ترکیه؛‌ 50زلزله در یک قرن

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

شمار قربانیان زلزله مرگبار ترکیه و سوریه از مرز 11هزار نفر فراتر رفته؛ واقعه‌ اندوهناکی که جامعه جهانی را تکان داده است. در این میان، نام بیشتر قربانیان در سمت خاک ترکیه ثبت شده است. آمار تلفات در ترکیه بیش از 8هزار و 500 نفر بوده است. حدود 50 هزار نفر هم زخمی شده اند.
عملیات امداد و نجات در مناطق زلزله‌زده جنوب ترکیه و شمال سوریه همچنان ادامه دارد. دو روز بعد از زمین‌لرزه شدید در این مناطق، امید برای نجات بازماندگان احتمالی در هوای سرد زمستانی رفته رفته از دست می‌رود. کارشناسان بلایای طبیعی معتقدند که 72 ساعت اول بعد از وقوع زلزله، برای نجات افرادی که زیر آوار مانده‌اند بسیار حیاتی است و بعد از آن شانس افراد برای زنده ماندن کاهش پیدا می‌کند.
 فواد اوکتای، معاون رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده است که ۱۶هزار و ۱۵۰ تیم امدادرسانی به استان‌ها و مناطق زلزله‌زده اعزام شده‌اند. در مجموع ۶۰هزار امدادرسان مشغول به کارند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، که دیروز برای بازدید از مناطق آسیب دیده رفته بود اعلام کرد که طبق برآوردهای اولیه، حدود 6هزار و 500 خانه تخریب شده است. او در عین حال وعده داد که دولتش ظرف یک سال، در ۱۰ استان برای زلزله‌زدگان مسکن‌ احداث خواهد کرد.

ترکیه،قربانی زلزله
ترکیه یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان است، به همین دلیل است افرادی که در این کشور زندگی می‌کنند حساسیت خاصی به زلزله دارند. روزنامه ال‎پائیس نوشته: هربار که زمین هرچقدر هم کم حرکت می‌کند یا در و پنجره‌ای می‌لرزد، تلفن‌‎ها به صدا در می‌آیند و موج گسترده‌ای از پیام است که ارسال می‌شود با این مضمون که «تو هم این را احساس کردی؟» از آنجا که تقریبا تمام ساکنان ترکیه بالاخره در دوره‌ای زلزله نسبتا شدیدی را تجربه کرده‌اند، این حجم از نگرانی و حساسیت کاملا قابل درک است.
 زلزله در ترکیه می‌تواند در شرق این کشور باشد (مثلا زلزله در شهر وان در سال2011 که بیش از 600کشته برجای گذاشت)، یا در غرب (مثلا زلزله در شهر ازمیر در سال2020 که جان بیش از 100نفر را گرفت)، یا جنوب و شمال این کشور. نسلی در ترکیه که در شهر استانبول و اطراف دریای مرمره، یعنی پرجمعیت‌ترین منطقه این کشور، به‌دنیا آمده و بزرگ شده‌اند هنوز آسیب‌های عمیق زلزله سال 1999را که در آن بیش از 17هزار نفر جان خود را از دست دادند به یاد می‌آورند. در ترکیه می‌توان به جای آب‌وهوا از داستان‌های زلزله برای شروع یک مکالمه با فردی ناآشنا صحبت کرد. زمان زلزله بزرگ بعدی نیز یکی از موضوعات رایج برنامه‌های تلویزیونی ترکیه است.
اولالیا ماسانا، استاد ژئودینامیک دانشگاه بارسلونا، به ال‌پائیس می‌گوید: «ما می‌دانیم که زمین‌لرزه‌ها قرار است کجا رخ دهند و می‌دانیم که آنها قوی هستند یا خیر. اما درباره زمان دقیق آنها اطلاعات روشنی نداریم.» و ترکیه یکی از کشورهایی است که مستعد وقوع زلزله است چون در محل تلاقی سه صفحه تکتونیکی تشکیل‌دهنده پوسته زمین قرار دارد: صفحات آناتولی، عربی و آفریقا. صفحه عربستان در حال حرکت به سمت شمال به‌سوی اروپاست و باعث می‌شود صفحه آناتولی (که ترکیه روی آن قرار دارد) به سمت غرب رانده شود. حرکت صفحات تکتونیکی باعث ایجاد فشار روی مناطق گسلی در مرز‌های آن می‌شود. آزاد شدن ناگهانی این فشار است که باعث زمین لرزه و لرزش زمین می‌شود. زمین لرزه اخیر احتمالا روی یکی از گسل‌های اصلی که مرز بین صفحات آناتولی و عربستان را مشخص می‌کند رخ داده است: گسل آناتولی شرقی یا گسل دریای مرمره. لغزش این دو گسل، ضربه‌ای است.
به همین دلیل است که ترکیه در 100سال گذشته شاهد وقوع 50زمین‌لرزه بیش از 6ریشتری بوده است که معادل زلزله‌های قدرتمندی است که می‌تواند مناطق پرجمعیت را تا شعاع 150کیلومتری ویران کند. مجموع تلفات این زلزله‌ها بیش از 80هزار نفر بوده است. مخرب‌ترین آن در سال 1939در استان ارزنجان به وقوع پیوست که در جریان آن 32هزار نفر کشته شدند. سریف باریس استاد مهندسی ژئوفیزیک‌دانشگاه کوجائلی ترکیه، با اشاره به اینکه در مناطق زلزله‌خیزی چون ترکیه که وقوع زمین‌لرزه امری معمول است می‌گوید باید مانورهای آموزشی انجام شده و ساختمان‌ها مقاوم‌سازی شوند. او به سی‌ان‌ان ترکیه می‌گوید: «متأسفانه ناآگاهی افراد اغلب منجر به رفتارهای نادرست می‌شود. مثلا، موقع زلزله افراد از پنجره به بیرون پرتاب می‎شوند یا با خودروهای خود به خیابان می‌روند و مسیرهای امدادرسانی را مسدود می‌کنند.»