قطارهایی که در تونل جا نشدند

فرزاد کازرونی- روزنامه‌نگار

به تازگی انتشار خبرهایی از یک رسوایی فنی در سیستم راه‌آهن اسپانیا خبر‌ساز شده است. در این ارتباط، رسانه‌های اروپایی گزارش داده‌اند که دولت اسپانیا 258میلیون یورو را برای قطارهایی هزینه کرده است که اکنون مشخص شده که اندازه این قطارها برای عبور از تونل‌های شبکه راه‌آهن اسپانیا بسیار بزرگ است.
پس از افشای این اشتباه فنی از سوی روزنامه اسپانیایی زبانEl Comercio، حداقل 2 مقام مسئول از کار خود اخراج شده‌اند، اما به‌نظر نمی‌رسد که اخراج این افراد بتواند گرهی از مشکل موجود را برای سیستم راه‌آهن اسپانیا باز کند. حداقل 31قطار شهری در سال 2020 توسط شرکت ملی راه‌آهن مسافربری اسپانیا(Renfe) سفارش داده شده است و آنها قرار است جایگزین ناوگان قدیمی قطارهای شهری در مناطق شمالی آستوریاس و کانتابریا شوند. این دو منطقه در شمال اسپانیا به‌عنوان مناطقی خودمختار به شمار می‌روند که دارای سیستم ارتباطی ضعیفی هستند و قرار بود قطارهای سفارش شده بخشی از بار مشکلات حمل‌ونقل در این مناطق را کاهش دهند. برنامه‌ریزی دولت اسپانیا برای بهره‌برداری از ناوگان جدید قطار در سال 2024 اکنون به تعویق افتاده و یورونیوز گزارش داده است که احتمالا استفاده از ناوگان جدید قطار به دلیل مشکلات فنی ناشی از ناسازگاری با اندازه تونل‌های راه‌آهن به سال 2026موکول خواهد شد.

مقصر کیست؟
بر اساس گزارش‌ها، در سال 2021 و مدت‌ها قبل از علنی شدن ناسازگاری مسیرهای راه‌آهن شمال اسپانیا با قطارهای سفارش داده شده، شرکت سازنده این قطارها که در منطقه خودمختار باسک مستقر است، اشتباه فنی اندازه قطارها با مسیر راه‌آهن قدیمی مناطق شمالی را به برخی مقامات محلی گزارش داده بود، اما این هشدارها جدی گرفته نشده بود. روزنامه اسپانیایی زبان «ال دیاریو مونتانه» نیز گزارش داده است میگل آنخل رویا، رئیس‌جمهور منطقه خودمختار کانتابریا با علنی شدن این ماجرا، گاف فنی ناسازگاری اندازه قطارها با مسیر راه‌آهن را یک ظلم بزرگ خواند و خواستار نظارت دقیق‌تر بر پروژه‌های عمرانی و فنی شد.
یورونیوز هم گزارش داده است که سازمان‌های مختلفی در این خرابکاری نقش داشتند و در این میان از سازمان‌هایی نظیر اپراتور ملی راه‌آهن اسپانیا (Renfe)، مدیریت زیرساخت ریلی (Adif)، شرکت ساخت و خدمات حمل‌ونقل ریلی (CAF) و آژانس دولتی ایمنی راه‌آهن (AESF) نام می‌برد. مسئول شرکت ملی راه‌آهن مسافربری اسپانیا نیز برای کم کردن بار مسئولیت خود، مدیریت زیرساخت ریلی را مقصر این ماجرا می‌داند و به روزنامه لو نووآ اسپانا گفته است: «ما تونل‌ها را اندازه‌گیری نمی‌کنیم، بلکه داده‌ها را از شرکت زیرساخت ریلی دریافت می‌کنیم و مشکل اینجاست که داده‌های فنی ثبت شده از تونل‌ها با واقعیت مطابقت ندارد.»
شبکه راه‌آهن شمال اسپانیا در قرن نوزدهم ساخته شده است. بیشتر تونل‌های شبکه راه‌‌آهن این کشور با ابعاد استاندارد امروزی همخوانی ندارد. راکل سانچز، وزیر حمل‌ونقل اسپانیا می‌گوید که به تازگی از این مشکل مطلع شده و همزمان دستور داده است یک بررسی داخلی انجام شود تا مشخص شود چه‌کسی از این موضوع اطلاع داشته و چرا این موضوع قبلا مطرح نشده بود.
در عین حال این قطارها هنوز وارد خط تولید نشده‌اند و طی چند سال گذشته در مرحله طراحی بوده‌اند، اگرچه طراحی آنها چند سال زمان برده است و تغییر اندازه‌ها ممکن است زمان و هزینه چند سال گذشته در مرحله طراحی را بی‌نتیجه سازد و همزمان نیازمند طی شدن زمان دیگری برای طراحی مجدد هستند.

