جایگاه محیط‌زیستی ایران در جهان چگونه است؟

سید محمد فخار-روزنامه‌نگار

جدیدترین ارزیابی شاخص‌های محیط‌زیست در 180 کشور جهان نشان می‌دهد در سال‌های افزایش خشکسالی و تغییر اقلیم، رتبه ایران از 67 در سال2020 به 133در سال‌جاری میلادی رسیده‌ است. به‌گزارش همشهری، در این ارزیابی که 48شاخص محیط‌زیستی لحاظ شده، در 10شاخص رتبه‌های کشور در میان 180کشور جهان عالی است، اما در 14شاخص شرایط کشور ضعیف است و باید در برنامه هفتم توسعه که از سال آینده اجرایی می‌شود بر نقاط قوت و ضعف شاخص‌ها، تمرکز جدی صورت گیرد. از سال2006 یعنی 16سال پیش، مجلس از ظرفیت 2دانشگاه بین‌المللی ییل و کلمبیا که در ارزیابی‌های محیط‌زیستی سرآمد هستند، استفاده کرده است. یکی از نقاط قابل تامل در ارزیابی‌های عملکردی این است که در بسیاری از موارد، خوداظهاری به‌عنوان ارزیابی عملکرد استناد می‌شود؛ درحالی‌که برای ارزیابی نیاز به نهاد سوم و بی‌طرف است که در این زمینه تخصص داشته باشد و ملاک‌های ارزیابی را برای همه به تناسب تعریف کند که انتخاب ایران دانشگاه‌های ییل و کلمبیا بود.

16سال ارزیابی
در سال2006 یعنی سال آغاز بررسی‌ها، محیط‌زیست ایران در میان 180کشور دنیا مقام 53 را داشت و شرایط مساعد بود، اما به‌مرور زمان همزمان با رشد خشکسالی‌ها و تغییر اقلیم، شرایط برای بیشتر کشورهای حاضر در کمربند خشک جهان سخت و سخت‌تر شد تا اینکه امروز بحران آب جزو اصلی‌ترین سرفصل‌های محیط‌زیستی کشور شده است. از طرفی از سال2020 در ارزیابی‌های دانشگاه‌های ییل  وکلمبیا، 3شاخص اصلی سلامت، سرزندگی اکوسیستم و خط‌مشی اقلیمی به‌عنوان محور اصلی مبنا قرار گرفته است. بر این اساس ایران در سال‌جاری میلادی از نظر شاخص عملکرد محیط‌زیستی در رتبه133 در بین 180کشور جهان قرار دارد. این درحالی است که کشورمان در زیرشاخص انتشار گازهای گلخانه‌ای (دی‌اکسید کربن) رتبه ضعیف 171 را کسب کرده، اما در مقابل در شاخص از دست ندادن تالاب رتبه مطلوب نخست را به دست آورده است.

جزئیات ارزیابی
 2نهاد بین‌المللی علمی، کار ارزیابی  را انجام داده‌اند و طی 16سال اخیر 180کشور جهان و ازجمله ایران را به معیارهای مشخص ارزیابی کرده‌اند. این بررسی عملکرد محیط‌زیستی کشورهای جهان یک پروژه مشترک بین مرکز محیط‌زیست دانشگاه ییل و مرکز بین‌المللی اطلاعات علوم زمین دانشگاه کلمبیاست که هر دو سال یک‌بار برای کشورهای جهان محاسبه می‌شود و در گزارش پیش‌رو ملاک‌های 48گانه از سال 2020 تا 2022 اندازه‌گیری شده‌اند. طبق ارزیابی‌های جهانی، کشورمان در 2سال اخیر در 3شاخص رتبه نخست دنیا را به‌دست آورده و بسیار موفق بوده است. این شاخص‌ها شامل از دست ندادن تالاب، نرخ رشد کربن سیاه و نرخ رشد دی‌اکسید گوگرد می‌شود. بر این اساس ایران در 2سال اخیر هیچ تالابی را از دست نداده و این در شرایطی است که خشکسالی و نرسیدن حقابه، موجودیت بسیاری از تالاب‌های کشور را تهدید می‌کند.