گزارش
پیروز ماندگار می‌شود
با انجام‌شدن پروژه تکثیر در اسارت، حتی مرگ «پیروز» هم امیدها را برای حفظ نسل یوزهای ایرانی زنده نگه می‌دارد
10ساعت حیاتی برای مرگ و زندگی پیروز، توله یوزپلنگ آسیایی از ساعت 4 و 15 دقیقه عصر دیروز شروع شد. پیروز، اولین توله یوزپلنگی است که در ایران برای نصب دستگاه دیالیز صفاقی راهی اتاق عمل شده است. این توله یوزپلنگ دقیقا فردا 10ماهه می‌شود و هنوز معلوم نیست آیا این گونه به‌شدت در حال انقراض آفتاب صبح امروز را خواهد دید یا نه؟ در لحظه نوشتن این گزارش، او هنوز از اتاق عمل بیرون نیامده و هنوز در شرایط سلامت ناپایداری به‌سر می‌برد. شرایط کلیوی پیروز در روزهای گذشته اگرچه به گفته امید مرادی، رئیس بیمارستان دامپزشکی مرکزی تهران «اندکی بهتر» شده، اما 2راه در صورت عدم بهبود عملکرد کلیه‌ها، پیش‌روی پیروز است؛ همودیالیز یا دیالیز صفاقی. ظاهرا آخرین بررسی‌ها پیش از جراحی نشان داد که بهترین انتخاب پیش‌رو دیالیز صفاقی است. علت انتخاب این روش امکان‌ناپذیر بودن دسترسی به خون مادر پیروز است؛ چراکه ایران برای دومین‌بار باردار شده است. بر اساس تحقیقات صندوق حفاظت از یوزپلنگ، هنوز معلوم نیست که چرا یوزپلنگ‌های در اسارت بیشتر از همتایان وحشی خود مستعد ابتلا به بیماری مزمن کلیوی هستند. به گفته برندی مورنکو کمپبل، از اعضای این صندوق، رژیم غذایی، سن، تنوع ژنتیکی و استرس مزمن به عنوان عوامل خطر مطرح شده است. این‌بار نارسایی حاد کلیوی آن چیزی است که این توله یوزپلنگ را در آستانه مرگ قرار داده و شروعش از انسداد دستگاه گوارشی است که از ابتدای تولد درگیر آن بوده و همچنان هست.
تجربه تکثیر شکست نخورده است
آنچه پیروز توله یوزپلنگ 10 ماهه پشت سر می‌گذارد، بسیار دردناک است، اما به اعتقاد مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست این تجربه دردناک باعث کسب تجربه در نگهداری آذر و توران شده است. به گفته حسن اکبری، معاون سازمان، نمی‌توان الزاما پروژه تکثیر در اسارت را ناموفق دانست. تمام پروژه تکثیر در اسارت و یوزهایی مانند پیروز، آذر، توران، ایران، فیروز و دلبر فقط بخش کوچکی از فرآیند حفاظت از یوزپلنگ ایرانی هستند. البته با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ، قطعا این گونه نیازمند توجه بیشتری است، ولی ما حتما باید به سایر گونه‌های حیات‌وحش نیز توجه کنیم؛ به‌خصوص که گونه‌های دیگری هم در کشورمان وجود دارند که وضعیت آنها چندان از یوزپلنگ بهتر نیست و ما بخشی از اعتبارات، تلاش‌ها و نیروهای کارشناسی خودمان را به دیگر گونه‌های حیات‌وحش معطوف می‌کنیم.
زیستگاه، مهم‌تر از اسارت است
نتیجه این جراحی هرچه که باشد تداوم امید برای تکثیر در اسارت یوزپلنگ آسیایی است، اما نباید فراموش کرد که حفاظت از زیستگاه، ارزشی به مراتب بیشتر از تکثیر در اسارت گونه‌های درون آن دارد. این را مدیران فعلی سازمان حفاظت محیط‌زیست، حالا که یوزپلنگ آسیایی به شدت در معرض انقراض قرار گرفته، بهتر از گذشتگان می‌دانند. به گفته علیرضا شهرداری، تیمارگری که از روز اول تولد تا کنون یک روز را هم بدون پیروز نگذرانده «ارزش یک توله یوز در طبیعت کنار مادرش، صدها بار بیشتر از تکثیر این گونه در اسارت، آن هم به این شکلی است که تاکنون پیش رفته است. نباید برای حفاظت از یوز در طبیعت زمان را از دست داد.»