کشیده شدن چالش‌های فنی به اختلافات سیاسی
جنجال بر سر تولید واگن‌های غیراستاندارد قطار برای مناطق خودمختار شمالی اسپانیا به حوزه اختلافات سیاسی نیز کشیده شده است. حزب شهروندان
(Ciudadanos) که یک حزب سیاسی چپ‌گراست و در شهر بارسلونا، مرکز منطقه خودمختار کاتالونیا مستقر است، فرصت را غنیمت شمرده و دولت پدرو سانچز در مادرید را به دلیل سیاست‌های مرکزگرایانه‌اش مورد سرزنش قرار داده است. سخنگوی این حزب توضیحات دولت اسپانیا برای به تأخیر افتادن تولید قطارها برای شمال این کشور را بهانه‌جویی دانسته و گفته است: «دولت اسپانیا به دنبال بهانه‌ای برای تولیدنکردن این قطارهاست، زیرا پولی ندارد. منطقه خودمختار کانتابریا هرگز اولویت نخست‌وزیر دولت مرکزی در مادرید نبوده است.» همچنین گروه‌ها و احزاب محلی در منطقه خودمختار کانتابریا نیز خواستار توضیح بیشتر دولت مادرید شده‌اند و تأخیر 3 ساله در بهره‌برداری از قطارها را غیرقابل‌قبول دانسته‌اند. حزب چپ متحد در کانتابریا حتی پا را فراتر گذاشته و خواستار جبران خسارت این تأخیر از سوی دولت مرکزی شده است.
در این میان سیاستمداران و مقامات دولت حاکم اسپانیا اظهارات متناقضی درباره علنی شدن این گاف فنی داشته‌اند. پدرو سانچز، نخست‌وزیر گفته است که او «اندکی قبل از رسانه‌ای شدن» موضوع متوجه این مشکل شده و اقدامات فوری برای حل مشکل را انجام داده است، اما خاویر فلورس، وزیر زیرساخت دولت سانچز اعتراف کرده که از چند‌ماه گذشته تا‌کنون از این موضوع اطلاع داشته است و دستورات لازم را از همان چند‌ماه پیش برای بررسی و حل موضوع صادر کرده است. کشیده‌شدن چالش طراحی فنی اشتباهی قطارها برای مناطق شمالی اسپانیا به میدان اختلاف دولت مرکزی و برخی احزاب مناطق خودمختار نشان داد تا چه اندازه بدبینی میان این مناطق و دولت مرکزی وجود دارد. کانتابریا یکی از ۱۷ بخش خودمختار اسپانیا و یکی از ۵۰ استان آن است، اما براساس گزارش «این‌اسپین‌نیوز»، منطقه کانتابریا یک منطقه کمتر توسعه یافته در اسپانیاست که از نظر ارتباطی بسیار ضعیف است و به هیچ بخشی از پروژه‌های توسعه حمل‌ونقل اسپانیا و اروپا هنوز متصل نشده است.

