تنفس در سم

محمد باریکانی؛ دبیر گروه زیست‌بوم

در سم تنفس می‌کنیم. همه ما، زن و مرد و کودک و پیر و جوان در شهرهای بزرگ در همین هوای آلوده نفس می‌کشیم و خدا می‌داند چند سال دیگر، دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون موجود در هوای شهرهای آلوده، چه بر سر سلامت همه ما خواهد آورد؟
لطفا به این عددها که ساعت 11صبح دیروز شاخص 24ساعته آلودگی هوا را مشخص کرده است توجه کنید؛ تهران 176، البرز 165، قزوین 164، اصفهان 141، سمنان 137، اراک 135و تبریز 115؛ این اعداد تازه میانگین جمع اعداد آلودگی طی 24ساعت منتهی به 11صبح دیروز است. بدین معنی که ممکن است برخی دستگاه‌های سنجش در برخی ساعات روز عددی بالاتر از 200را هم ثبت کرده‌اند که با میانگین گرفتن از اعداد دستگاهی، ارقام نهایی استخراج شده است.
شهرهای بزرگ ایران با آلودگی شدید هوا در پاییز و بخشی از زمستان مواجه می‌شوند. فاجعه آلودگی هوا هر سال نیز تشدید شده است. رهاورد سوخت بی‌کیفیت، خودروی بی‌کیفیت، سوزاندن مازوت بی‌کیفیت در صنایع یا نیروگاه‌ها و درنهایت ناسازگاری صنایع، خودروها و موتورسیکلت‌ها با استانداردهای آلایندگی به همراه بی‌توجهی به اجرای تام و تمام قوانین مرتبط با قانون هوای پاک در دستگاه‌های مسئول و مرتبط، اعم از وزارتخانه‌ها، دستگاه‌های دولتی و غیردولتی و حتی بخش خصوصی، این فاجعه را برایمان به ارمغان آورده است که همه ما حتی فرزندانمان در سم تنفس کنیم.سال‌ها است که سازمان حفاظت محیط‌زیست در مقام مجری قانون هوای پاک قادر به برخورد جدی با صنایع آلاینده نبوده است. اصلا این سازمان زور برخورد با دستگاه‌های آلاینده را هم ندارد. تنها در این فصل وارونگی به ذکر مصیبت برای وضعیت هوا می‌‌خواند و آلودگی هوا با پایان زمستان به‌تدریج فراموش می‌شود تا سال بعد و فصل وارونگی دما‌؛  شاید چند واحد آلاینده را هم در این فصل پلمب و جریمه کند، اما واقعیت آن است که این سازمان توان برخورد جدی برای زدودن دود و آلایندگی از ریه شهروندان را در جولان آلودگی در هوای شهرها ندارد.وزارتخانه‌های دیگر هم آنچنان که باید خود را ملزم به اجرای کامل قانون هوای پاک نمی‌کنند و هر بار بهانه نبود بودجه برای اصلاح و ترمیم وضعیت سر داده‌اند. 23دستگاه در قانون هوای پاک ملزم به اجرای مفاد این قانون هستند اما عملکرد این دستگاه‌ها چه بوده است؟ گزارش اصلی همین صفحه گویای یک واقعیت تلخ است.دولت‌های گذشته، بودجه خریداری اتوبوس‌های شهری که هر کدام توان متوقف کردن هزاران وسیله نقلیه در پارکینگ خانه‌ها را دارند تامین نکردند. بودجه توسعه شبکه مترو هم همیشه گروگان گرفته شد. دلیل تامین نشدن اتوبوس یا توسعه مترو در تسویه حساب سیاسی باشد یا نبود بودجه و اعتبار و یا تحریم و تضعیف، تنها یک نتیجه داشته و دارد، جولان بیشتر وسیله نقلیه شخصی در تمامی شریان‌های شهری و افزایش سم در آسمان شهرهای بزرگ و نشت سموم به ریه شهروندان در کلانشهر.
قانون هوای پاک به اسقاط خودروهای فرسوده در ازای خودروهای تولیدی یا وارداتی تأکید دارد، اما وزارت صمت پیشنهاد کنار گذاشتن این قانون در ازای دریافت وجه نقد را ارائه داد که البته با مخالفت‌های جدی هم مواجه شد. نتیجه این پیشنهاد چه می‌شد؟ جولان مداوم وسایل نقلیه آلاینده در شهرها.
وزارت نفت از کمبود گاز سخن می‌گوید. از افزایش مصرف گاز در فصول سرد و تعطیلی صنایع درصورت نبود سوخت گاز خبر می‌دهد. تولید برق هم منوط به رسیدن گاز به نیروگاه‌ها است. گاز که نرسد، راه چاره سوزاندن مازوت برای تامین برق در نیروگاه‌های حرارتی است که بسیاری‌شان فرسوده و نیازمند نوسازی با استانداردهای محیط‌زیستی هستند. هزینه هنگفت نوسازی نیروگاه‌ها هم در شرایطی که کشور با مشکل تحریم و تامین سرمایه مواجه است، امکان‌پذیر نیست. پس باید در انتظار انتشار وسیع‌تر دی‌اکسید گوگرد بود که استاندارد وجود آن بر هر مترمکعب باید 30تا 40میکروگرم باشد، اما همین دیروز غلظت دی‌اکسید گوگرد در آسمان تهران براساس نقشه‌های ماهواره‌ای به 246میکروگرم بر مترمکعب رسید. نتیجه چه می‌شود؟ ماندگاری آلودگی شدیدتر در آسمان و سمی‌تر شدن هوایی که همه ما تنفس می‌کنیم.
این سم معلق هم نه رئیس‌جمهور می‌شناسد، نه اعضای هیأت دولت و نماینده مجلس و نه آن پاکبانی که به نظافت شهر می‌رسد و نه آن پیرمرد بازنشسته‌ای که نشستن بر صندلی پارک برایش در این روزها ممنوع است. این سم معلق نه آن ورزشکاری که باید حجم ریه‌هایش را تقویت کند می‌شناسد نه کودک و خردسال و نه حتی جنین‌های در راه که آلودگی هوا برایشان سم مهلک است. حالا دیگر این سم لعنتی، این آلودگی بی‌صاحب و این هوای تیره در ریه تمامی ما و نسل‌های در راه نشسته است.
رسیدن به هوای پاک و آسمان آبی اما نیازمند تعهد به اجرای برنامه‌های مشخص در قانون هوای پاک است. رسیدن به هوای پاک نه رکاب‌زنی شهردار در خیابان ستارخان تا میدان توحید تهران را می‌خواهد، نظیر آنچه شهردار پیشین تهران انجام داد، نه نیازمند رفتار نمایشی و اجرای تئاتر خیابانی و... است. پایان این وضعیت آلوده و تار، یک راهکار بیشتر ندارد. تعهد تام و تمام به اجرای قانون، قانونی که 23دستگاه در آن متعهد به سالم‌سازی هوا برای تنفس و تامین سلامت شهروندان شده‌اند.