افزایش 50ساله‌هایی که ازدواج نمی‌کنند

«۴۰۰هزار ایرانی در تجرد قطعی به‌سرمی‌برند که ۳۰۰هزار نفر از آنها زن و ۱۰۰هزار نفر هم مرد هستند. از 25میلیون خانوار ایرانی هم ۱۳درصدشان تک‌‌نفره‌اند، اما ۴درصد از این جمعیت، تجرد اختیاری دارند و ۹درصد دیگر امکان ازدواج ندارند.» این آماری غیررسمی است درباره کسانی که 50سالگی را رد کرده‌اند و دیگر تمایلی به ازدواج ندارند. البته خبرگزاری ایرنا هم اردیبهشت امسال از کاهش ثبت ازدواج در ایران خبر داده و نوشته بود: «میزان ثبت شده در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹، نشان می‌دهد تعداد ازدواج‌ها روندی کاهشی داشته و این رقم بیش از ۳۶درصد افت دارد.»‌ البته به تأکید برخی جامعه‌شناسان با افزوده شدن افرادی که بعد از طلاق دیگر ازدواج نمی‌کنند، آمار تجردهای قطعی به 5میلیون نفر هم افزایش خواهد یافت. در این‌باره عواملی ازجمله کمال‌گرایی، افزایش استانداردهای ازدواج، فرهنگ‌های غلط و فرایند‌های مهندسی نشده مانند تحصیلات عالی و اشتغال، مسائل اقتصادی و فرهنگی، تأکید بر رعایت سنت‌هایی ازجمله مهریه، جهیزیه و... مطرح می‌شود که میل به ازدواج را در جامعه ایرانی کاهش داده است؛ هر چند که ارقام اعلام شده را برخی جامعه‌شناسان تأیید نمی‌کنند و می‌گویند طی دهه‌های اخیر آمار تجرد افراد بالای 50سال تغییر چندانی نداشته، درباره آقایان همچنان 2درصد است و درباره زنان با کمی افزایش به 4درصد رسیده، اما بیان این آمارها به جای تمرکز بر اصلاح زیرساخت‌ها و ترویج ازدواج آسان، آسیب عادی‌انگاری را به همراه خواهد داشت.

فردیت افراطی و تجرد قطعی
«طبق آماری که در اختیار داریم افرادی که در تجرد قطعی به‌سرمی‌برند به ۴۰۰هزار نفر رسیده‌اند؛ ۳۰۰ هزار زن و ۱۰۰ هزار مرد.»‌ صالح قاسمی، پژوهشگر حوزه جمعیت با بیان این مطلب درباره افزایش تمایل افراد به مجرد ماندن می‌گوید:‌ «در دهه ۶۰ و ۷۰، ایران با بحران مضیقه ازدواج روبه‌رو شد. دلیل آن هم این بود که تعداد مرد‌هایی که در سن مقابل خانم‌ها برای ازدواج وجود داشت، کم شد و این امر فرصت ازدواج را از خانم‌ها سلب کرد، اما امروز در کشور با بحران مضیقه ازدواج رو‌به‌رو نیستیم.»‌ او کمال‌گرایی را یکی از عوامل مجرد ماندن افراد عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد:‌ «برخی فرهنگ‌های غلط و فرایند‌های مهندسی نشده مانند تحصیلات عالی و اشتغال معمولاً میل زنان به ازدواج را کم می‌کند و استاندارد‌ها و سطح توقع آنها را در مقوله ازدواج بالا می‌برد. البته تجرد قطعی علاوه بر ریشه‌های جمعیت‌شناختی یعنی ایجاد تعادل در تعداد فرزندان دختر و پسر، ریشه‌های فرهنگی نیز دارد؛ یعنی به‌دلیل فرهنگسازی‌های نادرست که استاندارد‌های ازدواج را افزایش می‌دهد، افراد در فرصت مناسب ازدواج نمی‌کنند و در معرض تجرد