بچه تهران، رسیده از قطب شمال

فاطمه عباسی-روزنامه‌نگار

ما که از گذشته خبر نداریم، اما می‌گویند سال‌های خیلی دور کره زمین، اینی نبوده که حالا هست و طی سال‌ها قاره‌ها جا‌به‌جا شده‌اند و جای کشورها و شهرها عوض شده است. دلیل علمی‌اش هم این است که پوسته کره‌زمین یک ساختار یک‌تکه نیست، بلکه از چند صفحه مجزا تشکیل شده که طی بیش از 3میلیارد سال گذشته به آهستگی در حال حرکت و جا‌به‌جایی بوده‌اند. این یعنی هرکدام از شهر‌ها یا نقاط روی کره‌زمین، همیشه در همین جایی‌که الان هستند، نبوده‌اند و طی‌میلیون‌ها سال و بعد از سفری طولانی و شگفت‌انگیز در اطراف کره‌زمین به محل کنونی‌شان رسیده‌اند. احتمالا دلتان بخواهد بدانید که مثلا همین تهران خودمان قبلا کجای این جغرافیا بوده که حالا به اینجایی که هست رسیده است. خوشبختانه وب‌سایت dinosaurpictures.org امکانی فراهم کرده که شما می‌توانید با انتخاب نام هر شهری در دنیا، مکان آن را در دوره‌های مختلف تاریخ زمین مشاهده کنید و ببینید که این شهر در مسیر رسیدنش به نقطه کنونی چه مسیری را طی کرده است.

 وقتی ساکن قطب بودیم

الان اگر کسی بیاید و بگوید این شهر شلوغ دود گرفته -تهران- با این همه برج و بارو و ساختمان و ماشین یک روزی زیر خروارها برف و یخ بوده، احتمالا به سالم بودنش شک می‌کنید، اما واقعیت این است که پایتخت ما در ۷۵۰ میلیون سال قبل در نزدیک قطب شمال قرار داشته و زیر لایه‌های عظیمی از یخ پوشیده بوده است! این دوره که به دوره کریوژنین معروف است، احتمالا بزرگ‌ترین دوره یخبندان روی زمین بوده که شهر فعلی ما آن را تجربه کرده است.

تهران دریا دارد

حالا اگر 300میلیون سال جلوتر بیاییم، در ۴۵۰میلیون سال قبل، تهران از یخبندان نجات پیدا کرده و این بار شهری است که دریا دارد و دقیق‌تر بگوییم زیر دریا قرار گرفته است! دلیلش این است که در آن سال‌ها تقریبا اغلب خشکی‌های زمین به هم پیوسته بودند و مثل حالا چند قاره وجود نداشت و کل خشکی ها، یک قاره بود. تهران در حاشیه این قاره عظیم، احتمالا در ناحیه‌ای کم‌عمق از اقیانوس قرار داشته است.

 تو همون جزیره بودی

اگر باز هم بیش از ۳۰۰میلیون سال جلوتر بیاییم، می‌بینیم که در حدود ۱۲۰میلیون سال قبل، تهران از زیر یخ و آب بیرون آمده و منطقه‌ای که تهران اکنون در آن قرار دارد، در یک جزیره بزرگ در میان اقیانوس قرار داشته است.  نکته جالب این است که مناطقی که امروز به هم نزدیک هستند، ممکن است در گذشته فاصله میانشان بسیار بیشتر بوده باشد یا برعکس؛ مثلا درمحل شهر‌های تهران و بوشهر در ۱۲۰میلیون سال قبل، یک اقیانوس عظیم در بین این دو منطقه وجود داشته است.

چه دریایی میان ماست

در حدود 35میلیون سال قبل، هنوز هم شکل امروزی قاره‌ها ایجاد نشده بود و نوار جنوبی ایران هنوز در آن سوی یک دریای نسبتا باریک قرار داشت و به قسمت شمالی نپیوسته بود. وضعیت امروزی قاره‌ها و خشکی‌های زمین تقریبا در حدود ۲۰ میلیون سال قبل شکل گرفته است؛ زمانی که اگرچه طولانی است، اما در مقایسه با طول تاریخ زمین، بسیار ناچیز و کوتاه به‌نظر می‌رسد.‌