مرا ببخش!

بعضی کارها وقتی به موقع و درست انجام شوند می‌توانند از رخ‌دادن یک اتفاق بد و حتی فاجعه جلوگیری کنند. کارهایی که اگر در زمان خودش و براساس اصول و قواعدش انجام نشود، ممکن است اسباب وقایعی شود که جبرانی سخت و حتی غیرممکن دارد و منجر به پرداخت هزینه‌های گزافی می‌شود. عذرخواهی، یکی از آن کارهاست.

عذرخواهی برای بیشتر افراد در موقعیت‌ها، سنین و شرایط مختلف بسیار سخت است. اصولا پذیرفتن اشتباه، کاری سخت و سنگین است. گاهی وقتی مرتکب اشتباهی می‌شویم، حاضریم هر کاری بکنیم و هر هزینه‌ای بپردازیم تا مجبور به عذرخواهی نشویم؛ چون عذرخواهی یعنی من اشتباه کرده‌ام. همه ما این جمله را بسیار شنیده‌ایم که «انسان جایزالخطاست» اما در عمل، بیشتر ما طوری بزرگ شده‌ایم که از خطا کردن می‌ترسیم و بدتر از آن زمانی که خطا می‌کنیم حاضر به پذیرفتن اشتباه‌مان نیستیم. گاهی حتی ماجرا از این هم بدتر می‌شود و آن زمانی است که به‌دلیل «جایزالخطا» بودن انسان، به‌خودمان مجوز می‌دهیم بعد از اشتباهات‌مان آنها را رها کنیم و برای ترمیم و جبران‌شان گامی برنداریم. عذرخواهی در فرهنگ‌های غنی، جایگاهی ویژه دارد و آنکه عذرخواهی می‌کند فردی جسور، قوی و آگاه توصیف شده است. کسی که باور دارد اشتباه کردن جزئی از ذات انسانی است و به‌خود و دیگران فرصت جبران و ترمیم اشتباهات‌شان را می‌دهد اما عذرخواهی چه وقت و چگونه اگر انجام شود تأثیر خواهد داشت؟ اگر خیلی دیر طلب بخشش کنیم، آن‌قدر که دیوارهای اعتماد فرو‌ریخته و هیچ چاره‌ای برایمان نمانده و اگر عذرخواهی نکنیم موقعیتی خطرناک پیش‌رویمان قرار می‌گیرد، آن عذرخواهی ارزش دارد؟ اصلا چطور عذرخواهی کنیم که هم ‌شأن خودمان حفظ شود و هم از طرف مقابل دلجویی شود؟

زمان طلایی
به تعویق انداختن عذرخواهی یکی از مخرب‌ترین آسیب‌ها به رابطه است. هر عمل زمان طلایی دارد که اگر در آن زمان انجام گیرد، بیشترین اثر و کارآمدی را دارد. هرچه از آن زمان دور شویم رنگ و تأثیرش هم کمتر و بی‌بنیان‌تر می‌شود. برای عذرخواهی بهترین زمان، دقیقا نخستین فرصتی است که متوجه خطای‌مان شده‌ایم. هیچ‌چیز نباید مانع طلب بخشش در آن زمان شود؛ حتی این تهدید که عذرخواهی‌مان پذیرفته نشود.

روراست باشید
تکلیف‌تان را با خودتان روشن کنید؛ برای چه عذرخواهی می‌کنید؟ اگر برای معذرت‌خواهی نیتی غیر از دلجویی و پاسخ به نیاز وجدان‌تان دارید و می‌خواهید با این کار به هدفی برسید، بهتر است اصلا عذرخواهی نکنید. اصل اول عذرخواهی، روراستی و صداقت است. این اصل در جملات و کلمات شما باید بروز و ظهور داشته باشد. یک عذرخواهی صمیمانه و واقعی قطعا امکان بیشتری برای پذیرفته‌شدن دارد.

مسئولیت اشتباه‌تان را بپذیرید
قدم بعدی در عذرخواهی کردن این است که مسئولیت اعمال و رفتارتان را بر عهده بگیرید و به اشتباهی که مرتکب شده‌اید اعتراف کنید. تحقیقات نشان داده مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش عذرخواهی «قبول مسئولیت» است. پذیرش اینکه اشتباه کرده‌اید بسیار مهم است. بسیاری از ما در فرایند معذرت‌خواهی سعی داریم برای رفتار و اعمال‌مان دلیل بیاوریم. گاهی اوقات این می‌تواند مفید باشد ولی گاهی توضیح بیش از حد، تبدیل به بهانه آوردن می‌شود و ممکن است تأثیر عذرخواهی را کاهش دهد. نکته مهم دیگر اینکه سعی نکنید برای کم کردن بار مسئولیت خود، تقصیر‌ها را به گردن دیگران بیندازید.

