اینجا سنگ و چوب هم حرف می‌زنند

مجتبی یارزمان

هویت برای همه ما مهم است و همین موضوع باعث شده تا همه به‌دنبال اصل و ریشه‌مان باشیم تا ثابت کنیم که از یک فرهنگ غنی برخورداریم. کشورها و ملت‌ها هم مانند آدم‌ها به‌دنبال هویت و ریشه هستند. هرقدر عمق این فرهنگ و ریشه آن  عمیق‌تر باشد، اعتبار و هویت آن هم بیشتر خواهد بود. به همین دلیل ساده اما مهم است که در هر کشوری، کلی سازمان و ارگان وجود دارد تا میراث به‌جای مانده از قدیم را شناسایی  کنند و آن را به ثبت برسانند. این آثار می‌تواند از یک شیئی ساده باشد تا یک قصر و کاخ و سنگ‌نگاره که ممکن است چندین هزار سال قدمت داشته باشد. تنها کشف این آثار اهمیت ندارد بلکه به نمایش درآوردن و در اختیار عموم قراردادن آن هم بسیار مهم است. باید مردمانی که امروز در این سرزمین زندگی می‌کنند، با گذشته و نیاکان خود آشنا شوند و از فرهنگ‌های خوب آنها برای ادامه حیات بشری درس بگیرند. یکی از این آثار مهم که عمق بسیاری به تاریخ می‌بخشند، قلعه‌ها هستند. قلعه‌های باستانی علاوه بر آشکارکردن بسیاری از رازهای زندگی بشری، جزئیات بیشتری از فرهنگ‌های مرسوم در طول تاریخ را برای ما هویدا می‌کنند. امروز سراغ یکی از این قلعه‌های تاریخی در استان سیستان و بلوچستان رفته‌ایم که زوایای پنهانی از زندگی بشری را در خود نهفته دارد.

سفر به قلب تاریخ
نام قلعه به تنهایی ترس و خوف را در ذهن تداعی می‌کند و ناخودآگاه یاد فیلم‌های ترسناکی می‌افتیم که در قلعه‌های نمور و تاریک به نمایش درآمده‌اند. اما واقعیت همه قلعه‌ها این نیست و دلیل بنای اصلی همه این مکان‌ها به‌منظور گردهم‌آوردن افراد یک قبیله و منطقه و محافظت از آنهاست. در داخل کشورمان قلعه کم نداریم و هر کدام به تنهایی ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که جذابیت دیدن‌شان را دوچندان می‌کند. برخی از آنها در دل کوه‌های صعب‌العبور و برخی دیگر در زمین مسطح و پهناور بنا شده که برای ساخت هرکدام از این قلعه‌ها زحمت‌های فراوانی کشیده شده است. قلعه سب هم یکی از این قلعه‌های زیبا و جذاب است که در نزدیکی شهر سراوان در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد و قدمت آن به چندین قرن می‌رسد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و مورخان تاریخی، قلعه سب یکی از زیباترین و بی‌نظیرترین قلعه‌های تاریخی در دوران اسلامی است که ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی دارد.

قدم بزنید و تاریخ ببینید
قلعه سب یکی از مرتفع‌ترین بناهای خشتی در ایران است که ساختمان اصلی آن در دو طبقه بنا شده است. این قلعه به قدری مجهز و اصولی ساخته شده که حتی در طبقه دوم آن هم به چاه آب دسترسی داشته‌اند و پس از استخراج آب، آن را در مسیرهایی که شبیه لوله بوده رها می‌کردند تا به سمت دیگر قسمت‌های ساختمان هدایت شود. مشخصات ساختمان دوطبقه و اصلی قلعه تقریبا تمام ویژگی‌های اولیه یک ساختمان امروزی را دارد. درهای منبت‌کاری‌شده، دسترسی‌های اصلی و فرعی، پنجره و بادگیر، اتاق‌های مهمان و غذاخوری و بسیاری دیگر از این موارد در این ساختمان قابل مشاهده است. یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد در این قلعه، وجود درزهای انبساط در بین دیوارهای ساختمان است که برای مقاوم‌سازی در برابر زلزله درنظر گرفته شده است. هر کدام از این حاکمان که بر این قلعه مسلط شده و زمام حکمرانی را بر دست گرفتند، تغییراتی مختصر در آن اعمال کرده‌اند؛ از اتاق‌های مخفی گرفته تا دسترسی‌هایی که برای راحتی ساخته‌اند و همچنین تزئیناتی که به مرور به بنای اصلی قلعه اضافه شد و زیبایی آن‌را دوچندان کرد.