قطعی قرار می‌گیرند.» این پژوهشگر به تفاوت تجرد قطعی با تجرد اختیاری اشاره می‌کند و می‌گوید: «تجرد اختیاری یعنی افرادی که با اختیار خود تصمیم به ازدواج ندارند و قصد دارند مجرد زندگی کنند. هم‌اکنون در ایران ۲۵میلیون خانوار داریم که براساس داده‌ها نزدیک به ۱۳درصد آنها تک‌نفره هستند؛ یعنی خانواده‌هایی که تعداد اعضای آنها به‌دلیل هرگز ازدواج نکردن، طلاق یا فوت همسر، یک‌نفره باقی مانده است. از این ۱۳درصد، ۴درصد کسانی هستند که تجرد اختیاری دارند، اما ۹درصد باقیمانده کسانی هستند که تمایل به ازدواج دارند، اما امکان ازدواج برای آنها وجود ندارد.» او تأکید می‌کند: «در مجموع اگر نگاه کنیم، تعداد جوانانی که در سنین متعارف ازدواج، تصمیم اختیاری برای تجرد می‌گیرند، زیاد نیست و حتی بیش از 2درصد از کل خانوار را تشکیل نمی‌دهد. طبق آمار، این افراد حداکثر ۲۵۰ تا ۳۰۰هزار نفر می‌شوند که این تعداد در مقابل سایر گروه‌ها آمار چشمگیری نیست.» قاسمی به اهمیت مسائل فرهنگی و فردیت افراطی بر تجرد قطعی هم تأکید می‌کند و ادامه می‌دهد: «در راه‌حل برای کاهش آمار تجرد قطعی، مسائل اقتصادی و فرهنگی دخیل هستند؛ چه بسا که نگرش‌های فرهنگی و سبک زندگی، تأثیرگذارتر از مسائل اقتصادی است. انسان براساس روح حاکمی که در دنیا شکل گرفته متمایل بر فردیت و فرد‌گرایی افراطی شده و همه‌‌چیز را در منیت می‌بیند، در قانون جوانی جمعیت، راهکار‌های اقتصادی وجود دارد که تا حدودی اجرا شده، اما در کنار آن باید در پیوست‌های رسانه‌ای و فرهنگی تلاش کنیم تا اصالت و اهمیت خانواده و تشکیل خانواده در ایران پا بر جا بماند.»‌
جمعیت چندمیلیونی مجردهای قطعی
البته به تأکید فعالان حوزه اجتماعی، با افزایش جمعیت زنان و مردانی که طلاق گرفته و تمایلی به ازدواج دوباره ندارند، آمار جمعیت مجردهای قطعی کشور به بیش از 5میلیون نفر هم می‌رسد. امیرمحمود حریرچی، آسیب‌شناس اجتماعی و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی در این‌باره می‌گوید: «اگر سن دختران و پسران از 35سال بگذرد و تا این سن ازدواج نکرده باشند، با توجه به اینکه احتمال ازدواج‌‌شان پایین می‌آید، احتمال اینکه مجرد باقی بمانند هم بسیار زیاد است و تجرد قطعی خواهند داشت.» حریرچی درباره آمار تجرد زنان هم می‌گوید:‌ «حدود ۳۶درصد از جمعیت زنان را طیف سنی ۱۵تا ۳۴ سال تشکیل می‌دهند که هنوز ازدواج نکرده‌‌اند. همچنین حدود ۲.۳درصد از زنان بالای ۴۵ سال در گروه تجرد قطعی قرار دارند. باید به آمار تجرد قطعی در کشور، زنان و مردانی را هم که طلاق گرفته‌اند و دوباره ازدواج نکرده‌اند اضافه کنیم. در این صورت آمار مجردان قطعی به بیش از ۵میلیون نفر خواهد رسید و حتما از سال 99تا به امروز به‌ تعداد جوانانی که تجرد قطعی داشته و خانواده مستقلی ندارند، اضافه شده است.»