برای پیروز چه کارهایی انجام شده است؟
امید مرادی، رئیس بیمارستان دامپزشکی مرکزی تهران: مشکلات کلیوی گربه‌سانان طیف وسیعی دارد. یکی از مواردی که امکان درمان برای آن وجود دارد، همانی است که پیروز با آن درگیر است. نارسایی‌‌های مزمن کلیوی بعضا منجر به تغییر ساختار عملکردی کلیه می‌شود و نمی‌توان برای آن کاری کرد. در مورد به‌کارگیری روش همودیالیز برای پیروز، اول باید بدانیم که آیا استفاده از این روش به حیوان کمک می‌کند یا باعث مرگش می‌شود؟ ما محدوده استانداردی (standard reng) درباره پارامترهای خونی یوزپلنگ آسیایی نداریم؛ پس نمی‌توانیم از این روش استفاده کنیم. اقدام به این کار می‌تواند باعث سکته قلبی یا ادم مغزی حیوان زیر دستگاه دیالیز شود. شاید بگویید می‌توانیم با مدل‌سازی از شباهت‌هایی که این زیرگونه با زیرگونه آفریقایی دارد، استانداردهای دستگاه مثل سرعت دیالیز، فیلتر‌ها و... را مطابق با گربه‌سانان به‌دست بیاوریم، اما این هم موضوعی است که باید در مورد آن بحث کرد. برای انسان یا حتی سگ و گربه، در زمان گردش خون در دستگاه دیالیز از خون جایگزین یا پروتئین‌هایی مثل آلبومین استفاده می‌شود تا بیمار بر اثر افت فشار خون نمیرد، ولی برای یوزپلنگ ما چنین جایگزینی نداریم و حتی از جایگزین‌های حیوانی (سگ و گربه) هم نمی‌توانیم استفاده کنیم. تنها گزینه موجود خون ایران، مادر پیروز است که ظن بارداری برایش وجود دارد و شوک خونگیری باعث سقط جنین می‌شود. پس به احتمال قریب به یقین احتمال استفاده از همودیالیز برای پیروز غیرممکن است و بحث ما نبود دستگاه نیست. آخرین راهکار تشخیصی دیالیز صفاقی است.
مشکلات پیروز چیست؟
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست: «همه می‌دانیم که پیروز توله‌ای است که با سیستم ایمنی ضعیف و وزن نامتعارف بسیار کم به دنیا آمده و شیر مادر نخورده است. پیش از این پیروز درگیر عفونت‌های متعددی بوده و مجبور شده‌ایم با نظر دامپزشکان در دوره‌های متعدد داروهای متفاوتی به او بدهیم. پیروز در شرایط طبیعی به دنیا نیامده؛ در نتیجه توانایی مقابله با عوامل بیماری‌زا را ندارد. این‌بار مانند گذشته با مشکل گوارش و دفع راهی بیمارستان شد. اول تصور کردیم که روده‌اش مسدود شده، اما با آزمایش خون مشخص شد که مقدار زیادی ادرار و مدفوع در بدنش تجمع پیدا کرده و همین مسئله منجر به ایجاد عفونت شده است. کم‌کاری کلیه تاثیر سریعی روی سیستم‌های دیگر بدن حیوان می‌گذارد. شرایطش نسبت به قبل اندکی بهتر است، اما هنوز کاملا ناپایدار است. امیدواریم که جسم پیروز به درمان‌ها پاسخ دهد. نمی‌توان به این سوال پاسخ داد که چند درصد احتمال دارد پیروز زنده بماند. خوشبختانه مراکز داخل و خارج از کشور برای بهبود شرایط پیروز همکاری خوبی می‌کنند.»
تداوم پیروز در طبیعت ایران
دیده شدن چند خانواده یوزپلنگ با توله‌هایشان و چند یوز بالغ دیگر در زیستگاه‌های شمالی یوزپلنگ آسیایی امیدها را برای افزایش و یا دست‌کم ثابت ماندن جمعیت یوزها در کشور نسبت به سال گذشته بیشتر کرده است. توران مهم‌ترین و غنی‌ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در ایران است و سرشماری‌های سال گذشته نشان داده است که 9قلاده یوز اولا بالغ و دوما در 2سال منتهی به 1400 در دوربین‌های تله‌ای ثبت شده‌اند که در زیستگاه‌های شمالی زندگی می‌کنند. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان حالا خبر از «ثبت 17قلاده یوز در دوربین‌های تله‌ای می‌دهد.» 6ماده، 2نر و بقیه توله‌هایی که معلوم نیست با مخاطرات جاده‌ای و سگ‌های گله و چوپانان به سن بلوغ برسند یا خیر؟ یوزهای جدا شده از طبیعت و به دنیا آمده در اسارت که حالا تعدادشان به 5 قلاده می‌رسد را نباید جزو جمعیت یوزهای در معرض انقراض در زیستگاه‌های طبیعی به‌حساب آورد. ولی اگر آنها را هم حساب کنیم و به‌طور علمی برایشان برنامه‌ریزی کنیم، شاید بتوان برای آینده این گونه امیدهای بیشتری داشت.
