ایران پیشتاز حفاظت از دریا

زهرارفیعی- روزنامه‌نگار

فرایند رسیدن به توافقات جهانی بر سر حفظ محیط‌زیست طولانی است و همین دیروز بالاخره کشورهای جهان بر سر حفاظت از آب‌های آزاد جهان پس از دهه‌ها به توافق رسیدند. ایران نیز یکی از مذاکره‌کنندگان فعال در حفظ ذخیر‌ه‌گاه‌های دریایی جهان بود.  این توافق تحت عنوان «معاهده دریاهای آزاد»، ۳۰ درصد از آب‌های جهان را با هدف احیای طبیعت دریایی تا سال ۲۰۳۰ تحت حفاظت قرار می‌دهد. نماینده ایران در سازمان ملل در آخرین بیانیه پایانی برای توافق بر سر این معاهده در سپتامبر گذشته اعلام کرده بود: ایران متعهد به ایجاد یک توافقنامه قوی و الزام‌آور است که تنوع‌زیستی اقیانوس را حفظ می‌کند، اما این توافق باید به‌گونه‌ای باشد که اشتراک عادلانه دارایی‌ها را برای کشورهای در حال توسعه تضمین کند. امیدواریم زمانی که نشست IGC5(مرکز توسعه بین‌المللی) از سر گرفته می‌شود، توافقات هم از خط پایان عبور کنند.

   چشم‌انداز معاهده
امضای معاهده دریاهای آزاد در کشورهای عضو، امید حفاظت از زیستگاه‌های دریایی در برابر صید بی‌رویه با روش‌های غیرپایدار آبزیان و توسعه بی‌رویه در این مناطق را افزایش داده است. دوسوم اقیانوس‌های جهان آب‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند.تنها 1.2درصد دریاهای ‌آزاد، تحت حفاظت هستند و با توجه به اینکه اکوسیستم‌های این نواحی به‌درستی بررسی و ثبت نشده، این نگرانی در میان فعالان حفاظت از طبیعت وجود دارد که برخی گونه‌های آبزیان حتی پیش از کشف منقرض شوند. براساس این معاهده، بخش‌هایی از اقیانوس‌های جهان جزو شبکه نواحی حفاظت‌شده محسوب می‌شوند و صدور مجوز فعالیت‌های تجاری در دریا مثل معدن‌کاری در اعماق آب‌ها، فقط بعد از ارزیابی آثار زیست‌محیطی انجام می‌شود. کشورها سعی دارند تدابیری در معاهده دریاهای آزاد بگنجانند که به کشورهای درحال توسعه یا دور از دریا، دسترسی برابر به «منابع ژنتیک دریایی» دهند. منابع ژنتیک دریایی مواد بیولوژیک به‌دست آمده از گیاهان دریایی و آبزیان هستند که در داروسازی، صنعت و غذا کاربرد دارند.آخرین توافق بین‌المللی در حفظ اقیانوس‌ها۴۰سال پیش امضا شد که به اسم «کنوانسیون سازمان ملل در زمینه قانون دریاها» شناخته می‌شود. دانشمندان تاکنون توانسته‌اند حدود ۲۳۰هزار گونه گیاهی و آبزی را در اقیانوس‌ها ثبت کنند. اما تخمین زده می‌شود که شمار واقعی موجودات دریایی بیش از 2میلیون باشد.

   زادآوری آبزیان آب‌های آزاد در سواحل ایران
سواحل جنوبی ایران به‌دلیل وجود مناطق حساس ساحلی مانند جنگل‌های حرا و پهنه‌های مرجانی یکی از بهترین مکان‌ها برای تخمگذاری آبزیانی است که در نهایت راهی آب‌های آزاد می‌شوند. حدود 40سال پیش در آسیای جنوب‌شرقی جنگل‌های حرا برای ساخت حوضچه پرورش میگو تخریب شدند، اما پس از آگاهی از این موضوع که این جنگل‌ها محل زادآوری ماهیان است، استخرهای پرورش میگو بلافاصله برچیده شدند و درختان‌ مانگرو برای احیای جنگل‌های حرا کاشته شد. هسته مرکزی ذخیر‌ه‌گاه حرا (مانگرو) در ایران نیز  بستر کم‌عمق بین نوار ساحلی سرزمینی و جزیره قشم است که پاییز امسال طرح احیای جنگل‌های حرا به حوالی قشم و بندرعباس رسید. «حراکاری» بخشی از پروژه کاشت 1.5میلیون اصله نهال مانگرو در استان هرمزگان است که در نقاط مستعد خط ساحلی خلیج‌فارس اجرایی می‌شود. در سال‌های گذشته بیش از 10میلیون نهال حرا با مشارکت جوامع محلی تولید و در حد فاصل جزر و مد دریا کاشته شد، اما مخاطرات این جنگل‌ها با احداث جاده و پرورش میگو تا تخلیه سوخت قاچاق، بیشتر از سرعت کاشت و رشد آنهاست.

   توسعه با حفظ مناطق مرجانی و جنگل‌های حرا
حمیدرضا بارگاهی، اکولوژیست دریایی: 70درصد کره‌زمین آب است؛ در نتیجه دریاها و اقیانوس‌ها مهم‌ترین اکوسیستم‌ زمین هستند. آنها تامین‌کننده اکسیژن و تنظیم‌کننده اقلیم در کره زمین نیز محسوب می‌شوند. ایران دارای چندین زیستگاه مختلف دریایی است. زیستگاه‌های حساس دریایی مانند مناطق مرجانی، جنگل‌های حرا و مناطق جزر و مدی سواحل، نوزادگاه آبزیان است. بنابراین باید ابتدا این زیستگاه‌ها را شناسایی کنیم. تا‌کنون اطراف چند جزیره مرجانی در جنوب کشور و بخش‌هایی از جنگل‌های حرا به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده تعیین شده است. علاوه بر تغییر رویکرد برنامه‌های کلان کشور به سمت اقتصاد دریا‌محور، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نیز از سال 2022به‌دنبال اجرایی شدن برنامه «انقلاب آبی» است. کشورهایی مثل هند، چین و بنگلادش در چند سال اخیر تحولات اقتصادی زیادی در منابع آبی و دریایی ایجاد کرده‌اند. تنها راه توسعه ایران نیز در مناطق ساحلی امکان‌پذیر است. برای این منظور باید براساس آمایش سرزمین اقدام کرد؛ بدین معنا که مناطق حفاظت‌شده، ذخیره‌گاه‌های زیست کره و زیستگاه‌های خاص را از برنامه‌های توسعه ‌حذف کرد و آنچه از سواحل باقی ‌ماند با رعایت پایداری محیط‌زیستی توسعه یابد. توسعه سواحل جنوبی کشور در خلیج‌فارس و دریای عمان بهترین پدافندی است که می‌توان بر آن متمرکز شد و از اعتبارات توسعه‌ای برای حفاظت و گسترش زیستگاه‌های مصنوعی مرجانی، کاشت جنگل‌های حرا و ایجاد سازه‌ با کمترین آسیب به زیستگاه‌های دریایی به‌خصوص مناطق با ‌عمق کمتر از 200متر (فلات قاره) استفاده کرد.