جبران کنید
اولین گام برای جبران اشتباه، تعهد به تلاش برای عدم‌تکرار آن است. طرف مقابل ما وقتی می‌تواند با طیب‌خاطر خطای ما را ببخشد که مطمئن شود تمام همت‌مان را برای تکرار نکردن اشتباه به‌کار می‌گیریم. قول الکی ندهیم؛ اینکه بگوییم مطمئن باش دیگر این اشتباه را تکرار نمی‌کنم، قول الکی است. واقعیت این است که ما می‌توانیم تلاش کنیم برای تکرار نکردن اشتباه‌مان. به این ترتیب اعتماد طرف مقابل بیشتر جلب‌می‌شود. گاهی لازم است برای جبران اشتباه هزینه‌هایی هم بپردازیم. گاهی هم مرتکب اشتباهاتی می‌شویم که جبران‌ناپذیر هستند اما در هر صورت وظیفه داریم صادقانه عذرخواهی کنیم و تمام تلاشمان را برای جلب رضایت فرد مقابل به‌کار ببندیم.

شنوا باشید
اگر هنگام عذرخواهی، خود را به جای فردی که به او آسیب رسیده قرار دهیم، به جملات و احساس‌های صمیمانه بیشتری دسترسی پیدا خواهیم کرد. کافی است بعد از اعتراف به اشتباهات‌مان شنونده خوبی باشیم و به طرف مقابل فرصت دهیم تا ابراز کند واقعاً از چه چیزی رنجیده‌خاطر شده است. در بیان عذرخواهی کردن عجول نباشید؛ فراموش نکنید آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند و کلام صرف، گاهی به هیچ دردی نمی‌خورد. بسیاری اوقات طرف مقابل دوست دارد در مورد رفتاری که با او شده حرف بزند و اعتراضش را بیان کند. لازم است به‌خوبی به اعتراضاتش توجه و شرایط او را درک کنیم. خوب گوش کردن و همدلی، طرف مقابل را آرام می‌کند. پس از گوش دادن به حرف‌های او می‌توانیم عذرخواهی کنیم و نشان دهیم که از آنچه در اثر اشتباه ما روی داده متأسفیم.

نکته
به یاد داشته باشید...
  هنگام عذرخواهی کردن با خودتان منصف باشید و به اندازه‌ لازم مسئولیت‌ها را به‌عهده بگیرید. نیازی به اغراق‌کردن نیست.
  انتظار نداشته باشید که فورا بخشیده شوید. به یاد داشته باشید که شاید طرف مقابل آماده نباشد که فورا شما را ببخشد. به او زمان دهید تا از نظر روحی آماده شود.
  از عواقب قانونی کارتان مطلع باشید. مراقب باشید که در بعضی از کشورها، معذرت‌خواهی رسمی به‌عنوان سندی برای اعتراف به گناه شناخته می‌شود.
  قبل از اینکه از طرف سازمان‌تان معذرت‌خواهی کنید، بهتر است با یک مشاور حرفه‌ای مشورت کنید، ولی این را بهانه‌ای برای عذرخواهی‌نکردن قرار ندهید.
  عذرخواهی کردن باید واضح و صریح باشد. برای عذرخواهی کردن باید به رفتار و اشتباه‌تان که باعث دلخوری فردی شده اشاره کنید و به‌دلیل همان اشتباه از او دلجویی کنید، نه جملات‌کلی که بیان نمی‌کند از کدام کارتان پشیمانید.
  عذرخواهی کردن به تنهایی صدمه را پاک و آن را درست نمی‌کند. این بدان معناست که می‌دانید اعمال یا حرف‌های شما اشتباه بوده است و در آینده سخت‌تر تلاش خواهید کرد تا دوباره از وقوع آن جلوگیری کنید.

مکث
خداوند در قرآن می‌فرماید: «و ان تعفوا اقرب للتّقوی؛اگر شما گذشت کنید، به پرهیزکاری نزدیک‌تر است.»

امام علی(ع)
در عهدنامه خود به مالک اشتر می‌فرمایند: مردم را از عفو و اغماض خود برخوردار ساز، به‌گونه‌ای که دوست داری خداوند تو را از عفو و اغماض خویش برخوردار سازد.

امام زین‌العابدین(ع)
در رساله حقوق خود می‌فرمایند:حق کسی که به تو بدی کرده، ‌آن است که از او بگذری ولی اگر عفو او را مضر دانستی، می‌توانی او را مجازات کنی.

امام صادق(ع)
فرمودند:«اِنّا اهل‌بیت، مُرُوَّتُنا الْعَفْوُ عَمَّن ظَلَمَنا؛ما خاندانی هستیم که جوانمردی‌مان گذشت از کسی است که بر ما ستم کرده است.»

از امام باقر(ع)
نقل شده که روزی امیرمؤمنان(ع) پس از جلسه‌ای که در آن قرآن و احکام دینی به مردم می‌آموخت  از مسجد خارج شد. در راه به مرد جسوری برخورد. او به امام سخن زشتی گفت، امام فوری به مسجد برگشت و دستور داد تا مردم را خبر کنند و خود به منبر رفت. جمعیت به قدر کافی آمدند و مرد بی‌ادب نیز حاضر شد. امام(ع) پس از حمد و ثنای الهی و بیان سخنانی حکمت‌آمیز فرمودند: «آن که ساعتی قبل سخنی گفته بود، کجاست؟» مرد که جرأت انکار نداشت، خود را معرفی کرد. امام به او فرمودند: «اکنون اگر من بخواهم با حضور مردم گفتنی‌ها را می‌گویم» مرد پاسخ داد «و اگر بخواهی عفو می‌کنی و می‌گذری، زیرا تو اهل چشم‌پوشی و گذشتی!» امام فرمودند:عفو کردم و صرف‌نظر کردم.