بازاریابی مراکز درمانی با سرم‌تراپی

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

ماهانه 19میلیون سرم در کشور تأمین می‌شود و آمار اعلام شده ازسوی سازمان غذا و دارو نشان می‌دهد که در پاییز امسال تهرانی‌ها بیشترین مصرف سرم را داشته‌اند. خوزستان و اصفهان در رده‌های بعدی قرار دارند و در انتهای جدول هم نام سمنان و خراسان‌های شمالی و جنوبی به‌عنوان کم‌مصرف‌ها آمده است؛ سرم‌هایی که کمبودشان از شهریور امسال، منجر به اقدامات جدی از سوی سازمان غذا و دارو برای افزایش تولید و واردات شد. هم‌اکنون ماهانه 15، 16میلیون سرم در کشور تولید می‌شود و از ابتدای پاییز هم ماهانه 3 تا 4میلیون سرم وارد شده و کمبودها را تا حدودی رفع کرده، اما کمبود سرم هنوز به‌طور کامل برطرف نشده و همچنان به‌صورت سهمیه‌ای توزیع می‌شود. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد که مراکز درمانی و بیمارستان‌ها همچنان با کمبود سرم مواجهند که منطقی هم به‌نظر نمی‌رسد؛ چراکه معاونت درمان وزارت بهداشت، میزان مصرف سرم طی ماه‌های اخیر را بسیار کمتر از آمارهای تأمین سرم از سوی سازمان غذا و دارو اعلام می‌کند و مشخص نیست که سرم‌ها در چه مسیر مصرفی‌ای قرار دارند که با وجود تأمین
قابل توجه، همچنان کمبودشان برطرف نشده است. اینکه مردم به دلایل مختلف مایل به تزریق بیشتر سرم هستند یا برخی پزشکان و درمانگاه‌ها با هدف درآمدزایی بیشتر، سرم‌درمانی و سرم‌تراپی را به خورد مردم می‌دهند یکسوی ماجراست و به تأیید کارشناسان حوزه دارو این موضوع دلایل دیگری هم می‌تواند داشته باشد که این کمبودها را تقویت کند؛ ازجمله دپوی سرم‌ها با هدف عرضه در بازار آزاد و فضای مجازی با قیمت‌های گران‌تر، تأمین سرم از مجاری غیرقانونی از سوی داروخانه‌داران و تحمیل آن به بیماران با قیمت‌های چند برابر، قاچاق سرم‌ها به خارج از کشور، خروج از چرخه توزیع و احتکار آن برای تثبیت گرانی و کمبودها و... .
این در حالی است که برخی مراکز درمانی هم این روزها با واژه جدید «سرم‌تراپی» بازاریابی جدیدی راه انداخته‌اند و بیماران را به مصرف و ترزیق سرم‌ها ترغیب می‌کنند و نه‌تنها ترزیق یک سرم که اضافه کردن آمپول‌های دیگر به آن، درآمدهای حدود 200هزار تومانی را برای این مراکز و پزشکانشان به همراه دارد.

تزریق سرم، درمان نیست
امسال با فروکش کردن کرونا و برقراری دوباره جراحی‌های الکتیو، آمار مراجعه به مراکز درمانی و به‌تبع آن مصرف برخی داروها هم افزایش پیدا کرده است. سرم‌ها هم همین وضعیت را داشتند و میزان مصرف سرم‌های شست‌وشو برای بیماری‌های عفونی و تزریق سرم‌های خوراکی بیشتر، نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته روند افزایشی را رقم زدند. سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو هم این مسئله را تأیید می‌کند و به همشهری می‌گوید: «پاییز امسال براساس گزارش سامانه نسخه الکترونیک، بیشترین قلمی که از سوی پزشکان تجویز شده سدیم‌کلراید بوده است.» به‌گفته این مسئول، آمارها نشان می‌دهد میزان مصرف سرم‌های تزریقی در مراکز درمانی، درمانگاه و کلینیک‌های تخصصی به‌شدت بالا رفته و در نتیجه نیاز به واردات هم افزایش پیدا کرده است.
او درباره میزان واردات سرم هم توضیح می‌دهد: «امسال تاکنون حدود ۱۸میلیون سرم وارد کشور شده و واردات سرم همچنان ادامه دارد. ظرفیت تولید داخل هم 15 تا 16میلیون سرم به‌صورت ماهانه است و باقیمانده آن تا سقف 21میلیون سرم براساس نیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. البته ظرفیت تولید داخلی سرم در حال افزایش است، اما با توجه به زمان‌بر بودن آن، تلاش می‌کنیم از طریق واردات کم‌وکاست تولید جبران شود.»