اشتباهات مشابه
طراحی اشتباهی قطارها در اسپانیا اگرچه بی‌سابقه به‌نظر می‌رسد، اما این اشتباه در اروپا بی‌سابقه نیست. در سال ۲۰۱۴ شرکت قطارهای مسافربری فرانسه 2هزار قطار سفارش داد که برای سکوهای شبکه حمل‌ونقل این کشور بسیار عریض و نامناسب بودند. آن زمان در فرانسه نیز مدیریت زیرساخت، ساختارهای قدیمی‌تر حمل‌ونقل این کشور را درنظر نگرفته بود. با این حال در فرانسه، مشکل بزرگ‌تر بود، چون قطارها از قبل ساخته شده بودند و سکوها بایستی با هزینه‌های گزاف تغییر شکل داده می‌شدند، اگرچه در نهایت این کار صورت گرفت.

مکث
توسعه راه‌آهن در اسپانیا

تاریخچه حمل‌ونقل ریلی در اسپانیا از قرن نوزدهم آغاز می‌شود. در سال 1848، یک خط راه‌آهن بین بارسلونا و ماتارو
(شهری در استان بارسلون) افتتاح شد. در سال 1864خط مادرید به مرز فرانسه رسید. همچنین در سال 1992خط پرسرعت مادرید به‌سویل (مرکز بخش خودمختار اندلس) افتتاح شد. در عین حال توسعه راه‌آهن در مناطق شمالی اسپانیا کمتر از دیگر مناطق این کشور است. زمین کوهستانی، تراکم کمتر جمعیت، توسعه اقتصادی نسبتا کمتر و فراز‌و نشیب‌های سیاسی مهم‌ترین دلایل  توسعه نامناسب راه‌آهن در مناطق شمالی اسپانیاست. این در حالی است که در سال‌های اخیر راه‌آهن اسپانیا شاهد سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی بوده است. بیشتر منابع مالی این سرمایه‌گذاری‌ها از سوی اتحادیه اروپا تامین شده است. در حال حاضر خط مادرید - بارسلونا از طریق یک تونل بین‌المللی زیر کوهستان‌های پیرنه به قطار پرسرعت TGV فرانسه متصل می‌شود.

ذره‌بین
اختلاف تاریخی میان مادرید  و مناطق خودمختار
اختلاف میان ملیت اسپانیایی و بخش‌های خودمختار آن تحت‌تأثیر عوامل مختلف تاریخی، جغرافیایی، زبانی، اقتصادی، سیاسی، قومی و اجتماعی به‌وجود آمده است. هرگاه بحران و چالشی در اسپانیا به‌وجود می‌آید، حتی اگر این چالش سیاسی نباشد، تحت‌تأثیر اختلافات مناطق خودمختار و دولت مرکزی رنگ و بوی سیاسی به‌خود می‌گیرد. آدریان شوبرت در کتاب خود با عنوان تاریخ اجتماعی اسپانیای مدرن معتقد است: در‌گذار اسپانیا به دمکراسی پس از دوره فرانکو، جنبش‌های زیادی برای خودمختاری بیشتر در مناطق خاصی از این کشور وجود داشت که در برخی موارد این جنبش‌ها از استقلال کامل و در برخی دیگر از جامعه خودمختار حمایت می‌کردند. به‌دنبال مفاد قانون اساسی 1978، اسپانیا به 17 واحد خودمختار تقسیم شد که هر یک شامل یک یا چند استان از مجموع 50 استان بود. قدرت‌های مختلفی از مرکز به این «جوامع خودمختار» واگذار شده است که هریک پارلمان‌ها و نهادهای حاکمیتی خود را دارند. این فرایند یک ساختار دولتی غیرمتمرکز را در اسپانیا ایجاد کرده است، اما این ساختار، یک نظام فدرال نیست.  در واقع ساختار فدرال در اسپانیا ایجاد نشده است. این وضعیت باعث ایجاد تناقضاتی در اداره این کشور شده است؛   مناطق خودمختار دارای اختیارات گسترده‌ای هستند، با این حال در برخی موضوعات محلی تابع تصمیمات دولت مرکزی در مادرید‌ند.