تغییر معادلات بازارها از ابتدای پاییز

بهزاد رنجبر-روزنامه‌نگار

آمارها نشان می‌دهد از ابتدای پاییز ورق در بازارها برگشته و در شرایطی که اغلب بازارها در نیمه نخست سال میزان رشدشان کمتر از نرخ تورم بود، با آغاز پاییز نه فقط میزان رشد آنها افزایش یافته بلکه میزان افزایش قیمت‌ها در برخی بازارها ازجمله طلا، ارز و خودرو بیش از شاخص قیمت مصرف‌کننده یا تورم است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد این دوره مصادف است با افزایش نسبت پول به کل نقدینگی که نشان می‌دهد نقدینگی در تلاش است از خود در برابر تورم محافظت کند، ضمن اینکه به‌ نظر می‌رسد بخشی از این موضوع ناشی از افزایش چشم‌اندازهای تورمی در آینده است.

به گزارش همشهری، مروری بر روند رشد قیمت در بازار‌های مختلف نشان می‌دهد که با وجود سرکوب قیمت‌ها در دوره‌های زمانی مختلف، قیمت‌ها در بلندمدت متناسب با نرخ تورم افزایش می‌یابند و این شامل همه بازارها ازجمله بازار کالا و خدمات هم می‌شود. به بیان دقیق‌تر، اگرچه دولت در دوره‌هایی تلاش می‌کند از طریق تثبیت قیمت‌ها ازجمله قیمت دلار مانع از رشد تورم شود اما دست اقتصاد پرقدرت‌تر است و سیاست تثبیت قیمت‌ها در بلندمدت تحت‌تأثیر رشد قیمت‌ها خنثی می‌شوند. مقایسه قیمت‌ها از ابتدای پاییز و نیمه نخست سال نیز مهر تأییدی بر این موضوع است و نشان می‌دهد همزمان با آغاز نیمه دوم سال بازار‌ها وارد شرایط متفاوت‌تری نسبت به نیمه اول سال شده‌اند و فنر جمع‌شده قیمت‌ها از ابتدای پاییز باز شده است.

آنچه در بازار‌ها اتفاق افتاد
طبق اطلاعات مرکز آمار میزان رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده که بیانگر میزان تورم است در 6ماهه امسال 30.86درصد بود درحالی‌که در این مدت هیچ بازاری متناسب با نرخ تورم رشد نکرد و فقط بازار مسکن با 28.5درصد، نزدیک به نرخ تورم صعود کرد. در این مدت همچنین قیمت هر دلار آمریکا 19.9درصد، سکه 16.7درصد و خودرو 8درصد افزایش یافت و بازده سرمایه‌گذاری در بورس نیز منفی‌بود. همه این ارقام به‌معنای آن است که از ابتدای سال تا پایان تابستان میزان رشد قیمت‌ها در بازار‌های سرمایه‌گذاری کمتر از نرخ تورم بود اما با آغاز نیمه نخست سال و شروع فصل پاییز، ورق برگشت و بازار‌هایی که از تورم جا مانده بودند شروع به رشد کردند.
آنطور که گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد، میزان رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده در 9ماه سال‌جاری به 40.22درصد رسید. در این مدت به غیر از شاخص بورس که همچنان نرخ رشدش پایین‌تر از تورم است، همه بازار‌ها با رشد بیشتری نسبت به نرخ تورم مواجه شده‌اند.
مقایسه آمار‌ها در 9ماه امسال با نرخ تورم نشان می‌دهد که در 9ماه امسال قیمت هر سکه طرح جدید 52درصد و سکه طرح قدیم 51.2درصد رشد کرده است که بیشترین میزان رشد در میان همه بازار‌هاست. این رشد در شرایطی اتفاق افتاده ‌که قیمت هر اونس طلا در بازار‌های جهانی از ابتدای امسال تاکنون 5.3درصد کاهش یافته و از سطح 1921دلار به 1819دلار در پایان آذر ماه رسید.
بعد از سکه، دومین بازاری که با بیشترین رشد مواجه شده، بازار ارز است به‌طوری که قیمت هر دلار آمریکا در 9ماه امسال 49.5درصد و قیمت یورو 44.6درصد افزایش یافته که بیش از نرخ تورم است. در 9ماه امسال همچنین میزان رشد قیمت در بازار خودرو و مسکن هم بیش از تورم بوده است. در بازار خودرو هم قیمت خودرو‌های داخلی در 9ماه امسال به‌طور میانگین 43.8درصد و قیمت هر مترمربع مسکن در تهران 42.4درصد افزایش یافته است. در این مدت تنها بازاری که نتوانسته متناسب با نرخ تورم رشد کند، بازار سهام است که میانگین رشد آن دست‌کم 30درصد کمتر از تورم بوده است.