محمدی با بیان اینکه تأمین سرم امسال نسبت به سال گذشته 50درصد افزایش داشته است، تأکید می‌کند: «با افزایش واردات و مدیریت مصرف در مراکز درمانی مشکلی در تأمین سرم نخواهیم داشت.» رئیس سازمان غذا و دارو درباره دلایل افزایش مصرف سرم در کشور می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد برخی مراکز به‌دلیل نگرانی از تأمین سرم، ذخایر خود را افزایش داده باشند که در این‌باره توصیه می‌شود سرم‌ها برای موارد اورژانسی تجویز شود تا نیاز فعلی که در جامعه برای مصرف ایجاد شده، کاهش پیدا کند.» او همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است درمانگاه‌ها با هدف افزایش درآمد اقدام به افزایش تجویز و ترزیق سرم برای بیماران کنند؟ می‌گوید: «تعرفه مربوط به تزریق سرم معادل ۲۲هزار تومان در بخش دولتی است که اگر این تعرفه دریافت شود، قانونی است، اما برخی مراکز، مبلغ بیشتری نسبت به تعرفه دریافت می‌کنند و این موضوع باید از سوی سازمان نظام پزشکی پایش شود و برخورد لازم با آن صورت بگیرد. در این‌باره باید معاونت درمان هم نظارت‌ها و پیگیری‌های لازم را انجام دهد. این طبیعی نیست که مصرف سرم در کشور تا این حد افزایش پیدا کند و ضرورت دارد در بخشی که افزایش بی‌رویه‌ای رقم خورده، مدیریت مصرف صورت بگیرد.»
رئیس سازمان غذا و دارو، توصیه می‌کند تجویز و تزریق سرم تنها با تشخیص پزشک انجام شود و مراکز درمانی الزامی برای تجویز سرم یا تأکید بر سرم‌تراپی نداشته باشند: «برخی بیماران به اشتباه تصور می‌کنند که تزریق سرم می‌تواند درمان باشد، اما این موضوع نادرست است؛ چیزی تحت عنوان سرم‌تراپی نداریم. از معاونت درمان و سازمان نظام‌پزشکی درخواست کردیم که نظارت‌های لازم را در این‌باره داشته باشند تا القای سرم‌تراپی منجر به افزایش مصرف نشود.»

سیکل معیوب عوامل اقتصادی و فرهنگی در مصرف سرم
«اقتصاد و فرهنگ ازجمله عوامل تأثیرگذار در افزایش مصرف سرم‌ها هستند.» این نکته را سیدمحمد میرخانی، عضو هیأت‌مدیره سازمان نظام‌پزشکی به همشهری می‌گوید و در توضیح بیشتر درباره نقش این عوامل می‌گوید: «در بحث اقتصادی، تعرفه‌های ویزیت پزشکان مناسب نیست و از سوی دیگر مراکز درمانی هم حتی اگر کمترین مخارج را داشته باشند، نمی‌توانند نسبت به بقای خود مطمئن باشند. با توجه به اینکه برای تزریق سرم از سوی پزشک و درمانگاه‌ها تعرفه جداگانه گرفته می‌شود، این موضوع گاهی می‌تواند به فاکتوری وسوسه‌برانگیز تبدیل شود که با دیدگاه مالی بیشتری درمان صورت بگیرد.» البته به‌گفته میرخانی درصدی از تزریق سرم به بهیار، پرستار و مؤسسه می‌رسد و درصدی هم دکتر، اما مسئولیت تزریق سرم با پزشک است و اگر خطایی صورت بگیرد عواقب آن متوجه پزشک خواهد بود: «ریسک تزریق دارو (سرم) مستقیما به پزشک مربوط می‌شود و معمولا هم سرم همراه با آمپول‌های دیگری تجویز و تزریق می‌شود که هر کدام می‌تواند هزینه‌ای جدا برای بیمار داشته باشد. البته این نکته را هم باید درنظر گرفت که تزریق سرم کار چندان آسانی نیست و ممکن است خرابی رگ‌ها، اعتراض بیمار و موفقیت‌آمیز نبودن تزریق هم وجود داشته باشد که منجر به دردسرهایی برای مرکز درمانی یا حتی پزشک هم شود.» او معتقد است اگر تعرفه‌ها متناسب با تورم و منطقی درنظر گرفته شود، شاید تمایل به تجویز و تزریق سرم از سوی پزشکان هم کاهش پیدا کند و مقاومت بیشتری در برابر خواسته تزریق