گزارش
سدسازی ترکیه گلوی ارس را گرفت
دلیل خشکیدگی یک‌روزه ارس در جلفا احتمالا آبگیری یکی از سدهای ترکیه در پروژه« داپ» است
محمد درویش-رئیس کمیته محیط‌زیست کرسی سلامت اجتماعی یونسکو
ترکیه بعد از طرح گاپ و احداث سدهای متعدد بر سرشاخه‌های دجله و فرات و احداث 120میلیارد مترمکعب مخزن ذخیره آب، وضعیت میانرودان و بین‌النهرین را به بدترین شکل خود تبدیل کرد و حقابه دجله و فرات به یک‌سوم کاهش یافت. در پی این اقدام بسیاری از تالاب‌های اقماری در عراق و سوریه تا هورالعظیم خشکیدند و حالا در حال اجرای پروژه داپ بر سرشاخه‌های رود ارس در شمال‌غرب ایران است؛ اقدامی که علاوه بر ایران، کشورهای آذربایجان و ارمنستان را هم متاثر می‌کند.رودخانه ارس برای آذربایجان‌شرقی، غربی و اردبیل یک جریان حیاتی است. میلیاردها دلار برای توسعه کشاورزی به‌خصوص در دشت مغان سرمایه‌گذاری شده و 6هزار هکتار وسعت کشتزارها در دشت مغان افزایش یافته است. اخیرا نیز 850میلیون دلار سرمایه‌گذاری در حوزه استفاده از آب ارس انجام شده است، ولی ترکیه در تلاش برای احداث 90سد بر سرشاخه‌های ارس است و 100طرح آبیاری بزرگ در دست اجرا دارد. ترکیه همچنین تلاش دارد اراضی کشاورزی خود را به شکل گسترده و کم‌سابقه‌ای افزایش دهد که در نتیجه اگر حتی یک‌سوم سدهایی که مدنظر ترکیه برای احداث بر سرشاخه‌های ارس است، اجرایی شود، عملا یک قطره آب هم دیگر به ایران نمی‌رسد و یک فاجعه بزرگ محیط‌زیستی، اجتماعی و امنیتی برای شمال‌غرب ایران ایجاد می‌کند.
روزی که ارس خشکید
بارندگی امسال بسیاراندک بود، ولی هفته گذشته گزارشی آمد که مشخص کرد، ورود آب به ارس از سمت ترکیه در منطقه جلفا در آذربایجان غربی قطع شده و یک‌روز کامل رودخانه ارس در این منطقه خشکیده است. نخستین پروژه‌های سدسازی ترکیه در این منطقه نیز در حال آبگیری است و این احتمال وجود دارد که با آبگیری نخستین سد در طرح «داپ» ترکیه، جریان آب به رودخانه ارس در ایران بسته شود. البته این احتمال قطعی نیست و باید مقامات محلی در ترکیه و در سرشاخه ارس در منطقه آرارات موضوع را تأیید کنند. به هر حال ارس در منطقه جلفا یک‌روز خشکید و الان هم جریان آب در این رودخانه بسیار کم شده که این موضوع بسیار غیرطبیعی است. وقتی این اتفاق می‌افتد، یعنی مانعی بر سر جریان آب گذاشته‌اند که نشان می‌دهد به‌احتمال زیاد آبگیری یکی از سدها در ترکیه شروع شده است. تنها بعد از جنجال‌های ایجاد شده در این موضوع بود که به‌نظر می‌رسد ترکیه کمی دریچه سد بالادست ارس را گشوده است.
27سد و 26دریاچه مصنوعی
ترکیه اطلاعات در مورد پروژه «داپ» را بسیار محدود کرده و در متون بین‌المللی نیز اطلاعاتی در مورد این پروژه وجود ندارد و باید به‌سختی اطلاعات مرتبط با این پروژه را یافت، اما دولت ترکیه اعلام کرده است که 27سد و 26دریاچه مصنوعی را بر سرشاخه‌های ارس احداث می‌کند. پروژه داپ ترکیه به اعلام برخی مسئولان کشور شامل 90سد و 100طرح آبیاری بزرگ است.
معاهدات جهانی چه می‌گویند؟
معاهدات بین‌المللی در موضوع حوضه‌های آبخیز مرزی تأکید دارند که کشورهای دارای حوضه‌های آبخیز مشترک، باید به‌نحوی بر حوضه‌های آبخیز سرمایه‌گذاری کنند که حقابه کشورهای پایین‌دست محفوظ بماند و هیچ کشوری که در بالادست یک حوضه آبخیز قرار دارد، حق ندارد به این بهانه که سرچشمه جریان آب است، تمام آب را برای خود مهار کند. بیش از 130حوضه آبخیز مرزی در جهان وجود دارد که البته همه آنها با مناقشه بر سر آب درگیر هستند. برهمین اساس سازمان ملل مجموعه شیوه‌نامه‌هایی را تصویب کرده و از کشورها خواسته است به این شیوه‌نامه‌ها در مناقشات آب‌های مرزی پایبند باشند، اما ترکیه تاکنون زیر بار امضای هیچ‌یک از این معاهدات نرفته است. یکی از دلایلی که اتحادیه اروپا ترکیه را برای عضویت در این اتحادیه زیر فشار گذاشته است نیز امضا نکردن تعهدات بین‌المللی در این حوزه است. ایران می‌تواند از همین اهرم استفاده کند تا جلوی بلندپروازی‌های آبی ترکیه علیه کشور را بگیرد.
ایران به سازمان ملل شکایت کند
بزرگ‌ترین رودخانه مرزی که وارد ایران می‌شود، رودخانه ارس است و پس از آن در جنوب‌شرق کشور نیز بزرگ‌ترین رودخانه مرزی که از افغانستان به سمت ایران جاری می‌شود، هیرمند است. افغانستان با ساخت سد کجکی بر هیرمند و پس از آن احداث بند کمالخوان، آخرین میخ تابوت را بر تالاب هامون زد و حتی یک قطره آب هم از هیرمند وارد ایران نمی‌شود و وضعیت چاه نیمه‌ها در این منطقه هم خراب شده است. با توجه به تغییر اقلیم که میانگین بارش‌ها را کاهش داده و برف را به باران تبدیل کرده است، ایران به‌صورت طبیعی با بحران جدی اقلیمی مواجه است و حالا سدسازی‌های ترکیه می‌تواند وضعیت را از آنچه هست، وخیم‌تر کند.براساس تعهدات جهانی هیچ کشوری حق ندارد در بالادست رودخانه‌هایی که در پایین‌دست آنها مردمان زیادی زندگی می‌کنند، بدون توجه به نیاز کشورهای پایین‌دست، سدسازی کند. ترکیه هیچ‌یک از این معاهدات را امضا نکرده است، ولی امضا نکردن این معاهدات دلیل بر نقض حقوق ایران در موضوع آب نیست و ایران می‌تواند با شکایت جوامع بین‌المللی نظیر سازمان ملل و دفتر توسعه و عمران ملل، خواستار جلوگیری از بحران آب ایجاد شده توسط ترکیه شود؛ چون تداوم اقدامات ترکیه در موضوع قطع آب ورودی به ایران با اجرای پروژه داپ علاوه بر خشکاندن ارس بر ورودی آب به دریای خزر هم تأثیر دارد.