دلایل رشد بازارها
طبق اصول اقتصادی یکی از مهم‌ترین دلایل رشد قیمت‌ها در بازارهای مختلف نرخ تورم است، با این حال باید به این نکته توجه کرد که در طول چند سال گذشته اقتصاد ایران عمدتا با نرخ بهره منفی مواجه بوده است؛ به بیان دقیق‌تر در شرایطی که نرخ بهره اسمی که بانک‌ها پرداخت می‌کنند کمتر از20درصد است، نرخ تورم ارقام بالاتری را ثبت می‌کند به‌طوری که طبق آخرین گزارش مرکز آمار نرخ تورم نقطه به نقطه در پایان آذرماه 48.5درصد و سالانه 45درصد بوده و این به‌معنای آن است که پس‌انداز‌هایی که در بانک‌ها در قالب سپرده‌های مدت‌دار نگهداری می‌شوند، سالانه نزدیک به 30درصد از ارزش یا قدرت خریدشان را از دست می‌دهند. به‌نظر می‌رسد این موضوع یکی از مهم‌ترین محرک‌ها برای رشد بازار‌ها از ابتدای پاییز تاکنون بوده است به‌ویژه آنکه چشم‌انداز‌های تورمی نیز در جامعه افزایش یافته و سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران به‌دلیل افزایش ریسک‌های سیاسی و اقتصادی امید کمتری به کاهش تورم تا سطح نرخ بهره اسمی دارند. آخرین گزارش بانک مرکزی در مورد متغیر‌های پولی نیز تأیید‌کننده این گزاره است. طبق گزارش بانک مرکزی سهم پول از کل نقدینگی به 22.8درصد رسیده است درحالی‌که این رقم در ابتدای سال 20.4درصد بود. هم‌اکنون سهم پول از کل نقدینگی به 1274هزار میلیارد تومان رسیده درحالی‌که این میزان در ابتدای سال‌جاری 986هزار میلیارد تومان بود.
اگرچه بخشی از رشد پول، ناشی از رشد کل نقدینگی و بخشی دیگر ناشی از رشد تقاضاهای مصرفی و افزایش ارزش دارایی‌هاست که هزینه مبادلات را افزایش داده، با این حال مقایسه سهم پول از کل نقدینگی در طول سال‌های گذشته نشان می‌دهد که این نسبت از اواخر سال‌1396 تحت‌تأثیر رشد تورم درحال افزایش است زیرا افزایش نرخ تورم شکاف بین نرخ بهره واقعی با نرخ تورم را افزایش داده و این موضوع تمایل برای خرید دارایی‌هایی که متناسب با تورم رشد می‌کنند را بیشتر کرده است.
درچنین شرایطی می‌توان گفت بخشی از دلایل رشد سهم پول ازکل نقدینگی تلاش سپرده‌گذاران برای مقابله با تورم از طریق سرمایه‌گذاری در سایر بازارها ازجمله طلا، ارز و مسکن بوده که در عین حال به رشد قیمت‌ها در این بازارها نیز منجر شده است.
به بیان بهتر در شرایطی که نرخ بهره اسمی کمتر از 20درصد و تورم سالانه 45درصد است، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند برای کاهش قدرت خریدشان در بازار‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که دست‌کم میزان رشدشان هم اندازه تورم باشد. به همین دلیل است که بسیاری از اقتصاد‌دانان اعتقاد دارند نرخ بهره باید در تناسبی با نرخ تورم تنظیم شود تا انگیزه نقدینگی برای ورود به بازار‌های تورم‌زا ازجمله طلا و ارز کمتر شود؛ موضوعی که اخیرا مورد توجه شورای پول و اعتبار هم قرار گرفت و نرخ بهره بانکی تا سطح 23درصد افزایش یافت. با وجود این، این نرخ همچنان تفاوت معناداری با نرخ تورم دارد و بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نرخ بهره ‌برای اینکه به مانعی برای مهاجرت نقدینگی به سمت بازار‌های تورم‌زا تبدیل شود، باید دست‌کم تا نزدیک تورم سالانه افزایش یابد در غیر این صورت باید همچنان منتظر رشد قیمت‌ها در بازارها باشیم.