سرم از سوی بیماران صورت بگیرد و نگاه صرفا اقتصادی به بیمار نیز حذف شود. اما به‌نظر می‌رسد که تصمیم‌گیرندگان تعرفه‌گذار که عمدتا بیمه‌ها هستند، عادت کرده‌اند که برای تزریقات سهمی برای پزشک درنظر بگیرند، اما ویزیت را افزایش ندهند. عضو هیأت‌مدیره سازمان نظام پزشکی درباره عوامل فرهنگی تأثیرگذار بر افزایش مصرف سرم هم می‌گوید: «در این‌باره چند مسئله مطرح است؛ اول رسانه ملی و فیلم‌ها، دوم باور مردم و سوم فضای مجازی. به تعداد بالا این صحنه را در فیلم‌ها و سریال‌ها دیده‌ایم که مثلا فرد دچار بی‌حالی شده و بلافاصله برایش سرم تزریق می‌شود؛ به همین دلیل بسیاری از مراجعان مراکز درمانی هم این انتظار را دارند که با هر مشکلی برایشان سرم ترزیق شود و این موضوع به یک باور اجتماعی در مردم تبدیل شده است.» او ادامه می‌دهد: «با شرایطی مواجهیم که مردم فکر می‌کنند حتی بعد از یک کار سخت و خستگی مفرط هم باید سرم تزریق کنند تا دوباره شاداب شوند یا سرم، سرعت بهبودی آنها را چندبرابر می‌کند. برای این افراد و بسیاری از مردم دیگر سرم تبدیل به اکسیر شفابخشی شده که تا تزریق نشود، حالشان خوب نخواهد شد.» به‌گفته این پزشک، فضای مجازی هم طی سال‌های اخیر، بر افزایش ترزیق سرم تأثیر داشته است: «اینطور رسم شده که افراد در زمان مواجهه با شکست‌های عاطفی، از خودشان عکس هنگام تزریق سرم منتشر می‌کنند. از این دست بیماران هم زیاد به ما مراجعه می‌کنند که می‌گویند حال روحی خوبی ندارند و اصرار به تزریق سرم دارند، بعد از ترزیق هم گوشی خود را درمی‌آورند و از خودشان عکس می‌گیرند.»‌ میرخانی با بیان اینکه این دیدگاه‌های فرهنگی- اجتماعی وابستگی به سرم‌درمانی در کشور ما را تقویت کرده است، ادامه می‌دهد:‌ «بیماران اصرار به ترزیق سرم دارند و این اصرارها که طی سال‌ها وجود داشته، اکنون تبدیل به فرهنگ شده است. آنها به اصرار درخواست آمپول و چرک‌خشک‌کن می‌کنند و سرم می‌خواهند. زیاد هستند مواردی که به پزشک گفته می‌شود که تمایلی به مصرف قرص نداریم و همه را یکجا با سرم به ما تزریق کنید. بسیاری از بیماران در دوره بیماری اشتها ندارند و مصرف مایعات کمتری دارند و طبعا با دریافت سرم این کمبود آب بدن جبران شده و احساس خوشایند‌تری را تجربه می‌کنند و این را به حساب خاصیت سرم می‌گذارند.  اگر پزشک به حرف‌شان گوش نکند، این تصور برایشان ایجاد می‌شود که حال بدشان درک نشده و حس منفی از خود بروز می‌دهند. در این حالت یا اقدام به تغییر پزشک و درمانگاه می‌کنند یا چرخه پردردسر اعتراض و شکواییه را شکل می‌دهند یا خواهان عودت هزینه ویزیت می‌شوند. آسیب این وضعیت ممکن است منجر به سرخوردگی بیمار شود و تصور کند که ارزش تزریق یک سرم را هم نداشته است؛ چراکه باور دارد تنها با تزریق سرم بهبود پیدا می‌کند، اما با وجود اینکه این بخش از آسیب روانی سرم‌درمانی اهمیت دارد، ولی مغفول مانده و نیاز به فرهنگسازی دارد.» عضو هیأت‌مدیره سازمان نظام‌پزشکی در پاسخ به این سؤال که آیا به جز مصرف القایی، بحث درآمدزایی و دپوی سرم‌ها با هدف افزایش قیمت هم می‌تواند منجر به کمبودهای اخیر شده باشد، می‌گوید: «سرم‌ها به‌صورت سهمیه‌ای توزیع می‌شوند، اما کمبود آن در سطوح خارج بیمارستانی به شکل دوره‌ای حس می‌شود و برخی داروخانه‌داران این محصول را از مجاری غیررسمی تأمین می‌کنند و با تجویزهای خارج از نسخ، به بیماران می‌فروشند.»