اصلاح زیرساخت‌ها ضروری‌تر از بیان آمار
اما افزایش تجردهای قطعی و بیان این آمارهای چند صد هزار و چند میلیون نفری را شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه تهران تأیید نمی‌کند. او به همشهری می‌گوید: «به‌نظر نمی‌رسد که تغییر چندانی در کاهش آمار ازدواج در ایران وجود داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هم‌اکنون حدود 2درصد از مردان و 4درصد از زنان در رنج سنی 49تا 50سال مجرد باقی مانده‌اند. آمار ازدواج مردان طی دهه‌های اخیر روی همین 2درصد باقی مانده و تنها همین بخش از جمعیت   به دلایل مختلف تمایلی به ازدواج نداشته‌اند، اما درباره زنان با کمی افزایش به 4درصد رسیده است.»‌ به‌گفته کاظمی‌پور، درباره زنان بحث تأخیر در ازدواج وجود دارد و نفی ازدواج به‌معنای تجرد قطعی مطرح نیست: «یک رویکرد متفاوت در زنان رخ داده که آنها ازدواج را به بعد از دوران تحصیل و داشتن یک شغل مناسب موکول می‌کنند، اما توجهی ندارند که چنین رویکردی می‌تواند آسیب‌هایی هم داشته باشد؛ ازجمله اینکه شانس ازدواج را به‌شدت کاهش دهد.» او در پاسخ به این سؤال که چرا میل به ازدواج در گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه متولدان دهه‌های 60و 70کاهش پیدا کرده، می‌گوید: «‌این دو گروه‌ سنی هنوز به 50سال نرسیده‌اند و شاید تا آن زمان ازدواج برایشان محقق شود؛ بنابراین تجرد قطعی درباره آنها مطرح نیست. البته درباره دهه شصتی‌ها شانس ازدواج کاهش پیدا کرده است. جوانان ما امروز با وجود اینکه تصورات غربی در روابط دارند، اما سنت‌ها را هم رها نکرده‌ و انتظارشان این است که جهیزیه و مهریه بالا هم داشته باشند.» این جمعیت‌شناس، مشکلات اقتصادی را دلیل اصلی تأخیر در ازدواج نمی‌داند و تأکید می‌کند: «اینطور عنوان می‌شود که دختران بدون تمکن مالی از قافله ازدواج عقب مانده‌اند، اما آمارها نشان می‌دهد که دختران شاغل هم هنوز مجردند؛ بنابراین صرف اینکه کاهش میل به ازدواج را به مسائل اقتصادی ربط دهیم، صحیح نیست و تغییر در تفکرات و فرهنگ‌ خانواده‌ها هم بر این مسئله اثر گذاشته است.» این استاد دانشگاه درباره آسیب‌های تجرد قطعی هم می‌گوید:‌ «در وهله اول جدی‌ترین آسیب برای خود فرد است. ذات انسان دوستدار تشکیل خانواده است و درصورتی که محقق نشود، می‌تواند مشکلات روحی و روانی برای او به‌وجود آورد. بر فرض اینکه از نظر اقتصادی هم مشکلی نداشته باشند، اما در محیط اجتماعی و در سنین بالا تنها خواهند ماند که خود عامل مشکلات روانی و اجتماعی است. برخی از جامعه زنان ایران به‌دنبال این هستند که بعد از ارتقای موقعیت اجتماعی، ازدواج کنند، اما در حقیقت نوعی فرصت‌سوزی درباره خودشان رقم می‌زنند.» کاظمی‌پور معتقد است اعلام این آمارها درباره تجردهای قطعی نه‌تنها منجر به اصلاح ساختار نمی‌شود، بلکه می‌تواند عادی‌انگاری‌هایی را هم رقم بزند و منجر به تأسی دیگر افراد شود:‌ «در اعلام چنین اعدادی علاوه بر کسانی که به 50سالگی رسیده‌اند، افراد مطلقه و همسر فوت شده هم که در سنین بارداری هستند، گنجانده می‌شوند و آمارها را افزایش می‌دهند، اما بهتر است به جای اعلام این آمارها به فکر اصلاح زیرساخت‌ها باشیم و البته گسترش فرهنگ ازدواج آسان.»