه محلی به تفاهم برسند که دام خود را برای چرا به آن مناطق نبرند. بنابراین الزام موفقیت در طرح کاشت یک‌میلیارد نهال از همین حالا درختداری است که از درختکاری نیز مهم‌تر است. به همین دلیل باید از همین حالا که آغاز طرح است، از چرای دام در مناطقی که نهالکاری می‌شوند جلوگیری کرد.

نابودی 8 میلیون هکتار جنگل در 100 سال اخیر
براساس برآوردهای کارشناسی ایران 100سال قبل 20میلیون هکتار جنگل داشت که از 100سال گذشته تاکنون 8میلیون هکتار از جنگل‌های خود را از دست داده است. مهم‌ترین دلیل نابودی جنگل‌ها در نیمه نخست قرن اخیر، جنگ‌ها و تبدیل درختان جنگل‌ها به زغال برای برطرف کردن نیازهای مربوط به پخت‌وپز و گاه تامین سوخت مورد نیاز بود. در 50سال دوم اما تبدیل جنگل‌ها به اراضی کشاورزی و تغییر کاربری آنها برای ویلاسازی و تبدیل سطوح جنگلی به مناطق صنعتی یا توسعه شهرها، گازکشی و کشیدن خطوط نیرو، دلیل اصلی از دست رفتن بخش دیگری از 8میلیون هکتار نابود شده از جنگل‌های ایران در یک قرن اخیر بوده است. در 2دهه اخیر اما تغییرات اقلیمی و سدسازی‌ها بخشی دیگر از جنگل‌های ایران را نابود کرده است. بخش زیادی از رویشگاه‌های زاگرسی و هیرکانی کشور در مخازن سدها مدفون شده‌اند و حتی در ارومیه و ارسباران با ساخت 99سد، رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی این مناطق در مخزن سدها دفن شده‌اند.

لزوم توافق با عشایر و جامعه محلی برای ماندگاری درختان
به همین دلیل در صورتی که طرح کاشت یک‌میلیارد اصله درخت در کشور با موفقیت اجرا شود و نگهداری از درختان کاشته‌شده نیز موفق باشد، 3میلیون هکتار به رویشگاه‌های جنگلی کشور افزوده می‌شود. نهال‌هایی که در جنگل‌های شمال کشور کاشته شوند، نیاز آبی زیادی ندارند و می‌توانند به‌طور طبیعی رشد کنند. اما مهم‌تر از تامین آب برای این درختان، توافق با عشایر و جامعه محلی برای ممنوعیت ورود دام به‌ویژه گونه بز به مناطقی است که نهال‌کاری در آنها انجام می‌شود. بزها از آنجا که از سرشاخه درختان تغذیه می‌کنند و توان بالا رفتن از درخت‌ها را دارند اجازه رشد به درختان به‌ویژه نهال‌ها را نمی‌دهند و به‌اصطلاح رشد نهال را در نطفه خفه می‌کنند. تجربه قرق مناطق برای ایجاد رویشگاه‌های طبیعی در برخی نقاط کشور آزموده شده است. مثلا در کهگیلویه و بویراحمد منطقه‌ای به وسعت هزار هکتار قرق شد و جالب آنکه 200هزار اصله نهال در این منطقه به‌صورت طبیعی رویید. در جنگل‌های شمال کشور نیز که مشکل جدی آب برای رویشگاه وجود ندارد، اگر قرق صورت بگیرد ظرف 10سال جنگل‌های شمال به‌طور کامل احیا می‌شوند.