اقامت و گشت‌وگذار در سب

قلعه سب یکی از سالم‌ترین و تقریبا دست‌نخورده‌ترین بناهای تاریخی به جای مانده از دوران قدیم است. یکی از دلایل مهمی که این بنا از بارندگی‌های فصلی و همچنین عوامل مختلف فرسایشی در امان مانده، استفاده از یک گیاه خاص در ترکیب ملات آن است که از آن در برابر حوادث طبیعی به خوبی محافظت کرده است. علاوه بر این قلعه تاریخی، بناهای ماندگار دیگری هم در اطراف یافت می‌شود که هرکدام به نوعی دارای اهمیت هستند و دیدن‌شان خالی از لطف نیست. در داخل شهر سب چندین مسجد وجود دارد و در اطراف آن بناهای طبیعی و تاریخی مثل قبرستان باستانی، تپه‌شنی، چشمه آب‌درمانی، سد ماشکید علیا، نخلستان‌های آپاتان، آبشار و چندین اثر دیگر به چشم می‌خورد. همچنین اگر مهمان این قلعه تاریخی بودید، نگران اقامت شبانه نباشید و سراغ اقامتگاه‌های بومگردی بروید. در اطراف این شهر چندین اقامتگاه بومگردی ساخته شده که هر کدام ویژگی‌هایی دارند و به راحتی در دسترس هستند. البته اگر ترجیح می‌دهید شب را  در هتل بگذرانید، می‌توانید راهی شهر سراوان شوید و در این هوای زمستانی، بهار را در استان سیستان و بلوچستان تجربه کنید.

درباره قلعه سب
قلعه سب به‌معنای محلی است که در آن آب روان جاری است و احتمالا به‌دلیل وجود رود پرآبی که از داخل قلعه عبور می‌کرده، این نام برای آن انتخاب شده است. در نزدیکی قلعه سب شهر کوچکی با همین نام وجود دارد و باستان‌شناسان اعتقاد دارند به‌دلیل اختلافاتی که احتمالا برخی از اهالی با والی آن پیدا کرده‌اند، به بیرون قلعه کوچ کرده و در نزدیکی آن گردهم آمده‌اند که به مرور زمان، این قلعه رونق خود را از دست داده و تمام ساکنان از آن خارج شده‌اند. سب هم مانند همه قلعه‌های تاریخی از سنگ و خشت ساخته شده، اما ویژگی خاص این قلعه یکدست‌بودن خشت‌ها و معماری ساخت خانه‌های آن است که بسیار جذاب و اصولی بنا شده است. این بنا متعلق به دوران اسلامی و عصر صفویان است و از سالم‌ترین و زیباترین قلعه‌های به‌جا مانده از آن دوران است. با تمام فرسودگی و تخریب‌هایی که به مرور زمان در این قلعه صورت گرفته، اما هنوز بسیاری از جزئیات آن سالم و قابل رویت هستند و همین باعث شده تا ارزش تاریخی قلعه سب بسیار بالاتر از قلعه‌های مشابه‌خود باشد. قلعه سب محل فرمانروایی حاکمان زیادی بوده و در دوران حکومت برخی از آنها جنگ‌هایی رخ داده که باعث شده بخش‌های مختلفی از قلعه آسیب ببیند، اما حاکمان بعدی آنها را بازسازی کرده و سعی در سرپا نگه‌داشتن سب داشته‌اند.